«Εδώ Πολυτεχνείο» - 50 Νοέμβρηδες μετά: Tο χρονικό της αιματοβαμμένης εξέγερσης

Μελίνα Παπαγεωργίου

17/11/2023 11:00

«Φαντάροι, είμαστε άοπλοι, είμαστε αδέλφια, μη μας χτυπήσετε, ελάτε μαζί μας», φωνάζει ο Δημήτρης Παπαχρήστος και συνεχίζει απαγγέλλοντας τον Εθνικό Ύμνο, την ώρα που έξω από το Πολυτεχνείο στην οδό Πατησίων τα τανκς έχουν ήδη πάρει θέση μάχης για να σταματήσουν μία τεράστια λαϊκή εξέγερση με τον μόνο τρόπο που θα μπορούσε να διακοπεί^. με τη βία.

Φέτος συμπληρώνονται 50 χρόνια από την 17η Νοεμβρίου του 1973. Πενήντα Νοέμβρηδες πριν ήταν που η πύλη του Πολυτεχνείου θα έπεφτε, διαλύοντας έναν τεράστιο ξεσηκωμό από παιδιά που αντιστάθηκαν και πάλεψαν για το πρωταρχικό δικαίωμα κάθε ανθρώπου: την ελευθερία.

Η ιστορία βάφτηκε με αίμα, με το αίμα μίας εξέγερσης που ξεκίνησε από τους φοιτητές, από τις αρχές ακόμα του '73, για να γενικευτεί και να συμπαρασύρει όλο τον λαό, που απέναντι στον εχθρό έγινε ένα, για να διώξει τη δικτατορία και να ζήσει ελεύθερα.

Η αρχή της εξέγερσης

Ο Νοέμβριος του 1973 ήταν ένας μήνας «καυτός» για την Ελλάδα σε πολιτικό επίπεδο, ενώ οι φοιτητές από την αρχή της χρονιάς βρίσκονταν σε αναβρασμό ζητώντας με συγκεντρώσεις και κινητοποιήσεις την αναμόρφωση της παιδείας και την επίλυση όλων των φοιτητικών ζητημάτων. Ο τότε υπουργός Παιδείας Παναγιώτης Σιφναίος λίγες ημέρες πριν την Εξέγερση του Πολυτεχνείου θα απειλούσε τους φοιτητές με αιματοχυσία εάν δεν σταματούσαν τις καταλήψεις.

Στις 4 Νοεμβρίου, το μνημόσυνο του «Γέρου της Δημοκρατίας», Γεωργίου Παπανδρέου, θα «άναβε το σπίρτο» που θα φούντωνε τη φλόγα του ξεσηκωμού, με τη χώρα να είναι ένα «καζάνι που βράζει» οδεύοντας αισίως στον 7ο χρόνο δικτατορικού καθεστώτος μετά την επιβολή στρατιωτικού νόμου στις 21 Απριλίου 1967.

Στο μνημόσυνο λοιπόν του Γεωργίου Παπανδρέου, παρουσία πλήθος πολιτικών προσωπικοτήτων σημειώθηκαν αιματηρά επεισόδια, με δεκάδες τραυματίες και δεκάδες συλλήψεις πολιτών. Λιθοβολισμοί και τα πρώτα οδοφράγματα από πολίτες και πυροβολισμοί στον αέρα από αστυνομικούς ήταν τα κύρια χαρακτηριστικά των συμπλοκών γύρω από το Α' Νεκροταφείο και το Σύνταγμα.

Η κατάληψη και η κλιμάκωση του αγώνα

Λίγες μέρες αργότερα ξεκινά η δίκη των συλληφθέντων, όπου παρίστανται οι περισσότεροι από τους πολιτικούς ηγέτες, με τους μάρτυρες να υποστηρίζουν ότι επρόκειτο για επεισόδια που οργανώθηκαν από αστυνομικούς και πως ανάγκασαν τους κατηγορούμενους να ομολογήσουν δια της βίας. Σύμφωνα με το περιοδικό Επίκαιρα, οι συγκρούσεις και σε αυτή την περίπτωση ήταν σφοδρές, με αφορμή και την άρνηση της αστυνομίας να παραχωρήσει το κτήριο της Νομικής για συγκέντρωση των φοιτητών, οι οποίοι καταδιωκόμενοι από αστυνομικούς συγκεντρώνονται τελικά στο προαύλιο του Πολυτεχνείου.

Βρισκόμαστε μόλις λίγες ημέρες πριν τα αιματηρά επεισόδια, στις 13 Νοεμβρίου, όταν το δικαστήριο αθωώνει τους 12 από τους 17 κατηγορούμενους για τα επεισόδια στο μνημόσυνο του Παπανδρέου, επιβάλλοντας ποινές με αναστολή στους υπόλοιπους πέντε. Την ίδια μέρα και την επόμενη, φοιτητές πραγματοποιούν συγκεντρώσεις, με την Ανώτατη Εμπορική Σχολή να αποφασίζει το κλείσιμο της σχολής για τρεις ημέρες.

Οι συνελεύσεις των συλλόγων η μία μετά την άλλη αποφασίζουν εκλογές, με τον Παναγιώτη Σιφναίο να μεταβαίνει στο Πολυτεχνείο για να διαπραγματευτεί με τις Επιτροπές Αγώνα των σχολών. Ο υπουργός Παιδείας δηλώνει στους φοιτητές ότι «εθνικοί λόγοι δεν επιτρέπουν τη διεξαγωγή φοιτητικών εκλογών πριν τις βουλευτικές», που είχαν ανακοινωθεί για τις 10 Φεβρουαρίου 1974, ενώ εκφράζει την πρόθεση της κυβέρνησης να διαλύσει τις επιτροπές και να ορίσει συμβούλια που θα απαρτίζονταν από τους αριστούχους φοιτητές κάθε Σχολής, κάτι που φυσικά εξόργισε τους φοιτητές, που αποκάλεσαν την απόφαση αυτή αντιδημοκρατική αποφασίζοντας τη συνέχεια του αγώνα, με τον Σιφναίο να απειλεί ανοιχτά, πως σε περίπτωση που αποφάσιζαν να προχωρήσουν σε απεργίες θα υπήρχε κίνδυνος αιματοχυσίας.

Οι φοιτητές δεν έκαναν πίσω και έτσι στις 14 Νοεμβρίου 1973 αρχίζει ουσιαστικά η πρώτη φάση των γεγονότων του Πολυτεχνείου. Το πρωί εκείνης της ημέρας συνήλθαν οι Γενικές Συνελεύσεις των φοιτητικών συλλόγων για να συζητηθούν οι εκλογές. Από τις συνελεύσεις αποφασίζεται να διενεργηθούν στις 4 Δεκεμβρίου, οι φοιτητές «οχυρώνονται» στο Πολυτεχνείο και ξεκινούν την δράση τους, πλέον όχι μόνο για καλύτερη παιδεία αλλά για να φύγει η χούντα, μετατρέποντας το κτήριο της οδού Πατησίων στον πυρήνα μίας λαϊκής εξέγερσης κατά της δικτατορίας.

«Εδώ Πολυτεχνείο, Εδώ Πολυτεχνείο»

Τα έντονα αντιδικτατορικά αισθήματα μεταξύ των πολιτών έκαναν το λαό να σταθεί συμπαραστάτης στον αγώνα των φοιτητών, για την ελευθερία, ενάντια στη λογοκρισία, την κατάργηση του πανεπιστημιακού ασύλου, την υποχρεωτική θητεία των φοιτητών, την απαγόρευση της κυκλοφορίας και άλλα τόσα που επέβαλε το καθεστώς της επταετίας. Η αστυνομία προσπάθησε πολλάκις να επέμβει και να διαλύσει τις μεγαλειώδεις συγκεντρώσεις, πάντα δια της βίας, όμως το φουσκωμένο ποτάμι της οργής τόσων χρόνων είχε πλέον ξεχειλίσει και ήταν πολύ αργά για να το σταματήσει ο κρατικός εκφοβισμός.

Έτσι, από το βράδυ της 14ης Νοεμβρίου 1973 οι φοιτητές, που αποκαλούσαν τους εαυτούς τους «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» κλείστηκαν μέσα στο Πολυτεχνείου ξεκινώντας παράλληλα την λειτουργία του ανεξάρτητου ραδιοφωνικού σταθμού, που κατασκευάστηκε μέσα σε λίγες μόλις ώρες στα εργαστήρια της σχολής Ηλεκτρολόγων Μηχανικών από τον Γιώργο Κυρλάκη.

«Εδώ Πολυτεχνείο! Εδώ Πολυτεχνείο! Σας μιλά ο Ραδιοφωνικός Σταθμός των ελεύθερων αγωνιζόμενων φοιτητών, των ελεύθερων αγωνιζόμενων Ελλήνων. Κάτω η χούντα, κάτω ο Παπαδόπουλος, έξω οι Αμερικάνοι, κάτω ο φασισμός, η χούντα θα πέσει από το λαό… Λαέ, κατέβα στο πεζοδρόμιο, έλα να μας συμπαρασταθείς, τη λευτεριά σου για να δεις…», έλεγε η μετέπειτα βουλευτής της Αριστεράς, Μαρία Δαμανάκη, που μαζί με τον Δημήτρη Παπαχρήστο την Τώνια Μοροπούλου και τον Μίλτο Χαραλαμπίδη αποτέλεσαν τις φωνές του ραδιοφωνικού σταθμού του Πολυτεχνείου.

Από εκεί και έπειτα, η Αθήνα βρισκόταν σε κλοιό διαδηλώσεων, συλλαλητηρίων και αντιδικτατορικών εκδηλώσεων με τις μάχες με την αστυνομία να είναι σκληρές και αιματηρές στους δρόμους. Σε όλη τη χώρα κάτι που ξεκίνησε ως αγώνας των φοιτητών για καλύτερη παιδεία, είχε κλιμακωθεί σε εξέγερση. Οι αγρότες ξεκίνησαν από τα Μέγαρα για την Αθήνα για να βρεθούν μαζί με τους φοιτητές, εργάτες ξεσηκώθηκαν και προχώρησαν σε κινητοποιήσεις, ενώ σε Θεσσαλονίκη και Πάτρα οι φοιτητικοί σύλλογοι προχώρησαν σε καταλήψεις των πανεπιστημίων.

Ο κόσμος που περνούσε έξω από το Πολυτεχνείο άφηνε τρόφιμα, φάρμακα και χρήματα, με τις εκκλήσεις να είναι συνεχείς για γιατρούς και περίθαλψη στους τραυματίες. Πλέον στο Πολυτεχνείο βρίσκονται φοιτητές από δεκάδες σχολές μαζί με εργάτες και απλούς πολίτες, όλοι ενωμένοι μια γροθιά για να πέσει η χούντα.

Φτάνουμε στο απόγευμα της 16ης Νοέμβρη και η ατμόσφαιρα μυρίζει... μπαρούτι. Μέσα στο Πολυτεχνείο η κατάσταση ήταν ιδιαίτερα εκρηκτική, ενώ η αστυνομία παρέμενε διακριτικά γύρω από τον χώρο, αποχωρώντας τις νύχτες, με τον κόσμο να συρρέει αυθόρμητα στον χώρο. Καθηγητές του πολυτεχνείου, σύμφωνα με πληροφορίες από περιοδικά της εποχής, πρότειναν να αναλάβουν την διαπραγμάτευση με την κυβέρνηση, ζητώντας από τους φοιτητές να σεβαστούν την περιουσία του ιδρύματος, με τους φοιτητές να επιμένουν στα αιτήματά τους, παρατείνοντας την κατάληψη επ' αόριστον.

«Θα επανέλθουμε σε πέντε λεπτά»

Λίγο πριν τα μεσάνυχτα της 17ης Νοεμβρίου, η επιτροπή των συγκεντρωμένων εντός του κτηρίου του Πολυτεχνείου υπέβαλε την πρότασή της: «Να κηρυχθεί γενική απεργία σε όλη τη χώρα, να κληθεί ο λαός στους δρόμους με την απόφαση να ανατρέψει τη χούντα. Όλοι να αναλάβουμε το βάρος της ευθύνης».

Από τα μεγάφωνα ακούγονταν συνεχώς τα συνθήματα: «Συμπαράσταση λαέ», «Να παραμείνεις λαέ έξω από το Πολυτεχνείο, που είναι η καρδιά της Αθήνας, αυτό επιβάλλει το συμφέρον του κινήματος», «Γενική Απεργία» και άλλα, ενώ ανακοινώθηκε η απόφαση: «Να παραμείνουμε και να προασπίσουμε τον χώρο του Πολυτεχνείου».

Στο Πολυτεχνείο πλέον βρίσκονταν 8.000 συγκεντρωμένοι, από τους οποίους σχεδόν οι μισοί αποχώρησαν γύρω στα μεσάνυχτα, το κλίμα ήταν ιδιαιτέρως τεταμένο, στην οδό Στουρνάρη είχε διακοπεί η κυκλοφορία, ενώ παρατηρούνταν κάποιες μικρές κινήσεις που δεν μπορούσαν όμως να εκτιμηθούν, με τα συνθήματα να επαναλαμβάνονται με μεγάλη ένταση, ενώ γύρω από την Πατησίων δακρυγόνα που έπεφταν σωρηδόν έκαναν την ατμόσφαιρα ασφυκτική.

Η μεταβατική κυβέρνηση όμως είχε ήδη αποφασίσει την διάλυση της τεράστιας εξέγερσης. Λίγο πριν τις 3 το πρωί, τρία άρματα παρατάχθηκαν έξω από το Πολυτεχνείο, με τον σταθμό να κάνει έκκληση στους στρατιώτες να αψηφήσουν τις εντολές των ανωτέρων τους και να ενωθούν με τους φοιτητές.

«Φαντάροι, είμαστε άοπλοι, είμαστε αδέλφια, μη μας χτυπήσετε, ελάτε μαζί μας», έλεγε ο Δημήτρης Παπαχρήστος, για να απαγγείλει στη συνέχεια τον Εθνικό Ύμνο, ενώ η μετάδοση του σταθμού συνεχίστηκε ακόμα και αφότου το τανκ διέλυσε την κεντρική πύλη του Πολυτεχνείου και οι συγκεντρωμένοι έριχναν τα κάγκελα της αυλής προς τη Στουρνάρη για να ξεχυθούν στους δρόμους σε μία προσπάθεια να γλιτώσουν.

Οι πληροφορίες κάνουν λόγο για τρεις νεκρούς από την είσοδο του άρματος στη σχολή, δεν έχουν ωστόσο αποδειχθεί (γεγονός «λίαν πιθανό αλλά ανεπιβεβαίωτο» θα ανέφερε το πόρισμα του ειασγγελέα Τσεβά), ενώ από τα συντρίμμια τραυματίστηκε σοβαρά, με συντριπτικά κατάγματα στα πόδια η φοιτήτρια Πέπη Ρηγοπούλου.

Η αστυνομία που είχε συγκεντρωθεί στα δύο πεζοδρόμια της Στουρνάρη επιτέθηκε στους φοιτητές, την έξοδο των οποίων περιφρούρησαν κάποιοι στρατιώτες, οι οποίοι δεν δίστασαν να τα βάλουν και με την αστυνομία. Ελεύθεροι σκοπευτές άνοιξαν πυρ από ταράτσες και πολλοί φοιτητές βρήκαν καταφύγιο σε γειτονικά σπίτια. Οι εκφωνητές του ραδιοφωνικού σταθμού συνέχισαν να εκπέμπουν για 40 λεπτά, οπότε και συνελήφθησαν.

Οι νεκροί του Πολυτεχνείου

Πολλοί πολίτες συνελήφθησαν, φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν, ενώ την ίδια μέρα και την επόμενη στρατιώτες και αστυνομικοί έβαλαν κατά πολιτών με πραγματικά πυρά, με αποτέλεσμα να σημειωθούν αρκετοί θάνατοι τόσο γύρω από το Πολυτεχνείο, όσο και στην υπόλοιπη Αθήνα.

Η πρώτη επίσημη καταγραφή έγινε τον Οκτώβριο του 1974 και σύμφωνα με το περιοδικό Αντί, εντοπίστηκαν 18 επίσημα νεκροί και ακόμα 16 «βασίμως προκύπτοντες», ενώ τον επόμενο χρόνο ο αντιεισαγγελέας εφετών Ιωάννης Ζαγκίνης έκανε λόγο για 23 νεκρούς. Στη δίκη που ακολούθησε προστέθηκε ακόμα ένας, ωστόσο οι δημοσιογραφικές έρευνες ανεβάζουν τον αριθμό των νεκρών σε 59 ή ακόμα και 79. Μέχρι σήμερα ο ακριβής αριθμός νεκρών και τραυματιών παραμένει άγνωστος.

Με βάση το πόρισμα Τσεβά, τον Οκτώβριο του 1974, οι επίσημοι νεκροί είναι 24:

1. Διομήδης Κομνηνός, ετών 17
2. Βασίλειος Φάμελλος, ετών 26
3. Δημήτρης Θεοδώρας, ετών 5,5
4. Αλέξανδρος Σπαρτίδης, ετών 16
5. Βασιλική Μπεκιάρη, ετών 17
6. Στυλιανός Καραγεώργης, ετών 19
7. Μιχαήλ Μυρογιάννης, ετών 20
8. Τόριλ Μαργκρέτα Ένγκελαντ, ετών 22
9. Ιωάννης Μικρώνης, ετών 22
10. Γεώργιος Σαμούρης, ετών 22
11. Μάρκος Καραμάνης, ετών 23
12. Νικόλαος Μαρκούλης, ετών 24
13. Σπυρίδων Μαρίνος, ετών 31
14. Δημήτριος Κυριακόπουλος, ετών 35
15. Αλέξανδρος Βασίλειος Καράκας, ετών 43
16. Κυριάκος Παντελεάκης, ετών 44
17. Γεώργιος Γεριτσίδης, ετών 47
18. Ευστάθιος Κολινιάτης, ετών 47
19. Σπυρίδων Κοντομάρης, ετών 57
20. Μιχαήλ Σωκράτης, ετών 57
21. Αλέξανδρος Παπαθανασίου, ετών 59
22. Δημήτριος Παπαϊωάννου, ετών 60
23. Ανδρέας Κούμπος, ετών 63
24. Αικατερίνη Αργυροπούλου, ετών 76

Το τέλος της δικτατορίας

Η δικτατορία στην Ελλάδα δεν τελείωσε με το Πολυτεχνείο, αλλά κατέρρευσε με την Τουρκική εισβολή στην Κύπρο τον Ιούλιο του 1974 που «έπιασε στον ύπνο» τους ανθρώπους της χούντας στο νησί.

Στην Αθήνα τότε θα έφτανε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, με το προεδρικό αεροπλάνο της γαλλικής προεδρίας, που διέθεσε για εκείνον ο Γάλλος πρόεδρος Βαλερί Ζισκάρ ντ' Εσταίν, ενώ ένα χρόνο μετά οι υπαίτιοι της επταετίας θα κάθονταν στο εδώλιο στην λεγόμενη Δίκη της Χούντας.

Το δικαστήριο κήρυξε ένοχους τους 20 από τους 32 συνολικά κατηγορούμενους, αθωώνοντας 12. Οι τρεις υπαίτιοι, Γεώργιος Παπαδόπουλος, Στυλιανός Παττακός και Νικόλαος Μακαρέζος, καταδικάστηκαν σε θάνατο, η κυβέρνηση ωστόσο μετέτρεψε τις θανατικές ποινές σε ισόβια κάθειρξη, ενώ όλοι οι στρατιωτικοί καθαιρέθηκαν και αποπέμφθηκαν από το στράτευμα.

Ο επίσημος εορτασμός της επετείου της εξέγερσης του Πολυτεχνείου καθιερώθηκε το 1981, από το ΠΑΣΟΚ και τον Ανδρέα Παπανδρέου.

*Με πληροφορίες από τα περιοδικά: Αντί, Επίκαιρα


Διαβάστε επίσης

Πολυτεχνείο 2023: «Αστακός» η Αθήνα για την επέτειο της εξέγερσης – Πορείες και κλειστοί δρόμοι

Πολυτεχνείο 2023: Οι δρόμοι που είναι κλειστοί στο κέντρο της Αθήνας για την 50η επέτειο

Γρηγόρης Κωνσταντέλλος στο Newsbomb.gr: «Τα μηνύματα του Πολυτεχνείου είναι πάντα επίκαιρα»

Δήμος Βούλας Βάρης Βουλιαγμένης: Το Newsbomb στην φωτογραφική έκθεση με θέμα «50 Χρόνια Πολυτεχνείο»

Δείτε όλο το Weekend Edition εδώ