Οι πλημμύρες του Νοεμβρίου στην Αττική με τα δεκάδες θύματα και καταστροφές από το 1896 έως το 2017

Οι παρατεταμένες βροχοπτώσεις των τελευταίων ημερών, ιδιαίτερα στην περιοχή της Ηπείρου, που έχουν μεν δημιουργήσει αρκετά προβλήματα, δεν έχουν ευτυχώς όμως ως τώρα προκαλέσει θανάτους ανθρώπων, επιβεβαίωσαν για μια ακόμα φορά τη λαϊκή ονομασία του Νοεμβρίου «βροχάρης». Η Αθήνα και ολόκληρη η Αττική έχουν θρηνήσει δεκάδες θύματα από τις βροχές του Νοεμβρίου. Στοιχεία υπάρχουν από το 1896. Η πλέον φονική πλημμύρα της Αθήνας ήταν αυτή του Νοεμβρίου 1961, οπότε τουλάχιστον 40 άτομα έχασαν τη ζωή τους. Θα αναφερθούμε περιληπτικά, στις πλημμύρες που προκλήθηκαν στην Αθήνα από τις σφοδρές βροχοπτώσεις που σημειώθηκαν κατά τον μήνα Νοέμβριο.

19ος αιώνας – Η πλημμύρα του Αγίου Φιλίππου

Η πρώτη μεγάλη καταγεγραμμένη πλημμύρα με ανθρώπινα θύματα στην Αθήνα ήταν η λεγόμενη «πλημμύρα του Αγίου Φιλίππου», καθώς σημειώθηκε τη μέρα της γιορτής του αγίου (14/11/1896), με το Παλαιό Ημερολόγιο και 26/11 με το Νέο Ημερολόγιο. Ξεχείλισαν οι ποταμοί Ιλισός και Κηφισός, οι κοίτες των οποίων δεν ήταν καλυμμένες όπως σήμερα. Οι περιοχές που πλήγηκαν, ιδιαίτερα, ήταν το Μοσχάτο και ο Άγιος Ιωάννης Ρέντης. Δυστυχώς, 61 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, τότε. Η κυβέρνηση του Θεόδωρου Δηλιγιάννη δέχτηκε σφοδρότατη κριτική και της αποδόθηκαν ευθύνες για τα τραγικά γεγονότα. Πάντως, αν σκεφτούμε ότι με βάση τα στοιχεία του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, στις 14/26 Νοεμβρίου 1896 έπεσαν στην περιοχή του 116,5 χιλιοστά βροχής (μάλιστα τα 98,2 mm έπεσαν σε 3,5 ώρες), όταν κατά μέσο όρο, ολόκληρο τον Νοέμβριο πέφτουν εκεί γύρω στα 60 mm νερού, μάλλον δεν θα μπορούσαν να γίνουν και πολλά πράγματα, πριν 129 χρόνια. Κι ενώ η πλημμύρα του Αγίου Φιλίππου είναι γνωστή, ακόμα και σε όσους ασχολούνται ερασιτεχνικά με τη Μετεωρολογία, δεν συμβαίνει το ίδιο με την πλημμύρα της 18/11/1899. Πάλι με βάση τα στοιχεία του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, στην πλημμύρα αυτή έπεσαν 150,2 mm νερού, σε 11 ώρες και 40 λεπτά! Φαίνεται ότι ιδιαίτερα επλήγησαν τα τότε… εξοχικά Πατήσια και η παρακηφίσια Κολοκυνθού. Νεκροί υπήρξαν, ωστόσο δεν υπάρχουν περισσότερα στοιχεία για τον αριθμό τους.

Οι πλημμύρες του 20ου αιώνα – Από το 1925 ως το 1977– Η φονικότερη πλημμύρα (1961)

Για τις πλημμύρες του 20ου αιώνα υπάρχουν περισσότερα στοιχεία. Εξαιρετική είναι η μεταπτυχιακή εργασία του Ιωάννη Φλώρου, με τίτλο: «Δημιουργία βάσης δεδομένων για την καταγραφή πλημμυρικών φαινομένων» (Μάρτιος 2009), ενώ στοιχεία υπάρχουν στα βιβλία και το blog του μετεωρολόγου Δημήτρη Ζιακόπουλου και στο βιβλίο του συναδέλφου του Γιώργου Μελανίτη.

Ξεκινάμε με την τετράωρη καταιγίδα της 23/11/1925 που προκάλεσε τον θάνατο οχτώ ανθρώπων και την κατάρρευση 127 σπιτιών. Χτυπήθηκε κυρίως ο Πειραιάς και πιο πολύ περιοχές όπως η Λεύκα, η Κοκκινιά κ.ά. Πολλά υπόγεια σπιτιών πλημμύρισαν, ενώ διακόπηκε η συγκοινωνία με το τραμ και τον ηλεκτρικό σιδηρόδρομο.

Στις 5/11 1928, μια σφοδρή καταιγίδα με χαλαζόπτωση και κεραυνούς προκάλεσε τεράστιες ζημιές σε 60 σπίτια, ενώ άφησε άστεγες 150 οικογένειες. Μεγάλες καταστροφές προκλήθηκαν στη Δραπετσώνα και τις γύρω περιοχές.

Θύματα και μεγάλες υλικές καταστροφές υπήρξαν και από την πλημμύρα της 22/11/1934, με 7 νεκρούς. Σύμφωνα με το «Έθνος» της 23/11/1934, έπεσαν 75 mm νερού σε 1 ώρα και 15 λεπτά. Στο Τατόι έπεσαν 128 mm βροχής σε όλο το 24ωρο. Η πλημμύρα προκάλεσε υπερχείλιση του Κηφισού, με αποτέλεσμα τα νερά να φτάσουν σε ύψος τα 2 μ. στο Μοσχάτο και το 1,5 μ. στο Νέο Φάληρο. Η πλημμύρα αυτή έγινε τραγούδι και μάλιστα από δύο διαφορετικούς συνθέτες: τον Μάρκο Βαμβακάρη («Η Πλημμύρα») και «Η Πλημμύρα της Αθήνας» του γεννημένου στη Σμύρνη συνθέτη Σταύρου Παντελίδη (1891-1956). Τέλος, λόγω της πλημμύρας αυτής, έπεσε η γέφυρα των εκβολών του Κηφισού από την υπερβολική πίεση των νερών.

Δύο χρόνια αργότερα περίπου, νέα ισχυρή βροχόπτωση στις 5/11/1936 προκάλεσε τον θάνατο δύο ανθρώπων, σοβαρές καταστροφές σε σπίτια στις περιοχές Κερατσίνι, Τζιτζιφιές, Παλαιό Φάληρο και Παλαιά Σφαγεία. Η γέφυρα στην περιοχή Έντεν κατέρρευσε ενώ και η γέφυρα των Παλαιών Σφαγείων χαρακτηρίστηκε ετοιμόρροπη και τέθηκε εκτός κυκλοφορίας.

Η μεγαλύτερη καταστροφή του 20ου αιώνα στην Αθήνα ανέβηκε τη νύχτα της 5ης προς 6η Δεκεμβρίου 1961. Το βράδυ της 5ης Νοεμβρίου ξέσπασε σφοδρή καταιγίδα που σύντομα εντάθηκε και συνοδεύτηκε από χαλαζόπτωση. Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι σύμφωνα με στοιχεία της ΕΜΥ, στη Νέα Φιλαδέλφεια έπεσαν μέσα σε οκτώ ώρες, 115,6 mm βροχής, όταν όλο τον χρόνο πέφτουν στην πόλη γύρω στα 450 mm. Σε 8 ώρες δηλαδή έπεσε το 1/3 της βροχής που πέφτει κάθε χρόνο στη Ν. Φιλαδέλφεια! Η εφημερίδα «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» της 7ης Νοεμβρίου 1961 αναφέρει ότι οι νεκροί ήταν 39, οι αγνοούμενοι 8, οι ελαφρά τραυματίες 7, ενώ από τον Σταθμό Πρώτων Βοηθειών γινόταν λόγος για 100 τραυματίες, οι άστεγοι 2.951, ενώ κατά το Υπουργείο Προνοίας έφταναν τους 4.500. Τέλος, 279 σπίτια κατέρρευσαν και 588 υπέστησαν σοβαρές ζημιές. Δεν είναι βέβαιο πόσοι τελικά ήταν οι νεκροί. 44-47 σύμφωνα με όσα στοιχεία είναι διαθέσιμα. Οι περιοχές που «χτυπήθηκαν» ιδιαίτερα τότε ήταν οι: Περιστέρι (Μπουρνάζι, Άγιος Αντώνιος, στον σημερινό σταθμό του μετρό και Ανθούπολη), Άγιοι Ανάργυροι, Ίλιον (τότε ονομαζόταν Νέα Λιόσια), όπου τεράστιες καταστροφές προκάλεσε η υπερχείλιση του ρέματος Φλέβας-Ρουβίκωνα, Αιγάλεω, Ταύρος, Γαλάτσι, Νέα Φιλαδέλφεια, Νέα Χαλκηδόνα και ο Πειραιάς.

Οι φονικές πλημμύρες του 1977

Στις 2/11/1977 σημειώθηκε η δεύτερη φονικότερη νεροποντή στην Αθήνα κατά τον 20ο αιώνα. Από τις 19.00-23.00 ιδιαίτερα, τα ύψη βροχής ήταν πρωτοφανή. Στη Νέα Φιλαδέλφεια έπεσαν 61 mm βροχής σε 12 ώρες, ενώ στην Πλατεία Δημαρχείου, έπεσαν 165 mm νερού (!) σε 16 ώρες! Πρόκειται για κάτι παραπάνω από εξωπραγματικούς και αφύσικους αριθμούς. Σχεδόν όλες οι συνοικίες της Αθήνας χτυπήθηκαν από την πρωτοφανή κακοκαιρία. Το Αιγάλεω και το Μοσχάτο κηρύχθηκαν σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. 1.924 υπόγεια πλημμύρισαν, 172 αυτοκίνητα παρασύρθηκαν, ενώ το 15% της οδοποιίας της πόλης καταστράφηκε. Δυστυχώς και οι νεκροί ήταν πολλοί. Δεν υπάρχει όμως ομοφωνία για τον αριθμό των θυμάτων. Ο Δημήτρης Ζιακόπουλος αναφέρει 24 νεκρούς. Ο «Ριζοσπάστης» της 4/11/1977, 26 νεκρούς, ο Γιώργος Μελανίτης 27 νεκρούς και ο Ιωάννης Φλώρος, στη μεταπτυχιακή του εργασία, 37 νεκρούς.

Οι επόμενες νεροποντές του Νοεμβρίου προκάλεσαν μεν σημαντικές καταστροφές, αλλά με λιγότερες ζημιές. Ενδεικτικά, ο Ιωάννης Φλώρος αναφέρει τις νεροποντές της 12/11/1987 λόγω της οποίας πλημμύρισαν 4.000 στρέμματα με φυτοκαλλιέργειες στον Μαραθώνα, της 8/11/1991 που προκάλεσε ζημιές σε 90 σπίτια και της 21/11/1993 με πολλές ζημιές σε σπίτια και αυτοκίνητα. Τα αντιπλημμυρικά έργα, η κάλυψη της κοίτης του Κηφισού στο μεγαλύτερο τμήμα της καθώς και οι αυστηρότεροι όροι δόμησης είχαν ως αποτέλεσμα τα επόμενα χρόνια η κατάσταση να βελτιωθεί. Προσωρινά όμως…

Οι 24 νεκροί της Μάνδρας (2017)

Τις πρωινές ώρες της Τετάρτης 15 Νοεμβρίου 2017, μετά από έντονη βροχόπτωση που οφειλόταν στο βαρομετρικό χαμηλό «Ευρυδίκη» εκδηλώθηκαν πλημμυρικά φαινόμενα στη Δυτική Αττική, κυρίως σε Μάνδρα, Πέραμο, Μαγούλα και Ελευσίνα. 24 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους: 23 στη Μάνδρα και 1 στη Νέα Πέραμο (θέση Νεράκι). Πολλοί άνθρωποι πνίγηκαν μέσα στα αυτοκίνητά τους, που παρασύρθηκαν από τα νερά και κατέληξαν στη θάλασσα ή σε ρέματα. Στη Μάνδρα υπέστησαν ζημιές 1.064 κτίρια. 794 κατοικίες, 126 επαγγελματικοί χώροι, 8 δημόσια κτίρια και 136 αποθήκες και υπόγεια. Στα Μέγαρα και τη Νέα Πέραμο, καταστράφηκαν τουλάχιστον 448 κτίρια: 228 κατοικίες, 38 επαγγελματικοί χώροι, 6 δημόσια κτίρια και 123 αποθήκες και υπόγεια. Προκλήθηκαν, όπως είναι φυσικό, και σφοδρές πολιτικές αντιδράσεις. Η υπόθεση οδηγήθηκε στα δικαστήρια, όπου τελικά τον Αύγουστο του 2025 οι τρεις που είχαν καταδικαστεί πρωτόδικα, αθωώθηκαν. Ο καθηγητής Ευθύμιος Λέκκας, τόνισε στη δίκη ότι τόση βροχή δεν είχε ξαναπέσει στη Μάνδρα τα τελευταία 150 χρόνια και ότι τα χιλιοστά βροχής που έπεσε εκείνο το βράδυ, της 15/11/2017 ήταν τα περισσότερα που έπεσαν στην Αθήνα από τα τέλη του 20ου αιώνα. Εκτιμάται ότι μέσα σε έξι ώρες έπεσαν στη Μάνδρα 200 mm βροχής…