Γιατί ο γάμος βιώνεται συχνά ως ένα καταφύγιο της υπαρξιακής αγωνίας των ανθρώπων

Όπως επισημαίνει η κα Αθηνά Μαρούδα – Χατζούλη, MSc, Ph.D., Ψυχολόγος, Ομαδική Αναλύτρια, Πρόεδρος Ινστιτούτου Ψυχοκοινωνικής Ανάπτυξης (ΙΨΑ), μιλώντας στο Newsbomb.gr, ειδικά ο γάμος, καθώς συνδέεται -μεταξύ άλλων- με την ικανοποίηση προσωπικών και συναισθηματικών αναγκών και με την ανθρώπινη ανάγκη για δημιουργία στενών διαπροσωπικών δεσμών, βιώνεται συχνά ως ένα καταφύγιο της υπαρξιακής μας αγωνίας, το οποίο δίνει έναν προορισμό και μία συνέχεια μέσα από τη δημιουργία οικογένειας. Όσον αφορά τη σημασία του υγιούς γάμου, η κα Μαρούδα – Χατζούλη τονίζει πως είναι εφικτό να αποτελέσει τη βάση μιας ευτυχισμένης ζωής για τα παιδιά, καθώς παρέχει ασφάλεια στην παιδική ηλικία αλλά και τις καλύτερες προϋποθέσεις για την ενηλικίωση.

Ακολουθεί η αναλυτική συνέντευξη με την κα Μαρούδα – Χατζούλη:

Παρά τις μεταβολές που συντελούνται στην ελληνική κοινωνία, βλέπουμε -και βάσει μελετών- πως ο γάμος και η οικογένεια θεωρούνται ακόμα σημαντικός πυλώνας για την κοινωνία, κάτι που το προσλαμβάνουν έτσι και τα ίδια τα μέλη της. Πώς το σχολιάζετε αυτό και γιατί πιστεύετε ότι συμβαίνει;

Είναι γεγονός ότι στην σύγχρονη εποχή της κοινωνίας της πληροφορίας, των μαζικών μετακινήσεων πληθυσμών, σε μια εποχή ρευστότητας, ο θεσμός της οικογένειας αντιμετωπίζει συνεχείς προκλήσεις και χρειάζεται να μεταλλάσσεται για να μπορέσει να αφομοιώσει τα νέα δεδομένα. Η ελληνική κοινωνία, χωρίς να μένει ανέπαφη από όσα διενεργούνται σε παγκόσμιο επίπεδο, φαίνεται να προσπαθεί να διατηρήσει τα δικά της πολιτισμικά χαρακτηριστικά δίνοντας μια ιδιαίτερη αξία στον θεσμό της οικογένειας σε σχέση με τον υπόλοιπο δυτικό κόσμο. Ο γάμος και η οικογένεια θεωρούνται ακόμα σημαντικός πυλώνας για την ελληνική κοινωνία, κάτι που, όπως αναφέρατε, το προσλαμβάνουν και τα ίδια τα μέλη της.

Ίσως γιατί σε κανένα άλλο σύστημα σχέσεων η ιδιότητα του μέλους δεν παραμένει ανέπαφη σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, όσο μακριά και αν βρίσκεται, ακόμη και όταν βιώνει μια προσωρινή ή μόνιμη αίσθηση αποξένωσης. Η ιδιότητα του μέλους μιας οικογένειας παραμένει κάτι το σταθερό και αναλλοίωτο στον χρόνο, ανεξάρτητα από τη δομή, το πλέγμα των σχέσεων, τα μοτίβα επικοινωνίας των μελών. Η οικογένεια, ως εκ τούτου, αποτελεί ένα σταθερό πλαίσιο αναφοράς για τα μέλη της. Καλύπτει την ανάγκη τους να «ανήκουν», με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

Επίσης, η οικογένεια είναι δημιουργός νοήματος, ενσταλάζει στα μέλη της πεποιθήσεις για την ίδια και τον κόσμο που την περιβάλλει. Βρίσκεται στον πυρήνα της ιδιότητας του κάθε μέλους η αποδοχή αυτών των κοινών ιδεών, συναισθημάτων, φαντασιώσεων που συνθέτουν το οικογενειακό αφήγημα μέσα από το οποίο τα μέλη δημιουργούν την αίσθηση της ταυτότητας και της συνέχειας και κατανοούν τον εαυτό τους ως κομμάτια μιας οικογενειακής αλυσίδας, τρεις με τέσσερεις γενιές πίσω.

Από την άλλη πλευρά, είναι αλήθεια ότι η οικογένεια, ως θεσμός, τα τελευταία πενήντα χρόνια, υφίσταται έντονα τους κραδασμούς και τις επιθέσεις της μεταβιομηχανικής κοινωνίας και χρειάζεται να αντιμετωπίσει τις ανατροπές στους ρόλους και τις αξίες που φέρνουν οι κοινωνικές αλλαγές στους οικογενειακούς δεσμούς. Αλλαγές που δημιουργούν σύγχυση και συγκρούσεις καθώς οι προσδοκίες των ανθρώπων μέσα στην οικογένεια αλλάζουν, με αποτέλεσμα οι οικογένειες να δυσλειτουργούν. Ενισχύεται, έτσι, η απαισιόδοξη άποψη της παρακμής της οικογένειας ως αποτέλεσμα της αυξανόμενης συμμετοχής της μητέρας στην εργασία και της αποδυνάμωσης της κρατικής εξουσίας.

Παρ’ όλα αυτά, πολλοί θεωρητικοί πολέμιοι της άποψης αυτής υποστηρίζουν ότι η σύγχρονη οικογένεια προσφέρει ευκαιρίες μεγαλύτερης οικειότητας και στενότερων σχέσεων απ’ ό,τι συνέβαινε στις προβιομηχανικές κοινωνίες. Επομένως, σύμφωνα με τους ίδιους, μια βασική λειτουργία της οικογένειας είναι η ικανότητά της να παρέχει μια εστία συναισθηματικής υποστήριξης και ικανοποιητικών σχέσεων. Ένα συνεχές σημείο αναφοράς και σταθερότητας συγκριτικά με άλλους θεσμούς.

Βάσει της εμπειρίας σας, με ποιες έννοιες παρατηρείτε ότι σχετίζουμε τον θεσμό του γάμου (π.χ. αγάπη, φροντίδα…);

Αγάπη, φροντίδα, ασφάλεια, συνεργασιμότητα, συντροφικότητα, ικανοποίηση των σεξουαλικών αναγκών. Φαίνεται, εντέλει, ο γάμος να παρέχει ένα πλαίσιο μετουσίωσης των βαθύτερων εσωτερικών επιθυμιών μας. Στον θεσμό του γάμου, σημαντικό ρόλο παίζουν τόσοι οι πολιτισμικές αναφορές όσο και το θρησκευτικό στοιχείο. Οι φαντασιώσεις και οι συμβολισμοί, το τελετουργικό στοιχείο του γάμου, μπορούμε να υποθέσουμε ότι παραπέμπουν στη βαθύτερη επιθυμία μιας συγχωνευτικής απόλυτης ένωσης όπως αυτής του πρωταρχικού δεσμού με τη μητέρα. Σε μια πιο ψυχαναλυτική ανάγνωση, ο γάμος παραπέμπει στην πρωταρχική ανάγκη του ανθρώπου για δεσμό και, σε σημαντικό βαθμό, δεν είναι παρά η αναδημιουργία του αρχικού δεσμού με τη μητέρα και αργότερα με τον πατέρα.

‘Ίσως χρειάζεται να σημειώσουμε εδώ, ότι σύμφωνα με μελέτες και έρευνες σχετικά με τις αιτίες που κλονίζουν τον θεσμό του γάμου, υποστηρίζεται ότι, παρά την αλματώδη αύξηση των διαζυγίων που παρατηρείται τα τελευταία τριάντα χρόνια, καθώς και την αύξηση των μονογονικών οικογενειών ή άλλων μορφών οικογένειας, ο γάμος παραμένει δημοφιλής δεσμός: το 85% του πληθυσμού παντρεύεται κάποια στιγμή, αν και φαίνεται ότι σε μικρότερες ηλικιακές ομάδες το ποσοστό των γάμων έχει μειωθεί. Ωστόσο, δεν είναι βέβαιο αν αυτό δείχνει μια προτίμηση στη συμβίωση η απλώς μια τάση αναβολής του γάμου.

Ποιοι παράγοντες συμβάλλουν στην απόφασή μας να παντρευτούμε και να κάνουμε οικογένεια;

Ο γάμος συνδέεται με την ικανοποίηση προσωπικών και συναισθηματικών αναγκών, την αλληλοβοήθεια, την κάλυψη υποκειμενικών στόχων που συμβάλλουν στην προσωπική εξέλιξη αλλά και με τη βαθύτερη διαχρονική ανάγκη του ανθρώπου για τη δημιουργία στενών διαπροσωπικών δεσμών. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο γάμος βιώνεται συχνά ως ένα καταφύγιο της υπαρξιακής μας αγωνίας, δίνοντας έναν προορισμό και μία συνέχεια μέσα από τη δημιουργία οικογένειας.

Είναι απαραίτητο βέβαια να σημειώσουμε εδώ ότι, στη σύγχρονη εποχή, καθώς οι παραδοσιακοί ρόλοι των φύλων επαναπροσδιορίζονται, ιδίως όσον αφορά στην έκφραση των συναισθημάτων και της σεξουαλικότητας, τίθενται υπό επαναδιαπραγμάτευση και οι τρόποι του σχετίζεσθαι ανδρών και γυναικών. Πρωτόγνωρες τριβές και συγκρούσεις δημιουργούνται, τις οποίες τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες δεν ξέρουν πώς να τις διαχειριστούν.

Ως εκ τούτου, η θεσμοθετημένη ένωσή τους με τη μορφή του γάμου φαίνεται να παίρνει τη μορφή μιας πιο «ισότιμης» σχέσης και αλληλεπίδρασης. Όπως καταγράφηκε σε μία έρευνα που έγινε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, στο Τμήμα Επικοινωνίας, επάνω στις «σχέσεις και την επικοινωνία των φύλων», από έναν γάμο ως συμβόλαιο κοινωνικό και οικονομικό, όπου ελάχιστα εμπλέκονται τα συναισθήματα μεταξύ των συζύγων, από μια σεξουαλική συνάντηση δύο συζύγων με μόνο σκοπό την τεκνοποιία, κατευθυνόμαστε σ’ ένα μοντέλο γάμου «από έρωτα» που αρχίζει και επιβάλλεται στη Δύση από τις αρχές του 20^ου αιώνα. Ο γάμος αυτός δεν προκύπτει μέσα από κάποιες διαπραγματεύσεις ανάμεσα σε δύο οικογένειες, αλλά φέρει τη σφραγίδα μιας προσωπικής επιλογής δύο ατόμων που ερωτεύτηκαν και αγαπιούνται και αυθόρμητα αποτελούν ζευγάρι.

Κεντρικοί παράγοντες σ’ αυτόν τον γάμο από «έρωτα» είναι η οικειότητα, άμεσα συνδεδεμένη με την ικανοποίηση που αντλείται από τη σχέση και τη συνύπαρξη με τον άλλο, η «δέσμευση» και η «επένδυση» στη σχέση, ως διαδικασίες «δούναι και λαβείν», η «αλληλεξάρτηση», η «εμπιστοσύνη», καθώς και η «ικανοποίηση της επιθυμίας» και η «σεξουαλικότητα», η οποία χάνει τον συμβολικό ρόλο της αναπαραγωγής και παίρνει τη μορφή της σεξουαλικής ανταλλαγής που αποτελεί την κινητήρια δύναμη της συγκρότησης του ζευγαριού και του γάμου.

Ποια η συσχέτιση που υπάρχει ανάμεσα στον υγιή γάμο και την ομαλή ανάπτυξη της προσωπικότητας των παιδιών;

Αν και οι ρόλοι του συζύγου και του γονιού σήμερα δεν είναι απαραίτητα συνδεδεμένοι, δεν παύει το ζευγάρι να διαμορφώνει ένα σύστημα που ενσωματώνει τα παιδιά και φέρει την ευθύνη για τη φροντίδα τους στο πλαίσιο μιας διαγεννεακής συνέχειας. Το παιδί μαθαίνει τον εαυτό του αλλά και τον κόσμο που το περιβάλλει πρωτίστως μέσα από το μικρόκοσμο της οικογενειακής ζωής. Τα πρόσωπα των γονιών του είναι οι πρώτοι «σημαντικοί άλλοι» της ζωής του, που η σχέση μαζί τους σε συνειδητό και ασυνείδητο επίπεδο θέτει τις βάσεις για τον τρόπο που θα σχετίζεται ως ενήλικας.

Είναι πρωταρχική και εγγενής η ανάγκη στον άνθρωπο για έναν ικανοποιητικό διαπροσωπικό δεσμό. Μέσω της προσκόλλησης που δημιουργεί το παιδί με τη μητέρα, ανοίγει ο δρόμος για να κατανοήσει τον εαυτό του ως ξεχωριστό ον και να προχωρήσει σε υγιείς -ή μη- διαπροσωπικούς δεσμούς, τόσο στην παιδική ηλικία όσο και την ενήλικη ζωή. Το παιδί ενδοβάλλει μέσω ταυτίσεων τα πρόσωπα των γονιών του -ή μέρος αυτών- και δημιουργεί τις εσωτερικές εικόνες αυτών. Αυτά τα εσωτερικευμένα είδωλα σχηματίζουν ένα μέρος της προσωπικότητας του ατόμου, που στη διάρκεια της ζωής επιδέχεται αλλαγές και εξέλιξη μέσα από τις συναντήσεις με νέα πρόσωπα.

Ο υγιής γάμος μπορεί να αποτελέσει τη βάση μιας ευτυχισμένης ζωής για τα παιδιά παρέχοντας ασφάλεια στην παιδική ηλικία αλλά και τις καλύτερες προϋποθέσεις για την ενηλικίωσή τους. Αντίθετα, δύσκολες εμπειρίες της παιδικής ηλικίας απειλούν τη συνοχή του παιδιού και απωθούνται στο ασυνείδητο συνθέτοντας, έτσι, τους φόβους τα τραύματα ή τις άμυνες που θα προδιαγράψουν τη πορεία του.

Υπάρχουν προκλήσεις που μπορεί να έχουν αντίκτυπο στον θεσμό του γάμου στην Ελλάδα;

Είναι γεγονός ότι οι θεσμοί δεν μπορούν παρά να κατανοηθούν στο ιστορικό-κοινωνικό πλαίσιο θέσπισης και λειτουργίας τους. Υπό αυτή την έννοια, μιλώντας για τον θεσμό του γάμου στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα, δεν μπορούμε παρά να λάβουμε υπόψη μας όλες εκείνες τις κοινωνικές παραμέτρους που επηρεάζουν τη μορφή και τη λειτουργία του θεσμού.

Ο γάμος, πέραν από θεσμό δικαίου, είναι και ένα «μυστήριο» για την εκκλησία. Οι σύγχρονες κοινωνίες της Δύσης είναι κοινωνίες της πληροφορίας της τεχνολογίας του ορθολογισμού και του ατομικισμού. Στερούνται ενδεχομένως εκείνης της πνευματικότητας ώστε να κατανοηθεί και να βιωθεί ο γάμος ως «μυστήριο» έτσι όπως θεολογικά προσεγγίζεται. Τις περισσότερες φορές, η επιλογή του θρησκευτικού γάμου σήμερα περισσότερο παραπέμπει σε ένα «φολκλόρ» στοιχείο παρά στην ουσία του μυστηρίου.

Παρ’ όλα αυτά, η ελληνική κοινωνία, αν και ανοιχτή στις επιρροές της Δύσης, διατηρεί ένα κομμάτι της ταυτότητάς της άμεσα συνδεδεμένο με την θρησκεία. Όπως αναφέρεται πιο πάνω, η γαμήλια τελετή και οι συμβολισμοί της έχουν αρχετυπικές αναφορές και είναι μέρος του συλλογικού ασυνειδήτου. Αυτό σημαίνει ότι, πέρα από κάθε γνωστική αναφορά στον γάμο (θρησκευτικό), υπάρχει μια βαθιά εγγραφή μέσα μας που επηρεάζει τις επιλογές μας.

Δείτε εδώ ολόκληρο το αφιέρωμα του Newsbomb.gr στον θεσμό του γάμου