Η «ενσυνειδητότητα» συναντά την τρίτη ηλικία: Καινοτόμα προγράμματα ψυχολογίας στα ΚΑΠΗ
Η τρίτη ηλικία δεν είναι παρελθόν. Είναι παρόν με αξία, εμπειρία και σοφία που μπορούν να στηρίξουν και να εμπνεύσουν όλη την κοινότητα. Σε αυτή τη γενιά οφείλουμε πολλά. Είναι η γενιά που μας μεγάλωσε, που κράτησε ζωντανή την παράδοση, που μετέδωσε αξίες, που στήριξε με τον δικό της τρόπο την κοινωνική συνοχή.
Τα γηρατειά όμως έχουν και προβλήματα – όπως συμβαίνει και σε όλες τις ηλικίες- ωστόσο με την ψυχική ενδυνάμωση, αυτά μπορούν να αντιμετωπιστούν.
Σύμφωνα με το προσδόκιμο ζωής, κατά το 1/4 της ζωής του, ο άνθρωπος ανήκει στην τρίτη ηλικία. Επίσης, ο πληθυσμός της Γης γερνάει με ταχείς ρυθμούς, γεγονός που σημαίνει ότι σε λίγα χρόνια, έως και το 1/3 του πληθυσμού θα αποτελείται από ανθρώπους άνω των 65 ετών. Έτσι, η ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας και η καταπολέμηση της μοναξιάς αυτής της γενιάς, γίνεται αναγκαία προτεραιότητα γιατί είναι καθοριστικής σημασίας οι πολίτες αυτοί να μένουν ενεργοί, κοινωνικά συνδεδεμένοι και ψυχικά ανθεκτικοί.
Με γνώμονα αυτό το όραμα, η Τόνια Νικολαΐδη, Θετικός Ψυχολόγος MSc., επιστημονικά υπεύθυνη και πιστοποιημένη εκπαιδεύτρια προγραμμάτων Ενσυνειδητότητας (Oxford Mindfulness Foundation), πήρε την πρωτοβουλία να προτείνει τη διεξαγωγή ομαδικών προγραμμάτων Ενσυνειδητότητας / Mindfulness (MBCT-L) ειδικά προσαρμοσμένων για την τρίτη ηλικία. Στόχος; Να καλλιεργηθεί η ικανότητα εσωτερικής σταθερότητας, ψυχικής ανθεκτικότητας και αυθεντικής σύνδεσης, ώστε οι άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας να νιώθουν ξανά δυνατοί, πολύτιμοι και ενεργοί στην κοινότητά τους.
Αυτή η πρόταση αγκαλιάστηκε θερμά από τον Δήμο Νέας Σμύρνης, ο οποίος απέδειξε στην πράξη ότι η κοινωνική μέριμνα μπορεί να εκσυγχρονίζεται με ουσιαστικές δράσεις. Έτσι, εντός του 2025, το πρόγραμμα έχει ξεκινήσει και υλοποιείται και στα πέντε ΚΑΠΗ του Δήμου, δίνοντας την ευκαιρία σε δεκάδες συμπολίτες μας να αποκτήσουν νέα εργαλεία για τη ζωή τους.
Τα οφέλη, όμως, σύμφωνα με τις πρώτες αποτιμήσεις, δεν περιορίζονται μόνο στα άτομα Η κοινωνία ολόκληρη ωφελείται, καθώς η ενεργή και ψυχικά δυνατή τρίτη ηλικία λειτουργεί σαν στήριγμα για οικογένειες και γειτονιές. Η μοναξιά και η απομόνωση μειώνονται, ενώ δημιουργούνται νέες σχέσεις φροντίδας και αλληλεγγύης, αλλά και η εμπειρία και η σοφία τους μεταφέρονται στις επόμενες γενιές, ενισχύοντας τον ιστό της κοινότητας.
«Η ενεργή γήρανση είναι δικαίωμα και δώρο για όλους μας. Η ενσυνειδητότητα προσφέρει ένα απτό, σύγχρονο εργαλείο ώστε αυτό το κομμάτι του πληθυσμού — που τόσο συχνά αισθάνεται στο περιθώριο — να παραμένει παρόν, δυνατό και ακούγεται.
Η πρωτοβουλία αυτή αποτελεί παράδειγμα κοινωνικής καινοτομίας που αξίζει να εμπνεύσει και άλλους δήμους ανά την Ελλάδα. Η φροντίδα της τρίτης ηλικίας είναι φροντίδα για το μέλλον μας», αναφέρει η Τόνια Νικολαϊδη στο Newsbomb, περιγράφοντας το πρόγραμμα:
«Το πρόγραμμα Ενσυνειδητότητας MBCT-L (Mindfulness for Life) είναι ένα επιστημονικά τεκμηριωμένο πρόγραμμα 8 εβδομάδων, μέσα από το οποίο οι συμμετέχοντες εκπαιδεύονται να είναι παρόντες στην εμπειρία κάθε στιγμής, διατηρώντας μια φιλική στάση χωρίς κριτική. Με αυτόν τον τρόπο καλλιεργούν την ικανότητα επίγνωσης και βαθιάς κατανόησης του εαυτού τους, των άλλων αλλά και των καταστάσεων γύρω τους. Μαθαίνουν να διαχειρίζονται πιο αποτελεσματικά δύσκολες σκέψεις και συναισθήματα και, ταυτόχρονα, να απολαμβάνουν πιο ουσιαστικά τις όμορφες στιγμές της ζωής τους.
Ρωτάμε την ψυχολόγο αν για τέτοιου είδους «μοντέρνα» ψυχολογικά προγράμματα είναι λίγο… αργά για κάποιους ανθρώπους και ποια είναι ειδικά τα οφέλη για τους ηλικιωμένους.
«Το πρόγραμμα Ενσυνειδητότητας MBCT-L (Mindfulness for Life) είναι κατάλληλο για τον ενήλικο πληθυσμό, ανεξαρτήτως ηλικίας. Ειδικά όμως στην τρίτη ηλικία, λειτουργεί σαν μια φιλική «άσκηση» για το νου και την ψυχή, που δεν απαιτεί τίποτα άλλο παρά μόνο καλή διάθεση και δεκτικότητα. Τα οφέλη είναι πολλά και πολύτιμα: τα αποτελέσματα ερευνών που διεξάγονται παγκοσμίως σε πολύ μεγάλη κλίμακα, δείχνουν μείωση του στρες, του άγχους και της αίσθησης μοναξιάς που συχνά βιώνουν οι άνθρωποι αυτής της ηλικίας.
Παράλληλα, ενισχύεται η ψυχική ανθεκτικότητα, η αυτοεκτίμηση και η αίσθηση σύνδεσης — όχι μόνο με τους άλλους αλλά και με τον ίδιο τους τον εαυτό. Οι συμμετέχοντες μαθαίνουν να προσεγγίζουν τις δυσκολίες με περισσότερη κατανόηση και να βρίσκουν μικρές στιγμές χαράς μέσα στην καθημερινότητα. Το πρόγραμμα αυτό μπορεί να λειτουργήσει ως έναυσμα για να ξαναγίνουν — ή να συνεχίσουν να είναι — τα άτομα της τρίτης ηλικίας ενεργά μέλη της κοινότητας, γεγονός που είναι από μόνο του ανεκτίμητο», μας αναφέρει.
«Ωστόσο», συνεχίζει να εξηγεί, «αυτό που συμβαίνει στις συγκεκριμένες ομάδες φαίνεται αρχικά οξύμωρο. Ενώ στο γενικό πληθυσμό παρατηρείται συχνά μια αρχική δυσπιστία, κυρίως λόγω άγνοιας γύρω από την έννοια της ενσυνειδητότητας και τα οφέλη της, στις ομάδες που ξεκινήσαμε στα ΚΑΠΗ της Νέας Σμύρνης η συμμετοχή είναι έντονη και ενθουσιώδης. Αυτό, αν και φαίνεται παράδοξο, εξηγείται εύκολα αν σκεφτεί κανείς ότι τα ενεργά μέλη των ΚΑΠΗ αποτελούν πραγματικά την «αφρόκρεμα» αυτής της ηλικιακής ομάδας: άνθρωποι πιο πάνω από τον μέσο όρο σε κινητοποίηση, όρεξη για ζωή, διάθεση να μάθουν και να συμμετέχουν. Είναι ήδη δραστήριοι, συμμετέχουν σε ομάδες χειροτεχνίας, λογοτεχνίας, γυμναστικής κ.ά., άρα είναι πολύ πιο ανοιχτοί να δοκιμάσουν και κάτι νέο που τους ενδυναμώνει ψυχικά. Επιπλέον, το γεγονός ότι το πρόγραμμα τους παρέχεται δωρεάν από τον Δήμο Νέας Σμύρνης το καθιστά απολύτως προσβάσιμο».
Όσον αφορά στην προσαρμογή του προγράμματος, σε σχέση με τους νεότερους, «η διαφορά είναι απλώς το ότι χρειάζεται λίγο περισσότερη απλότητα, επανάληψη και φροντίδα κατά τη διαδικασία. Όμως το πρόγραμμα είναι βιωματικό και η τρίτη ηλικία έχει συχνά βιωματική σοφία, ξέρει να ακούει και να νιώθει σε βάθος. Ακόμα κι αν κάποιοι μπορεί να δυσκολεύονται στην αρχή με κάποιους νέους όρους ή ασκήσεις, νιώθουν πολύ γρήγορα ασφαλείς και βλέποντας ότι δεν υπάρχει "σωστός" ή "λάθος" τρόπος να υπάρχουν μέσα σε αυτό το πλαίσιο, τους βλέπεις να ανθίζουν και οι ομάδες αποκτούν μια απίστευτη σύνδεση και δυναμική, την οποία είναι δύσκολο να περιγράψω με λόγια, μπορώ όμως σίγουρα να πω ότι η ανταπόκριση είναι συγκινητική»...
Και όπως εξηγεί η Τόνια Νικολαϊδη, οι αλλαγές και οι βελτιώσεις επέρχονται σε ένα σημαντικό ποσοστό των συμμετεχόντων, και σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Όπως περιγράφει στο newsbomb, «παρατηρώ ότι οι συμμετέχοντες έρχονται φορά με τη φορά με όλο και περισσότερη όρεξη και διάθεση να εκπαιδευτούν και να μοιραστούν. Δεσμεύονται όλο και περισσότερο στο πρόγραμμα, βελτιώνεται η διάθεσή τους, ενεργοποιούνται να βγαίνουν από το σπίτι, να συμμετέχουν και να συνδέονται πιο ουσιαστικά με τους άλλους. Οι ίδιοι λένε ότι αισθάνονται πιο «παρόντες» στη ζωή τους. Η μείωση του στρες και του άγχους, η περισσότερη επίγνωση και αυτο-συμπόνια και η βελτίωση των σχέσεων με την οικογένεια και το περιβάλλον τους, είναι μόνο λίγα από τα οφέλη που προκύπτουν από τα ερευνητικά δεδομένα».
«Το πιο σπουδαίο όμως», συνεχίζει, «είναι ότι μέσα από αυτή την εκπαίδευση, ο καθένας έχει τη δυνατότητα να αναγνωρίσει τα δικά του δυσλειτουργικά μοτίβα και συνήθειες και να δουλέψει με αυτά. Και παρατηρώ πως προκύπτει αυτή η επίγνωση μέσα στις ομάδες. Αυτό είναι μια σπουδαία υπενθύμιση ότι —αν το θέλουμε— η προσωπική εξέλιξη δεν σταματά ποτέ, μόνο με το τέλος της ζωής. Προσωπικά για μένα η επιτυχία του προγράμματος αποτυπώνεται στη δυσκολία και στη συγκίνηση που επικρατεί στην τελευταία συνάντηση της κάθε ομάδας. Όταν οι ομάδες ολοκληρώνουν τον κύκλο τους και πρέπει να διαλυθούν, το κλίμα είναι πάντα πολύ φορτισμένο συναισθηματικά».
Εφόσον η Νέα Σμύρνη και το παράδειγμά της είναι τόσο θετικά, αυτό που πρέπει να γίνει, κατά τη γνώμη της, είναι να επεκταθεί το πρόγραμμα και σε άλλες δομές.
Η ίδια αναφέρει: «Θα πρότεινα να υπάρξει θεσμική υποστήριξη τέτοιων καινοτόμων δράσεων με σταθερή χρηματοδότηση και συστηματική επιμόρφωση προσωπικού. Να δημιουργηθούν συνέργειες ανάμεσα σε δήμους, ψυχολόγους, εξειδικευμένους εκπαιδευτές και πανεπιστήμια, ώστε τα προγράμματα να προσαρμόζονται στις πραγματικές ανάγκες κάθε κοινότητας. Παράλληλα, είναι κρίσιμο να γίνουν δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης σε όλο τον πληθυσμό, ώστε να κατανοηθεί η αξία της ψυχικής ανθεκτικότητας και της ενσυνειδητότητας σε όλες τις ηλικίες».
Και καταλήγει: «Η ψυχική υγεία της τρίτης ηλικίας δεν είναι πολυτέλεια — είναι θεμέλιο μιας πιο υγιούς και ανθρώπινης κοινωνίας. Το ίδιο ισχύει και για τις μικρότερες ηλικίες: η εισαγωγή τέτοιων προγραμμάτων σε σχολεία, δομές πρόνοιας και κοινότητες μπορεί να αποτελέσει μια πολύτιμη πρόληψη και εκπαίδευση ζωής. Κυρίως, όμως, πιστεύω ότι οι αρμόδιοι φορείς πρέπει να στραφούν περισσότερο στην πρόληψη. Να καλλιεργήσουμε έγκαιρα δεξιότητες που μας θωρακίζουν ψυχικά, πριν φτάσουμε να χρειαστούμε θεραπεία. Θα πρότεινα λοιπόν να τεθεί ως προτεραιότητα η ανάπτυξη βιώσιμων, προσαρμοσμένων παρεμβάσεων που θα φτάνουν σε όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους, με στόχο μια κοινωνία πιο ψυχικά ανθεκτική, συνδεδεμένη και συμπονετική».
Τι λένε οι ίδιοι οι συμμετέχοντες
Το Newsbomb ζήτησε τη γνώμη συμμετεχόντων στο πρόγραμμα, από τα ΚΑΠΗ της Νέας Σμύρνης. Μας είπαν τα εξής.
Ξανθή Καλογεράκη
Ένιωσα ότι υπάρχει δυνατότητα και εργαλεία -τεχνικές τα οποία με βοηθούν να βιώνω και να παρατηρώ με αποδοχή και συνειδητά αισθήσεις, σκέψεις συναισθήματα και να τα διαχειρίζομαι στο τώρα, χωρίς να με κατακλύζουν καθημερινά. Πλέον έχω στο νου μου να είμαι πιο συνειδητή και να εφαρμόζω την πρακτική ευγνωμοσύνης και καλοσύνης καθώς και την πρακτική "Παύση σε 3 βήματα για να αναπνεύσω". Όπως συνειδητοποίησα, θα ήθελα να είχα δώσει περισσότερο χώρο και επίγνωση στις αισθήσεις, συναισθήματα, σκέψεις και δράσεις που απορρέουν από αυτά με μια πιο συνειδητή στάση και συμπεριφορά μου. Πλέον όμως, έχω μάθει να συμφιλιώνομαι με τις ευχάριστες και επώδυνες στιγμές της καθημερινότητάς μου , νιώθοντας ευγνωμοσύνη για όσα ζω και απολαμβάνω και καλλιεργώντας την καλοσύνη προς τον εαυτό μου και τους άλλους.
Στράτος Ρουμελιώτης
Το πρόγραμμα με βοηθάει πολύ ώστε να αντιμετωπίζω τις δυσκολίες της ζωής και να περιοριστεί το άγχος στην καθημερινότητα μου. Με βοηθά επίσης να αλλάξω τον αυθορμητισμό μου γιατί μου βγαίνει συνήθως σε κακό, αλλά επίσης νιώθω ότι με βελτιώνει σαν άνθρωπο. Θα βοηθούσε περισσότερη ενημέρωση σε όλες τις δομές γιατί το έχουμε ανάγκη.
Ελένη Σβορώνου
Ένιωσα μεγάλη χαρά μαθαίνοντας καινούργια πράγματα, επίσης μου δόθηκε η ευκαιρία να γνωρίσω τα άλλα μέλη του ΚΑΠΗ. Χάρη στο πρόγραμμα είμαι ψύχραιμη, φιλτράρω κάποιες καταστάσεις και κάνω ασκήσεις με την αναπνοή, που δεν με είχε απασχολήσει ποτέ στο παρελθόν.
Στέλλα Διαμαντοπούλου
Ένιωσα ότι βοηθήθηκα αρκετά από το πρόγραμμα, πρέπει όμως να το δουλέψω με τον εαυτό μου. Προσπαθώ να εφαρμόσω κάποια από αυτά που έμαθα, θέλει όμως δουλειά. Θα ζητούσα να εφαρμόζεται για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
Δήμητρα Στρατίκη
Από τη συμμετοχή μου στο πρόγραμμα νοιώθω μεγάλη ευγνωμοσύνη που μας προσφέρθηκε από το δήμο και την υπεύθυνη του προγράμματος αυτό το ωραίο ταξίδι της γνωριμίας με τον εαυτό μας. Στην καθημερινότητά μου τα εφαρμόζω ώστε να εστιάζω και να απολαμβάνω αυτό που κάνω, επίσης να εφαρμόζω τις ευχαριστίες και τις καλές πράξεις, καθώς και να παίρνω το χρόνο μου. Θα ήθελα πολύ να συνεχισθεί το πρόγραμμα αυτό η οτιδήποτε σχετικό με αυτοβελτίωση για καλύτερη ποιότητα ζωής.
Έφη Ανδρονίκου
Καταρχήν περίμενα πως και πως να έρθει το επόμενο μάθημα, παρόλο που είχα χίλια αλλά πράγματα να κάνω, δεν ήθελα να το χάσω όχι γιατί δεν θα μπορούσα να συνεχίσω αλλά γιατί μου πρόσφερε μια ηρεμία. Και μπορεί να μην έκανα τα "μαθήματα" μου όπως τα περισσότερα αλλά κορίτσια, στις δύσκολες στιγμές που αντιμετώπιζα και αντιμετωπίζω όμως προσπαθώ να θυμηθώ τα λόγια της ψυχολόγου και να κάνω το σκαναρισμα σώματος ακόμα και για λίγα λεπτά για να ηρεμήσω. Πρέπει να δουλέψουμε με τον εαυτό μας με αυτά που μάθαμε. Θα ήθελα το πρόγραμμα να ήταν πιο μεγάλο αλλά είμαι ευγνώμων που έκανα έστω αυτό.
Κατερίνα Χερουβείμ
Σίγουρα νιώθεις ωραία να συμμετέχεις σε αυτό το πρόγραμμα, αν και προσωπικά λίγα πράγματα εφαρμόζω από αυτά που μάθαμε στην καθημερινότητα μου. Θα ήθελα να μην θυμώνω εύκολα και να μην φωνάζω όταν φτάνω στα όρια, να μπορώ να το διαχειρίζομαι διαφορετικά. Αν εφαρμόζεις το πρόγραμμα πιστεύω ότι βοηθάει. Η κυβέρνηση θα πρέπει να κάνει πράγματα για την τρίτη ηλικία για να βελτιώνει τη ζωή των ανθρώπων και το πρόγραμμα αυτό να γίνει πιο ουσιαστικό.
