Η γέννηση ενός παιδιού είναι ίσως η πιο ιερή στιγμή στη ζωή μιας γυναίκας κι όμως, για χιλιάδες γυναίκες, αυτή η στιγμή δεν συνοδεύεται από χαρά αλλά από ένα σκοτεινό τραύμα. Η Ελλάδα είναι μια χώρα με ένα από τα υψηλότερα ποσοστά γεννήσεων με καισαρική τομή. Είναι όλες αναγκαίες, ώστε να προστατευθεί η ζωή της γυναίκας και του παιδιού; Επαγγελματίες της υγείας ομολογούν πως «όχι». Πέρα όμως από την καισαρική, μια γυναίκα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, ή του τοκετού, μπορεί να υποχρεωθεί στο να δεχθεί πολλές ακόμη πρακτικές χωρίς τη συναίνεσή της, ή να πέσει θύμα σωματικής ή ψυχολογικής κακοποίησης. Τα ποσοστά από τις έρευνες αλλά και οι μαρτυρίες, δείχνουν μάλιστα είναι πολύ σύνηθες.

Με το Newsbomb.gr ανοίγουμε το διάλογο για τη μαιευτική και γυναικολογική βία. Θύματα μαιευτικής βίας μιλούν στο Newsbomb.gr για πόνο όχι μόνο σωματικό, αλλά ψυχικό, για πράξεις που έγιναν χωρίς τη συγκατάθεσή τους, για λέξεις που τις ταπείνωσαν και για διαδικασίες που τους επιβλήθηκαν με το άλλοθι «εμείς ξέρουμε καλύτερα». Αυτή είναι η μαιευτική βία, μια μορφή κακοποίησης που δεν αφήνει πάντα εμφανή σημάδια, αλλά χαράζει ανεξίτηλα το σώμα και την ψυχή της μητέρας.

H σχετικά πρόσφατα καταδίκη μιας γυναικολόγου για πλημμελή άσκηση των καθηκόντων της, αλλά και για εφαρμογή αμφιλεγόμενων πρακτικών κατά τη διάρκεια του τοκετού μιας γυναίκας που κατέληξε με το θάνατο του μωρού, επαναφέρει στο δημόσιο λόγο τη συζήτηση για τη μαιευτική βία. Ένα θέμα που παραμένει ταμπού και για το οποία τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να ασχολείται σοβαρά και η Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η μαιευτική βία δεν αφορά μόνο στις φτωχές, ή όπως συνηθίζεται να αποκαλούνται, «αναπτυσσόμενες» χώρες, ούτε ανήκει στο παρελθόν. Είναι εδώ, στα ελληνικά νοσοκομεία, στα μαιευτήρια, ακόμη και στις ιδιωτικές κλινικές. Εμφανίζεται με μορφή λεκτικής απαξίωσης, απουσίας ενημέρωσης και συναίνεσης και με την αντιμετώπιση της γυναίκας όχι ως άνθρωπο, αλλά ως ένα σώμα προς διαχείριση.

Η έκθεση της Επιτροπής για τα Δικαιώματα της Γυναίκας και την Ισότητα των Φύλλων, της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για τη μαιευτική και γυναικολογική βία, δημοσιεύθηκε τον Απρίλιο του 2024. Η έκθεση λαμβάνει υπόψη της, τις μελέτες για τη μαιευτική βία που έχουν γίνει στις ευρωπαϊκές χώρες τα τελευταία χρόνια και προσφέρει συνδυαστικά, κάποια ενδιαφέροντα συμπεράσματα.

Μια εκ των μελετών που παρουσιάζονται στην έκθεση, πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο διπλωματικής εργασίας στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και σε αυτήν, οι συμμετέχουσες ανέφεραν: αδικαιολόγητη και περιττή χρήση διαφόρων τεχνοϊατρικών παρεμβάσεων (όπως τεχνητή πρόκληση τοκετού, τεχνητό σπάσιμο των νερών και χορήγηση ωκυτοκίνης), συνεχείς κολπικές εξετάσεις, δέσιμο σε κρεβάτι, απαγόρευση κινήσεων, άρνηση παροχής αναισθησίας ή/και ανακούφισης από τον πόνο, χρήση λαβίδας και του χειρισμού Kristeller (πίεση στην κοιλιά της εγκυμονούσας), περινεοτομή και λεκτική κακοποίηση (ειρωνικά, υποτιμητικά και προσβλητικά σχόλια).

Άλλη μελέτη που πραγματοποιήθηκε σε γυναίκες που ζούσαν σε καταυλισμό προσφύγων κοντά στην Αθήνα έδειξε ότι όλες οι γυναίκες που συμμετείχαν στις συνεντεύξεις ανέφεραν έλλειψη συναίνεσης κατά τη διάρκεια της προγεννητικής και ενδογενούς φροντίδας. Οι μετανάστριες ανέφεραν επίσης διακρίσεις κατά την κύηση ή τον τοκετό, απειλητικές για τη ζωή του εμβρύου, επιπλοκές λόγω άρνησης ή καθυστέρησης ή ανεπαρκούς βοήθειας, ακόμη και αποβολές λόγω άρνησης βοήθειας. Επιπλέον, ανέφεραν έλλειψη ή και καθυστέρηση πρόσβασης σε πληροφορίες, είτε επειδή δεν είναι διαθέσιμες, είτε επειδή δεν τους παρέχεται καμία μεταφραστική υποστήριξη.

Μερικά ακόμη από τα ευρήματα της έρευνας αναφέρουν ότι το 50% των γυναικών έχουν υποστεί μαιευτική βία από επαγγελματίες υγείας και μία στις δυο γυναίκες γέννησε με καισαρική, χωρίς να είναι επιλογή της.

Γυναίκες που τόλμησαν να σπάσουν τη σιωπή, μιλούν στο Newsbomb.gr, όχι μόνο για να θυμηθούν, αλλά για να προειδοποιήσουν και να ενημερώσουν άλλες. Η Δήμητρα, μια εξ αυτών εξομολογήθηκε πώς η επιθυμία της για φυσιολογικό τοκετό αγνοήθηκε, ενώ όπως καταγγέλλει, δεχόταν καθημερινές πιέσεις από τον γιατρό της να προχωρήσει σε πρόκληση.

«Μου έλεγε συνέχεια ότι το παιδί μου θα πεθάνει», αναφέρει χαρακτηριστικά. Οι λέξεις του, όπως τις περιγράφει, δεν άφηναν περιθώριο επιλογής παρά μόνο φόβο. Τελικά, οι πόνοι ήρθαν φυσικά, όμως, η διαδικασία δεν κύλησε χωρίς τραύμα: «Έκαναν πράγματα χωρίς να μου πουν τίποτα, δεν καταλάβαινα τι γίνεται, απλώς υπάκουα».

Ακολούθησε αιμορραγία και λιποθυμία, ενώ, όπως περιγράφει, για ώρες δεν είχε επαφή με το σώμα της. «Δεν μπορούσα να σταθώ, να φροντίσω το παιδί μου. Ένιωθα ότι δεν είχα καμία δύναμη, ούτε φωνή». Η μαρτυρία της, όπως και άλλων γυναικών, αποτυπώνει αυτό που ειδικοί περιγράφουν ως «σιωπηρή κακοποίηση», την εξουθένωση της μητέρας, όχι από την ίδια τη γέννα, αλλά από την αίσθηση ότι της έκλεψαν την επιλογή, τη φωνή και την αξιοπρέπεια.

«Δεν της εξηγούν. Δεν της ζητούν άδεια. Δεν της δίνουν λόγο για όσα της κάνουν». Αυτό είναι το πλαίσιο μέσα στο οποίο, σύμφωνα με την ανεξάρτητη μαία και πρόεδρο του συλλόγου «Ευτοκία», Ελευθερία Δημοπούλου, γεννιέται η μαιευτική βία: Όταν η γυναίκα παύει να θεωρείται ενεργό πρόσωπο στη φροντίδα που λαμβάνει -και μετατρέπεται σε σώμα προς διαχείριση.

Στη συνέντευξη που παραχώρησε στο Newsbomb.gr, περιγράφει με ρεαλισμό πώς ακόμη και οι πιο απλές ιατρικές πράξεις, όπως μια γυναικολογική εξέταση, μπορούν να γίνουν βίαιες όταν δεν υπάρχει ενημέρωση, προετοιμασία, συναίνεση. Όταν, δηλαδή, δεν της εξηγεί κανείς τι θα της κάνουν, γιατί θα το κάνουν και πώς. Όταν όλα γίνονται ερήμην της.

Το φαινόμενο, όμως, δεν σταματά εκεί. Η μαία Κωνσταντίνα Νούσια, υποψήφια διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής Αθηνών και πρώην πρόεδρος του Παρατηρητηρίου Μαιευτικής Βίας, εξηγεί ότι δεν πρόκειται απλώς για κακές ή απρόσεκτες συμπεριφορές. Μιλά για μία μορφή καθαρής έμφυλης βίας αφού ασκείται αποκλειστικά στο πλαίσιο υπηρεσιών που απευθύνονται σε γυναίκες.

Λεκτική, ψυχολογική αλλά και σωματική βία καταγράφεται σε μεγάλο ποσοστό εντός των μαιευτηρίων -είτε πρόκειται για φυσιολογικό τοκετό είτε για καισαρική τομή. Και εκεί, η Ελλάδα φαίνεται να κατέχει αρνητική πρωτιά, όπως αναφέρει η ίδια: «Η χώρα μας παρουσιάζει από τα υψηλότερα ποσοστά καισαρικών παγκοσμίως».

Η καισαρική τομή είναι, βεβαίως, ένα σωτήριο χειρουργείο όταν υπάρχει πραγματική ανάγκη -όταν διακυβεύεται η υγεία μητέρας και παιδιού, όμως, όταν πραγματοποιείται χωρίς ιατρική ένδειξη, απλώς για λόγους ευκολίας ή ρουτίνας, τότε χάνει τον σωτήριο χαρακτήρα της και μετατρέπεται όπως χαρακτηριστικά τονίζεται σε μια ακόμα μορφή βίας.

«Η φροντίδα στην εγκυμοσύνη απαιτεί
γραπτή συναίνεση και η γυναίκα σεβασμό».

Ο Παναγιώτης Πεϊτσίδης, μαιευτήρας-γυναικολόγος και επιμελητής στο νοσοκομείο «Έλενα Βενιζέλου» εξηγεί στο Newsbomb.gr πως η βία στον τοκετό δεν σημαίνει πάντα μόνο προφανή επιθετικότητα αλλά μπορεί να είναι και μια ιατρική πράξη που γίνεται χωρίς συναίνεση. Ένα υποτιμητικό σχόλιο, μια αγενής ή βιαστική συμπεριφορά ή ακόμη, μια πρακτική πίεσης όπως η τεχνική «Kristeller», δηλαδή η πίεση στην κοιλιά της γυναίκας, με σκοπό να επιταχυνθεί ο τοκετός. Σύμφωνα με τον ίδιο, ιδιαίτερα ευάλωτες σε τέτοιες συμπεριφορές είναι γυναίκες που ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες: Μετανάστριες, Ρομά, γυναίκες μόνες ή χρήστριες. Αυτές συχνά δεν λαμβάνουν τη φροντίδα που αρμόζει.

Ο Παναγιώτης Πεϊτσίδης θίγει και ένα άλλο, κρίσιμο ζήτημα. Την απουσία εκπαίδευσης πάνω σε τέτοια θέματα εντός της ειδικότητας. Όπως λέει, η συναίνεση, η ηθική, η επικοινωνία με τη γυναίκα δεν διδάσκονται αλλά αποτελούν αυτονόητες αξίες για κάποιους, όμως συνεχίζουν να παραμένουν… εκτός ύλης στη διαδικασία εκπαίδευσης. Σύμφωνα με τον ίδιο, η προστασία της εγκύου είναι υπόθεση ολόκληρης της ομάδας που την περιβάλλει, από τον γυναικολόγο και τη μαία, έως το λοιπό προσωπικό. Και το βασικό είναι ένα κάθε ιατρική πράξη πρέπει να γίνεται με πλήρη, ενημερωμένη και γραπτή συναίνεση.

Το αποτέλεσα της μαιευτικής βίας είναι το τραύμα, επισημαίνει η Μαρία Ελένη Γκρέμου, ψυχοθεραπεύτρια και κοινωνιολόγος. «Υπάρχει διαταραχή μετατραυματικού στρες. Τα συμπτώματα είναι πάρα πολλά. Άγχος, φόβος, ματαίωση, θλίψη, ανημποριά» επισημαίνει. Τονίζει επίσης ότι αυτό έχει άμεσο αντίκτυπο στο δεσμό με το παιδί που μπορεί να εκδηλωθεί με πολλούς τρόπους όπως φόβος και ανασφάλεια. Επίσης έχει επίπτωση στη σχέση της μητέρας με τον πατέρα και εμφανίζεται με έλλειψη επικοινωνίας και απόσταση.

Η Αφροδίτη Μητσοπούλου, ηθοποιός και σκηνοθέτιδα, μοιράστηκε την προσωπική της εμπειρία από την πρώτη της γέννα, όταν υπέστη μαιευτική βία. Όπως εξηγεί, ένιωσε την ανάγκη να καταγράψει το βίωμά της και να το μεταφέρει στη σκηνή μέσα από μια παράσταση με θέμα την έμφυλη βία και τη μαιευτική βία, προκειμένου να αντιμετωπίσει το τραύμα της πρώτης γέννας και να το διαχειριστεί δημιουργικά.

«Ήταν ένα περιστατικό που δεν περίμενα να συμβεί σε μένα, όμως, όπως κατάλαβα αργότερα, είναι κάτι που συμβαίνει σε πολλές γυναίκες», λέει. Η παράσταση της Αφροδίτης έχει αγγίξει πολλές γυναίκες που ταυτίζονται με όσα παρουσιάζονται στη σκηνή, δημιουργώντας χώρο για συζήτηση και αλληλοϋποστήριξη. Η ίδια περιγράφει πως μετά το περιστατικό ένιωθε πως της είχαν πάρει τη δύναμή της, ντροπή και ενοχές, ακόμη και την ψευδή αίσθηση ότι κάτι δεν λειτουργούσε σωστά στο σώμα της. «Αυτό είναι το μεγαλύτερο λάθος, είναι πολύ άδικο για μια γυναίκα να νιώθει έτσι», επισημαίνει.

Παρά τις δυσκολίες, η Αφροδίτη κατάφερε να ζητήσει υποστήριξη από επαγγελματίες και τον περίγυρό της και παραδέχεται πως όταν σκέφτηκε να ξαναμείνει έγκυος, υπήρχαν δεύτερες σκέψεις και φόβοι. Ωστόσο, μέσα από τη θεατρική της δουλειά και τη σύνδεση με άλλες γυναίκες που έχουν βιώσει παρόμοια περιστατικά, νιώθει πλέον πιο δυνατή.