Η μάχη για την Αρκτική: Η Γροιλανδία, η άμυνα της Ευρώπης και η ελληνική συνεισφορά
Με φόντο την κλιμακούμενη ένταση ανάμεσα στη Ρωσία και το ΝΑΤΟ, η Αρκτική μετατρέπεται ραγδαία σε μια από τις πιο κρίσιμες γεωπολιτικές ζώνες του πλανήτη. Οι ρωσικές παρεμβολές σε δορυφορικά και ναυτικά σήματα αποκάλυψαν ένα επικίνδυνο κενό στην ευρωπαϊκή ασφάλεια, αναδεικνύοντας την ανάγκη για νέες, αδιάβλητες τεχνολογίες επικοινωνίας.
Η απάντηση έρχεται με έναν πρωτοποριακό οπτικό σταθμό στη Γροιλανδία που αξιοποιεί laser επικοινωνίες — τεχνολογία πρακτικά απρόσβλητη από παρεμβολές. Σε αυτή τη στρατηγική στροφή, η Ελλάδα έχει έναν απρόσμενα κομβικό ρόλο: το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης συμμετέχει στον σχεδιασμό του PeakSat, της αποστολής που φέρνει τις ελληνικές οπτικές επικοινωνίες στην αιχμή της ευρωπαϊκής άμυνας.
Όλα ξεκίνησαν πολύ πρόσφατα, όταν αποφασίστηκε η ευρωπαϊκή απάντηση στη Ρωσία με την κατασκευή ενός πρωτοποριακού οπτικού σταθμού στη Γροιλανδία, σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Διαστήματος -ESA (European Space Agency) και την Astrolight. Αυτός ο σταθμός θα παρέχει ανθεκτικές επικοινωνίες σε συνδέσεις μέσω λέιζερ που είναι αδύνατο να παρεμβληθούν, εξασφαλίζοντας έτσι ασφαλή κι υψηλού όγκου δορυφορικά δεδομένα σε μια περιοχή όπου η Ρωσία διαταράσσει συστηματικά τα συστήματα ραδιοσυχνοτήτων.
Αυτό σηματοδοτεί ουσιαστικά μια μετάβαση από την παραδοσιακή επικοινωνία μέσω ραδιοσυχνοτήτων σε πιο προηγμένη τεχνολογία λέιζερ, η οποία προσφέρει υψηλότερους ρυθμούς δεδομένων, καλύτερη αντοχή στις παρεμβολές και αυξημένη ασφάλεια.
Η Γροιλανδία έτσι καθίσταται στρατηγικά απαραίτητη λόγω της θέσης της, αφού από εκεί προέρχεται ο έλεγχος των δορυφορικών συνδέσεων στην Αρκτική, όπως και η επιτήρηση σε αέρα και θάλασσα. Ο νέος σταθμός που σύντομα θα είναι έτοιμος, θα προσφέρει στην Ευρώπη σχεδόν πραγματικού χρόνου υψηλής ανάλυσης δορυφορικά δεδομένα για έρευνα και διάσωση, ανίχνευση σημείων καταστροφών και διαχείριση υποδομών, ενώ θα αποτρέπει και τις εχθρικές παρεμβολές.
Η αποστολή PeakSat και ο τερματικός σταθμός αυτός έχει και ελληνική υπογραφή και συγκεκριμένα αυτή του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, που συνεργάζεται με την λιθουανική Astrolight, μια συνεργασία που περιλαμβάνει την ενσωμάτωση του οπτικού τερματικού ATLAS-1, το οποίο θα επιτρέψει την επικοινωνία με λέιζερ από χαμηλή τροχιά της Γης προς επίγειους σταθμούς στην Ελλάδα!
Προγραμματισμένο να εκτοξευθεί το 4ο τρίμηνο του 2025 μέσω της αποστολής Transporter-15 της SpaceX, το PeakSat στοχεύει δηλαδή να δημιουργήσει οπτικούς συνδέσμους επικοινωνίας ανάμεσα σε δορυφόρους LEO και επίγειους σταθμούς.
«Η οπτική επικοινωνία είναι ένα μεγάλο επίτευγμα για τα CubeSats», εξήγησε ο Παναγιώτης Βαμβακάς, Project Manager του PeakSat. «Προσφέρει υψηλότερους ρυθμούς δεδομένων, καλύτερη ασφάλεια και εξαλείφει τις προκλήσεις αδειοδότησης φάσματος. Είναι πλέον η ιδανική επιλογή για τις σύγχρονες δορυφορικές εφαρμογές. Το PeakSat θα εξερευνήσει αυτό το απαιτητικό νέο μονοπάτι και θα προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες για την ευρύτερη υιοθέτηση της τεχνολογίας αυτής».
Σημειώνεται ότι το PeakSat αποτελεί βασική πρωτοβουλία του Ελληνικού Εθνικού Δορυφορικού Διαστημικού Έργου, που έχει ξεκινήσει από κοινού η Ευρωπαϊκή Διαστημική Υπηρεσία (ESA) και το Ελληνικό Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης. Το έργο χρηματοδοτείται από πολλαπλές πηγές, συμπεριλαμβανομένου του προγράμματος Next Generation EU και του Ελληνικού Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.
Ο Laurynas Mačiulis, CEO της Astrolight, μίλησε αποκλειστικά στο Newsbomb και εξήγησε γιατί η Γροιλανδία γίνεται στρατηγικά απαραίτητη για την ασφάλεια δορυφόρων, πώς η επικοινωνία με λέιζερ παρακάμπτει τις ρωσικές παρεμβάσεις και τι σημαίνει αυτό για την ανθεκτικότητα της Ευρώπης στην κρίσιμη περιοχή της Αρκτικής.
Newsbomb: Πρώτα απ’ όλα, τι σας έκανε να εμπιστευτείτε το ΑΠΘ για ένα τόσο απαιτητικό έργο οπτικών επικοινωνιών;
Laurynas Mačiulis: «Το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης βρίσκεται στην πρώτη γραμμή των κβαντικών και οπτικών επικοινωνιών εδώ και χρόνια, με εκτενή εμπειρία τόσο στην έρευνα όσο και στις επιχειρησιακές εφαρμογές. Χαρήκαμε να συνεργαστούμε με μια ομάδα που προσφέρει τόσο βαθιά τεχνογνωσία στο έργο».
Τι κάνει το τερματικό ATLAS-1 μοναδικό σε σχέση με άλλα συστήματα της αγοράς;
Το ATLAS-1 ξεχωρίζει επειδή είναι πολύ μικρότερο από άλλα συστήματα οπτικών επικοινωνιών στην αγορά, κάτι που βοηθά στη μείωση του κόστους χωρίς να θυσιάζεται ο ρυθμός μετάδοσης δεδομένων. Ο συμπαγής του σχεδιασμός είναι δυνατός χάρη στην προηγμένη τεχνολογία του συστήματος.
Έχουμε επίσης αναπτύξει το ATLAS-2, το οποίο είναι μικρότερο και πιο οικονομικό από πολλές άλλες επιλογές της αγοράς — όπως το ATLAS-1 — αλλά προσφέρει πιο προηγμένες δυνατότητες. Ενώ το ATLAS-1 υποστηρίζει ασφαλείς συνδέσεις λέιζερ από το διάστημα προς τη Γη, το ATLAS-2 επιτρέπει τόσο συνδέσεις διάστημα-προς-Γη όσο και διάστημα-προς-διάστημα. Αυτή η διπλή δυνατότητα παρέχει συνεχή, σχεδόν σε πραγματικό χρόνο συνδεσιμότητα — κάτι που είναι δύσκολο να επιτευχθεί μόνο με συνδέσεις διάστημα-προς-Γη. Είναι ιδιαίτερα πολύτιμη, καθώς οι επίγειοι σταθμοί έχουν περιορισμούς, όπως γεωγραφικούς παράγοντες, κενά κάλυψης και ανάγκη για ειδικές άδειες ή συμφωνίες πρόσβασης με ξένους φορείς.
Ποια ήταν η μεγαλύτερη τεχνολογική πρόκληση κατά την ανάπτυξη του ATLAS-1;
Υπήρξαν πολλές προκλήσεις, αλλά η μεγαλύτερη για εμάς ήταν να διασφαλίσουμε ότι το ATLAS-1 διατηρεί ακριβή ευθυγράμμιση των οπτικών τηλεσκοπίων του σε μεγάλο εύρος θερμοκρασιών, όπως απαιτείται για λειτουργία στο διάστημα. Χρειάστηκε να κάνουμε πολλές δοκιμές και βαθμονομήσεις, ακόμα και να σχεδιάσουμε ειδική διαδικασία και τεχνολογία δοκιμών για να βεβαιωθούμε ότι το σύστημα λειτουργεί σωστά στο διάστημα. Αυτή ήταν μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που λύσαμε κατά την ανάπτυξη του ATLAS-1.
Ποια δεδομένα ή μετρήσεις θα αποτελέσουν για εσάς «απόδειξη» ότι το PeakSat — η αποστολή που θα επιδείξει επικοινωνία με λέιζερ από χαμηλή τροχιά προς επίγειους σταθμούς στην Ελλάδα — πέτυχε τους στόχους του; Και ποια είναι τα αναμενόμενα οφέλη;
Η αποστολή PeakSat θα προσφέρει τα δεδομένα και την απαραίτητη ανατροφοδότηση για την ενσωμάτωση του OGS Χολομώντα και άλλων τεχνολογιών που ανέπτυξε το ΑΠΘ σε πραγματικές εφαρμογές. Αυτό από μόνο του είναι ένα μεγάλο βήμα προς την επίτευξη των στόχων μας.
Επίσης, το PeakSat διαδραματίζει βασικό ρόλο στην προσπάθεια του πανεπιστημίου να οικοδομήσει μια επεκτάσιμη και ασφαλή υποδομή επικοινωνίας διάστημα-προς-Γη στην Ελλάδα, καθώς και να αυξήσει τον ρυθμό μετάδοσης των δορυφορικών επικοινωνιών και να μειώσει το πρόβλημα της συμφόρησης ραδιοσυχνοτήτων — κάτι που αφορά όχι μόνο τους Έλληνες, αλλά και παγκόσμιους φορείς.
Διαβάζουμε στην ανακοίνωσή σας ότι η Γροιλανδία γίνεται στρατηγικά σημαντική για την ασφάλεια των δορυφορικών επικοινωνιών, καθώς η επικοινωνία με λέιζερ παρακάμπτει τις ρωσικές παρεμβολές. Πώς το εξηγείτε αυτό; Τι σημαίνει για την ανθεκτικότητα της Ευρώπης στην Αρκτική;
Η Γροιλανδία έχει πράγματι γίνει ολοένα και πιο σημαντική για την ασφάλεια των δορυφορικών επικοινωνιών. Παραδοσιακά, το Σβάλμπαρντ ήταν καίρια τοποθεσία για δορυφορική επικοινωνία λόγω της εγγύτητάς του σε πολικές τροχιές — ο επίγειος σταθμός εκεί εξυπηρετεί περισσότερους δορυφόρους από οποιαδήποτε άλλη εγκατάσταση στον κόσμο. Ωστόσο, με τηn αυξανόμενη ρωσική παρουσία στην Αρκτική, συμπεριλαμβανομένης της επιτήρησης πλοίων και των παρεμβολών σε δορυφορικά σήματα, το Σβάλμπαρντ γίνεται πιο ευάλωτο.
Ο οπτικός επίγειος σταθμός που κατασκευάζουμε στη Γροιλανδία θα είναι ο πρώτος στο νησί και θα προσφέρει μια ασφαλέστερη εναλλακτική λύση και αξιόπιστη εφεδρεία για την υπάρχουσα υποδομή του Σβάλμπαρντ. Επιπλέον, ο σταθμός θα χρησιμοποιεί επικοινωνία με λέιζερ, η οποία είναι πολύ πιο ασφαλής από τα παραδοσιακά συστήματα ραδιοσυχνοτήτων που χρησιμοποιούνται στο Σβάλμπαρντ. Σε αντίθεση με τα RF, οι ακτίνες λέιζερ είναι στενές και εστιασμένες, καθιστώντας σχεδόν αδύνατη την παρεμβολή ή την υποκλοπή τους. Όλα αυτά θα συμβάλουν στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας και αξιοπιστίας των δορυφορικών υποδομών επικοινωνίας στην Αρκτική.
Πιστεύετε ότι τα επόμενα χρόνια η επικοινωνία με λέιζερ θα αντικαταστήσει σε μεγάλο βαθμό τις ραδιοσυχνότητες;
Οι ραδιοσυχνότητες έχουν αποτελέσει το βασικό μέσο επικοινωνίας για δεκαετίες και θα συνεχίσουν να χρησιμοποιούνται ευρέως. Ωστόσο, η επικοινωνία με λέιζερ γίνεται ολοένα και πιο σημαντική για κρίσιμους τομείς, όπως η άμυνα, ειδικά καθώς αυξάνονται οι παρεμβολές και οι επιθέσεις στις δορυφορικές υποδομές από χώρες όπως η Ρωσία. Η επικοινωνία με λέιζερ είναι πολύ ταχύτερη και πιο ασφαλής από τη ραδιοσυχνότητα και πιστεύω ότι σύντομα θα αποτελέσει τη ραχοκοκαλιά των κρίσιμων επικοινωνιών στο διάστημα, στη στεριά και στη θάλασσα.
Πώς αξιολογείτε τις προσπάθειες της Ελλάδας να αναπτύξει τεχνογνωσία σχετική με το διάστημα μέσω έργων όπως το PeakSat;
Είναι εξαιρετικό να βλέπουμε πώς οι Έλληνες επιστήμονες, ερευνητές και την κυβέρνηση να υιοθετούν μια τόσο ενεργή προσέγγιση στην ανάπτυξη διαστημικής τεχνολογίας με έργα όπως το PeakSat. Όταν οι άνθρωποι σκέφτονται τη διαστημική καινοτομία, συνήθως φαντάζονται κάτι σε ένα εργαστήριο ή πολύ μακριά στο μέλλον. Ωστόσο, έργα όπως το PeakSat δείχνουν πώς η διαστημική τεχνολογία μπορεί να έχει πρακτικά οφέλη στην καθημερινή ζωή.
Για παράδειγμα, η χρήση λύσεων επικοινωνίας με λέιζερ στην Ελλάδα μπορεί να μεταδώσει δεδομένα πολύ υψηλότερης ανάλυσης με μεγαλύτερες ταχύτητες σε σύγκριση με την παραδοσιακή επικοινωνία μέσω ραδιοκυμάτων. Αυτό είναι κρίσιμο για γρήγορη απόκριση σε καταστροφές και για επίγεια παρατήρηση, ιδιαίτερα στη διαχείριση φαινομένων όπως σεισμοί ή πλημμύρες.
Επιπλέον, η επικοινωνία με λέιζερ μειώνει την εξάρτηση από εμπορικά συστήματα επικοινωνίας, προσφέροντας στην Ελλάδα — και σε άλλες χώρες — κυρίαρχη πρόσβαση στους δορυφόρους της, δίνοντάς τους ανεξέλεγκτο έλεγχο στις επιχειρήσεις τους. Και, αναπτύσσοντας λύσεις ανθεκτικές σε παρεμβολές ως εφεδρεία στα παραδοσιακά συστήματα, η Ελλάδα επενδύει επίσης στη δική της ασφάλεια και στην ασφάλεια της Ευρώπης συνολικά.
