ΕΦΗΒΕΙΑ

ΣΕ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ... ΕΘΙΣΜΟΥ

Reels, likes και φόβος στο διαδίκτυο

Πόσο σοβαρό είναι το πρόβλημα της εξάρτησης των εφήβων από το διαδίκτυο;

Πώς αυτό επηρεάζει τη συμπεριφορά τους, την ψυχική και σωματική τους υγεία, τις σχέσεις τους και ποια πρότυπα ακολουθούν; Με αφορμή μια τηλεοπτική σειρά, η συζήτηση για το συγκεκριμένο ζήτημα ανέβηκε αρκετές θέσεις ψηλότερα στην ατζέντα του δημόσιου διαλόγου.

Με το Newsbomb, ανοίξαμε τον φάκελο «Εφηβεία & Διαδίκτυο».

Μιλήσαμε με γονείς, πρώην εθισμένους εφήβους, ειδικούς στην Εφηβική Υγεία, ψυχολόγους και επιστήμονες της Πληροφορικής και της Τεχνητής Νοημοσύνης, επιχειρώντας αφενός μια καταγραφή του προβλήματος και αφετέρου των τρόπων με τους οποίους μπορούν οι έφηβοι να σερφάρουν με ασφάλεια.

Του Κώστα Πλιάκου

Η σχέση των εφήβων με το διαδίκτυο, και τα ζητήματα που έχουν να κάνουν με τον εθισμό, τα πρότυπα, την κανονικοποίηση της βίας και μια σειρά άλλες «παρενέργειες», το τελευταίο διάστημα συζητιούνται πολύ στο δημόσιο χώρο, στα ΜΜΕ, στις παρέες -κυρίως όσων έχουν παιδιά- αλλά και μέσα στις οικογένειες. Αφορμή στάθηκε η γνωστή σειρά «Adolescence», που περιγράφει τη σχέση των εφήβων με το διαδίκτυο, τον τρόπο που επικοινωνούν, καθώς και πώς αυτός ο τρόπος επικοινωνίας επηρεάζει την συμπεριφορά τους και τις κοινωνικές τους σχέσεις. Φυσικά δεν περιμέναμε το «Adolescence» για να καταλάβουμε ότι κάτι δεν πάει καλά στη σχέση των εφήβων με το διαδίκτυο. Απλά το πρόβλημα μέχρι πρότινος απασχολούσε κυρίως τις οικογένειες που το βίωναν, ενώ τώρα πήρε μεγαλύτερη δημοσιότητα. Δεν είμαστε λίγοι οι ενήλικοι, που αναρωτιόμαστε μήπως είμαστε εθισμένοι κατά κάποιο τρόπο στο διαδίκτυο και τα social media. Κάποιος μπορεί είναι εθισμένος στα παιχνίδια, άλλος στο να βλέπει βίντεο στο ΤikΤok ή απλώς να «σκρολάρει» ατέλειωτες ώρες χωρίς σκοπό.

Η σχέση των εφήβων με το διαδίκτυο γίνεται ολοένα και περισσότερο μια σχέση εξάρτησης. Η Μονάδα Εφηβικής Υγείας της Β΄ Παιδιατρικής Κλινικής του ΕΚΠΑ στο Νοσοκομείο Αγλαΐα Κυριακού, παρακολουθεί διαχρονικά το φαινόμενο της εξάρτησης των εφήβων στο διαδίκτυο και τα συμπεράσματα από τα πιο πρόσφατα ευρήματα προκαλούν ανησυχία.

Τα ανησυχητικά στοιχεία

Το 2020, έρευνες σε όλο τον κόσμο έδειξαν ότι πάνω από 210 εκατομμύρια άνθρωποι ήταν σοβαρά εξαρτημένοι από το ίντερνετ. Στο νούμερο αυτό, βέβαια, περιλαμβάνονται όλες οι ηλικίες. Στην Ελλάδα, η κατάσταση προκαλεί έντονο προβληματισμό. Όπως λέει στο Newsbomb.gr η κ. Άρτεμις Τσίτσικα, επιστημονική υπεύθυνη της Μονάδας Εφηβικής Υγείας στο Αγλαΐα Κυριακού, και ο άνθρωπος που βρίσκεται πίσω από πολλές έρευνες για τη σχέση των εφήβων με το διαδίκτυο, μέχρι το 2014, στις ηλικίες 14 έως 17 ετών, το 2% των εφήβων είχε σοβαρή εξάρτηση και το 13% ήπια εξάρτηση. Το 2019 η σοβαρή εξάρτηση σε αυτές τις ηλικίες έφτασε το 8% έως 10% και η ήπια εξάρτηση στο 30% έως 40%. Η περίοδος της Covid-19 ήταν καθοριστική. Τα παιδιά κλείστηκαν στα σπίτια τους και το διαδίκτυο έμοιαζε η μόνη διέξοδος για επικοινωνία με τους φίλους τους.

Το αποτέλεσμα ήταν ότι μετά την πανδημία η σοβαρή εξάρτηση έφτασε στο 20% και η ήπια εξάρτηση στο 60%. Την ίδια στιγμή στη Βρετανία το 48% των εφήβων δηλώνουν εξαρτημένοι στα κοινωνικά δίκτυα, ενώ το 2022 η σοβαρή εξάρτηση στο σύνολο της Ευρώπης έφτασε στο 11%. Όπως δείχνουν οι έρευνες, τα νούμερα αλλάζουν προς το χειρότερο και πιθανότατα θα συνεχίσουν να αλλάζουν όσο το διαδίκτυο, ο υπολογιστής, το κινητό, γίνονται αναπόσπαστο κομμάτι της επικοινωνίας μας, της δουλειάς μας, της εκπαίδευσής μας.

Με βάση τα άνω στατιστικά, 3 στα 5 παιδιά στη χώρα μας έχουν πρόβλημα εξάρτησης και αυτό με τη σειρά του έχει επιπτώσεις στην καθημερινότητά τους, τη συμπεριφορά τους, την απόδοσή τους στο σχολείο, την υγεία τους, αλλά και την ασφάλειά τους.

Όπως λέει η κ. Τσίτσικα, στο Κέντρο Εφηβικής Υγείας σπεύδουν κάθε χρόνο πάρα πολλοί γονείς με τα παιδιά τους και μερικά από τα αποτελέσματα που παρατηρούνται πάνω στα παιδιά είναι: Υψηλά ποσοστά υπερβαρότητας, παχυσαρκίας, μεταβολικού συνδρόμου και μειωμένης φυσικής άσκησης. Επίσης υπάρχουν μεγάλες επιπτώσεις στις μαθησιακές επιδόσεις, πρόβλημα συγκέντρωσης και ελλειμματική προσοχή.

«Τα παιδιά πολλές φορές απομακρύνονται από το σχολείο, υπάρχει σχολική άρνηση. Επίσης επίπτωση στην ψυχική τους υγεία, άγχος, καταθλιπτικό συναίσθημα και απομόνωση. Επίσης υπάρχει συνοσηρότητα με κάποιες καταστάσεις. Δηλαδή η ελλειμματική προσοχή, η υπερκινητικότητα, οι αναπτυξιακές διαταραχές -όπως η ΔΕΠΥ ή ο αυτισμός, μπορεί να έχουν μεγαλύτερη επίπτωση διαδικτυακής εξάρτησης» επισημαίνει η κ. Τσίτσικα.

Τι συμβαίνει με τους έφηβους σήμερα

Τα ερωτήματα που βασανίζουν τους περισσότερους γονείς είναι τι συνέβη και ξέφυγε από την προσοχή τους ο εθισμός του παιδιού τους και τι μπορούν να κάνουν. Σίγουρα οι απαγορεύσεις, η βία και η τιμωρία δεν φέρνουν αποτελέσματα. Το πώς φτάνει όμως μια οικογένεια σήμερα να αντιμετωπίζει πρόβλημα με το παιδί της, είναι ένα αποτέλεσμα πολυπαραγωντικό και δεν έχει να κάνει μόνο με το πόσο συνεπής γονέας μπορεί να είναι κάποιος.

Τα τελευταία χρόνια, για να μιλήσουμε για την ελληνική πραγματικότητα, η ελληνική κοινωνία βιώνει αλλεπάλληλές κρίσεις. Οικονομικές, κοινωνικές, πανδημία, και τούμπαλιν. «Οι σημερινοί ενήλικες είναι εξουθενωμένοι και αυτό εκφράζεται και με έλλειμα επικοινωνίας και απομόνωση» λέει η κ. Τσίτσικα και συνεχίζει: «Και στην τηλεοπτική σειρά “Adolescence” φάνηκε ότι οι γονείς είχαν την πεποίθηση ότι το παιδί τους είναι μπροστά σε μια οθόνη στο δωμάτιό του και δεν κινδυνεύει από τους κλασικούς κινδύνους στον φυσικό κόσμο. Με απλά λόγια, είναι ασφαλές. Στην πραγματικότητα, κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει, διότι δέχεται πάρα πολλά ερεθίσματα, ποικίλου περιεχομένου -πολύ συχνά ακατάλληλα και βία. Αυτή η διαρκής επανάληψη των ερεθισμάτων απενοχοποιεί τη βία. Δηλαδή, εξοικειώνει τα παιδιά με τη βία και δημιουργείται μια κουλτούρα βίας που πολλές φορές δεν αντιλαμβάνονται και μιμούνται και τελικά μπορούν να εκφραστούν και τα ίδια βίαια». Παλιότερα οι γονείς προσπαθούσαν να προστατέψουν τα παιδιά τους από αυτό που συνήθως αποκαλούσαν «κακές παρέες». Σήμερα οι «κακές παρέες» μπορεί να βρίσκονται μέσα στο δωμάτιό τους.

«Με τους νέους συμβαίνει το εξής» υπογραμμίζει στο Newsbomb.gr η κ. Άννα Κανδαράκη, κλινική ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια, με ειδίκευση στη Ψυχοπαθολογία Παιδιού, Εφήβου και Ενήλικα: «Η εφηβεία είναι μια αναπτυξιακή φάση στην οποία δεν υπάρχει το φίλτρο των παρορμήσεων, των επιθυμιών και οτιδήποτε μπορεί να μοιάζει άγνωστο, μοιάζει και ελκυστικό. Οι έφηβοι εκτίθενται σε κινδύνους όπως για παράδειγμα το να έχουν μια προβολή των προσωπικών τους δεδομένων, να έχουν προβολή τους σώματός τους, χωρίς να καταλαβαίνουν ότι θα πρέπει να το προστατέψουν, ακόμα και να δημοσιοποιούν κάποιες πληροφορίες που μετά θα το μετανιώσουν και δεν θα μπορέσουν να τις πάρουν πίσω. Θα αντιμετωπίσουν πληροφορίες, εικόνες, ακούσματα, τα οποία δεν αναλογούν στην αναπτυξιακή τους φάση».

ΤΙ ΑΠΟΚΑΛΥΨΕ Η ΕΡΕΥΝΑ ΤΟΥ NEWSBOMB

Η εφηβική βία και οι συνήθειες των νέων στα κοινωνικά δίκτυα ήταν το θέμα έρευνας που πραγματοποιήθηκε από την Prorata, σε συνεργασία με το Newsbomb.gr. H έρευνα ήταν ποσοτική με δομημένο online ερωτηματολόγιο για τους αναγνώστες και τις αναγνώστριες του site και έγινε στο διάστημα 29 Απριλίου-5 Μαΐου 2025. Το μέγεθος του δείγματος ήταν 600 άτομα στο σύνολο της Επικράτειας και το περιθώριο σφάλματος +/-4,1% σε διάστημα εμπιστοσύνης 95%.

Μεταξύ των ευρημάτων περιλαμβάνονται τα εξής: Στις ηλικίες μεταξύ 17 έως 34 ετών το 57% αφιερώνει περισσότερες από 3 ώρες την ημέρα στα κοινωνικά δίκτυα, είτε για να βλέπει είτε για να δημιουργεί περιεχόμενο. Η διασκέδαση (αστεία βίντεο) και η μουσική είναι το περιεχόμενο που κυρίως καταναλώνουν οι χρήστες τόσο στις ηλικίες 17 έως 24, όσο και στις ηλικίες 25 έως 34 ετών. Στην ερώτηση πόσο εξαρτημένοι ή μη εξαρτημένοι είναι οι νέοι στα κοινωνικά δίκτυα το 77% απάντησε «πολύ εξαρτημένοι» και το 21% «αρκετά εξαρτημένοι».

Εντύπωση προκαλούν οι απαντήσεις στην ερώτηση «ποια δύο μέτρα είναι πιο σημαντικό να υιοθετήσουν οι γονείς για να προστατεύσουν τα παιδιά τους από τους κινδύνους του διαδικτύου;». Στις ηλικίες 17-34 το 59% θεωρεί ότι είναι η καθυστέρηση της ηλικίας στην οποία το παιδί αποκτά συσκευή με πρόσβαση στο διαδίκτυο. Στις ηλικίες 35-54 το ποσοστό πέφτει στο 40% και στις ηλικίες άνω των 55% στο 32%... Στην πραγματικότητα εδώ, οι ίδιοι οι νέοι δίνουν την απάντηση στα «μέτρα καταστολής» του φαινομένου: Οι γονείς να καθυστερήσουν να δώσουν στο παιδί πρόσβαση στο ίντερνετ.

Βία, bullying, ερωτικές σχέσεις

Τα τελευταία χρόνια έχουν αυξηθεί πολύ τα περιστατικά διαδικτυακού εκφοβισμού. Όπως λέει στο Newsbomb.gr η Δρ. Αιμιλία Δουκέλη, αστυνόμος και συντονίστρια στη Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος «η ρητορική μίσους έχει λάβει άλλες διαστάσεις και πλέον τα σχόλια στοχεύουν στο φύλο, την ιδιαιτερότητα κάποιου παιδιού με λίγα λόγια αφορούν στα πυρηνικά χαρακτηριστικά του ατόμου». Η κ. Τσίτσικα συμφωνεί και τονίζει ότι «τα παιδιά ορίζουν ως διαδικτυακό εκφοβισμό το να λαμβάνουν απειλητικά ή προσβλητικά μηνύματα, το να πέφτουν θύματα φημών ή ψεμάτων που διαδίδονται για αυτά, το να χρησιμοποιούν τα προσωπικά τους δεδομένα χωρίς άδεια και φωτογραφίες τους εκδικητικά, το να απομονώνονται από ομάδες ή παρέες και να δέχονται βέβαια υβριστικά σχόλια.

Αυτό λοιπόν έχει αυξηθεί πάρα πολύ μετά την πανδημία και έχει φτάσει στο 50 % από 20% -25%. Δηλαδή διπλασιάστηκε και ο διαδικτυακός εκφοβισμός και η ρητορική του μίσους, που αφορά πολύ ακραία βία στο διαδίκτυο και αφορά χαρακτηριστικά του ατόμου που δεν μπορεί να αλλάξει, όπως η εθνικότητα, το φύλο, ο σεξουαλικός προσανατολισμός, η αναπηρία και διάφορα χαρακτηριστικά που μας προσδιορίζουν».

Κάτι ακόμη που έχει αλλάξει, είναι το τρόπος που κάνουν σχέσεις οι έφηβοι. Αυτό φαίνεται και μέσα από την τηλεοπτική σειρά «Adolescence». Συγκεκριμένα, κάποια στιγμή σε ένα επεισόδιο, ο αστυνομικός προσπαθεί να μάθει από τον γιο του τι σημαίνουν κάποια emoji, οι γνωστές φατσούλες που βλέπουμε στα κοινωνικά δίκτυα και κάποιοι χαρακτηρισμοί που κάνουν οι έφηβοι μεταξύ τους. Ο αστυνομικός και πατέρας, δυσκολεύεται να καταλάβει αυτή τη νέα «γλώσσα» επικοινωνίας, όπως μάλλον και ο μεσήλικας τηλεθεατής της σειράς.

«Φαίνεται ότι σήμερα τα αγόρια πολλές φορές είναι πιο ντροπαλά σε σχέση με την προσέγγιση των κοριτσιών στον φυσικό κόσμο», λέει η κ. Τσίτσικα. «Επηρεάζονται πολύ από το sexting, από τα διαδικτυακά υλικά για το sex και χρησιμοποιούν το πορνό. Στη μονάδα εφηβικής υγείας έχουμε και αγόρια τα οποία είναι εθισμένα στο sex μέσω διαδικτύου, όπου παρουσιάζεται η ερωτική πράξη με ένα πλαστό τρόπο. Πολλές φορές μας λένε ότι υπάρχει μια ένδεια στη συζήτηση στο σχολείο για αυτά τα θέματα και για το λόγο αυτό χρησιμοποιούν αυτό το υλικό για να γνωρίζουν πώς να συμπεριφερθούν, ή για να ενημερωθούν, ή γενικώς για να αποκτήσουν κάποια εμπειρία πάνω σε αυτό το κομμάτι».

Η ίδια προσθέτει: «Βλέπουμε ότι πολλές φορές δυσκολεύονται και μετά την πανδημία ιδιαίτερα -που η γλώσσα του σώματος άλλαξε- υπήρξαν και πολλές ερωτικές απογοητεύσεις. Εκεί που ανοίγουν τα φτερά τους και μαθαίνουν να φλερτάρουν, πραγματικά απομονώθηκαν, χάλασαν σχέσεις, απογοητεύτηκαν και μετά ήταν πολύ δύσκολο να επανέλθουν. Βλέπουμε λοιπόν ότι τα αγόρια απομονώνονται, ότι πολλές φορές εξαρτώνται από το διαδικτυακό κομμάτι, δυσκολεύονται πολύ και είναι πιο ντροπαλά στο να διεκδικήσουν. Αντίθετα τα κορίτσια παρατηρούμε ότι γίνονται πιο επιθετικά ή επιλέγουν τα αγόρια και πολλές φορές είναι έως και κακοποιητικά για τα αγόρια».

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς

Ο κ. Βασίλης Γαρουφαλάκης σήμερα είναι καθηγητής Φιλολογίας σε σχολείο. Όταν ήταν έφηβος εθίστηκε στο on line παιχνίδι, σε βαθμό να παίζει 8 και 9 ώρες την ημέρα. Όπως λέει στο Newsbomb.gr, «οι απαγορεύσεις, οι τιμωρίες και το κλείδωμα του υπολογιστή το μόνο που προκαλούσαν ήταν εντάσεις. Οι βαθμοί μου άρχισαν σταδιακά να φθίνουν. Και τότε αναγκαστήκαμε να ζητήσουμε βοήθεια από ειδικούς. Όταν πήγα στο κέντρο εφηβικής υγείας, με αντιμετωπίσανε πρώτη φορά με ιδιαίτερη ηρεμία, και γαλήνη, όταν εγώ είχα μάθει ότι στο σπίτι επικρατούν φωνές, φασαρίες, τσακωμοί... Δεν μου είπανε ποτέ: “Ξέρεις κάτι, έχεις πρόβλημα”, αλλά με οδήγησαν σταδιακά, και αυτό το έχω πάρει και ως δική μου τακτική πλέον, ως καθηγητής, να δω μόνος μου το πρόβλημα και να προσπαθήσω με τις μεθόδους που μου έμαθαν να το καταπολεμήσω».

Η διαπαιδαγώγηση περνά μέσα από το παράδειγμα που δίνουμε στους νέους ανθρώπους. Αυτό ισχύει και στην περίπτωση του διαδικτύου. Όταν ένα παιδί βλέπει τους γονείς του όλη την ημέρα με ένα κινητό στο χέρι να «σκρολάρουν», θα το θεωρήσει φυσιολογικό και θα κάνει και αυτό, το ίδιο. Το να σταματήσουμε όμως να «σκρολάρουμε» εμείς οι ενήλικοι και να πιέζουμε και τα παιδιά μας να κάνουν το ίδιο ούτε αρκεί, ούτε φέρνει αποτελέσματα. Το διαδίκτυο, οι δυνατότητες επικοινωνίας και έκφρασης που αυτό παρέχει είναι αναπόσπαστο κομμάτι της εποχής μας και οπωσδήποτε είναι και εθιστικό.

Όπως λέει στο Newsbomb.gr o κ. Σπύρος Παρασκευάς, μηχανικός Τεχνητής Νοημοσύνης, οι πλατφόρμες στις οποίες μπαίνουν κυρίως οι νέοι είναι σχεδιασμένες έτσι ώστε να δημιουργούν προσήλωση με συνεχώς εναλλασσόμενο περιεχόμενο. «Προφανώς δεν μπορούμε να επηρεάσουμε τις πλατφόρμες. Υπάρχουν όμως και έλεγχοι στα κινητά, στα τάμπλετ, αλλά και ειδικές εφαρμογές που χρησιμοποιούνται την τεχνητή νοημοσύνη οι οποίες βοηθάνε τον άνθρωπο να αποφεύγει αυτό το περιεχόμενο».

Η τεχνολογία παρέχει σήμερα αρκετά εργαλεία στους ενήλικους ώστε να προστατεύσουν τα παιδιά τους σε ένα βαθμό. Υπάρχουν εφαρμογές που εμποδίζουν την είσοδο σε ιστοσελίδες, περιορίζουν το χρόνο σύνδεσης κτλ. Πριν μερικές μέρες στην Ελλάδα τέθηκε σε εφαρμογή και το Kids Wallet μία εφαρμογή με την οποία ασκείται γονικός έλεγχος, επιβεβαίωση της ηλικίας, αλλά και η ψηφιακή ταυτότητα ανηλίκων, σε μία προσπάθεια αντιμετώπισης του φαινομένου της βίας μεταξύ ανηλίκων, αλλά και τις προστασίας τους από ακατάλληλο περιεχόμενο.

Όλα αυτά όμως είναι μέτρα αστυνομικού χαρακτήρα και ναι μεν μπορούν να έχουν αποτελέσματα όμως το σημαντικότερο μέτρο είναι ο διάλογος και η πειθώ.

«Η εφηβεία είναι μια αναπτυξιακή φάση, όπου έχει πάρα πολύ ενέργεια, πάρα πολύ όρεξη και διάθεση για το καινούριο. Για να κόψει κανείς στον έφηβο ένα σημαντικό στοιχείο όπου δίνει την ενέργειά του, θα πρέπει να του δώσεις μια νέα πηγή έμπνευσης» λέει η κ. Κανδαράκη. «Είναι απαραίτητο να μπουν κομμάτια ενημέρωσης μέσα στα σχολεία. Έχουμε καθυστερήσει πάρα πολύ. Και θα έχει νόημα να μπει μια γνώση με έναν διαφορετικό τρόπο από αυτόν που υπήρχε στο παρελθόν. Δηλαδή, κάτι πολύ πιο ζωντανό, κάτι πολύ πιο ενεργό. Όχι απλά μια στιγμής ενημέρωσης, η οποία μετά από ένα σημείο θα ξεπεραστεί από τις εξελίξεις καθώς οι νέοι είναι πιο μπροστά από εμάς σε αυτά και είναι αυτοί που έρχονται να μας εκπαιδεύσουν. Οπότε έχει νόημα να τους δώσουμε τη γνώση και πού θα είναι πραγματικά καινούργια με έναν τρόπο που θα τους κερδίσει. Για να μπορέσουμε να βάλουμε τα όρια πρέπει να κατανοήσουμε ότι πρέπει να είναι εύπλαστα. Οι γονείς τρέχουν πάρα πολύ κάθε μέρα μέσα σε μια πιεστική καθημερινότητα και έχουν και το κομμάτι της γονεϊκότητας παλεύοντας να βρουν μια ισορροπία. Θα πρέπει να αρχίσουμε να βάζουμε κάποιους εφικτούς κανόνες μέσα στο σπίτι, του οποίους θα τους εφαρμόζουμε και εμείς ως ενήλικες. Ο βασικός ρόλος των ενηλίκων δεν είναι η παροχή πληροφοριών και γνώσεων. Οι έφηβοι έχουν κουραστεί να ακούν. Ο βασικός τους ρόλος είναι η έμπνευση. Πρέπει να τους εμπνεύσουμε, όχι με αυτά που λέμε, όχι τόσο με αυτά που κάνουμε, όσο με αυτό που είμαστε».

Η κ. Τσίτσικα συνεχίζει: «Αν πραγματικά θέλουμε τα παιδιά μας να αντιγράψουν έναν τρόπο διατροφής, φυσικής άσκησης, συμπεριφοράς, το να εκφράζονται με ωραίες λέξεις, να σέβονται, να έχουνε ευγενικούς τρόπους, χρειάζεται να τα εφαρμόσουμε πρώτα οι ίδιοι και μέσα στο σπίτι και φυσικά στις συναναστροφές και γενικά στον τρόπο ζωής μας. Νομίζω ότι χρειάζεται να έχουμε ελπίδα ότι μπορούμε πραγματικά να έχουμε ουσιαστική επικοινωνία με τα παιδιά και τους εφήβους και αυτό μπορεί να συμβεί. Μπορεί να γνωρίζουν περισσότερα για την τεχνολογία και να είναι πρωτοπόροι και αυτόχθονες, γιατί εμείς γνωρίσαμε και τον κόσμο χωρίς διαδίκτυο. Αλλά αυτό που ζητούν δεν είναι να είμαστε γκουρού της τεχνολογίας, αλλά να είμαστε σημαντικοί ενήλικες γονείς. Να μπορούμε να έχουμε γονεϊκότητα και στο διαδίκτυο.

Δηλαδή, όταν συμβεί κάτι να μπορούν να έρθουν να μας εμπιστευτούν και να συζητάμε καθημερινά. Χρειάζεται να είμαστε διακριτικοί και να σεβόμαστε. Δεν σημαίνει ότι επειδή εμείς είμαστε μεγαλύτεροι σε σωματική ανάπτυξη και σε νοητική επάρκεια, ότι θα πρέπει να επιβαλλόμαστε με άσχημο τρόπο.

Χρειάζεται πάντα επιχειρηματολογία, συζήτηση και να τους πείθουμε για πράγματα τα οποία χρειάζεται να εφαρμοστούν στη ζωή τους προς όφελός τους. Δηλαδή, χρειάζεται να τους περνάμε και την ευθύνη να αντιλαμβάνονται ότι είναι και δική τους ευθύνη».