Τι αποκαλύπτει έρευνα στο αρχαιότερο DNA της Αιγύπτου, ηλικίας 4.000 ετών

Περισσότερα από 4.000 χρόνια πριν, η Αίγυπτος και η Μεσοποταμία ήταν δύο από τις πιο σύνθετες και προηγμένες -για την εποχή- κοινωνίες του πλανήτη. Ωστόσο, μια νέα αλληλούχιση DNA αποκαλύπτει πώς οι δύο αυτοί πληθυσμοί είχαν αναμειχθεί μεταξύ τους. Για πρώτη φορά, επιστήμονες αλληλούχισαν ένα πλήρες σύμπλεγμα DNA ενός αρχαίου Αιγύπτιου άνδρα, το παλαιότερο που έχει μελετηθεί ποτέ, το οποίο χρονολογείται από την εποχή που χτίστηκαν οι πυραμίδες.

Η ανάλυση, που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Nature την Τετάρτη, έδειξε ότι τα λείψανα ανήκαν σε έναν πιθανώς πολύ γνωστό αγγειοπλάστη, ο οποίος μπορεί να έζησε μέχρι τα 60 του χρόνια. Μέσω ανάλυσης DNA, η μελέτη αποκαλύπτει στοιχεία για τις μετακινήσεις των ανθρώπων εκείνη την εποχή: το 20% των προγόνων ήταν συγγενείς με ανθρώπους της Δυτικής Ασίας, γύρω από το σημερινό Ιράκ, το Ιράν και την Ιορδανία.

«Αυτό το εύρημα είναι πολύ ενδιαφέρον, γιατί από την αρχαιολογία γνωρίζουμε ότι οι πολιτισμοί της Αιγύπτου και της Ανατολικής Περσίας επηρέασαν ο ένας τον άλλον για χιλιετίες», δήλωσε η Adeline Morez Jacobs, κύρια συγγραφέας της νέας μελέτης, σε συνέντευξη Τύπου. Για παράδειγμα, μοιράζονταν πρακτικές εκτροφής κατοικίδιων ζώων και συστήματα γραφής.

Αλλά τώρα γνωρίζουμε ότι «κάτω από το δίκτυο των ιδεών υπήρχε και ένα πολύπλοκο δίκτυο ανθρώπων που μετακινούνταν και αναμειγνύονταν με τον τοπικό πληθυσμό», δήλωσε η Jacobs.

Ο άνδρας έζησε πιθανώς μεταξύ του 2855 και του 2570 π.Χ.

Ενώ τα αρχαιολογικά ευρήματα έχουν προσφέρει μια γενική εικόνα της αιγυπτιακής ζωής, οι γενετικές αναλύσεις είναι σπάνιες. Ένα μεγάλο πρόβλημα ήταν η θερμότητα που αλλοίωνε πολλά δείγματα DNA. Λόγω της κακής διατήρησης του DNA, μόνο τρία άτομα της αρχαίας Αιγύπτου έχουν υποβληθεί σε μερική αλληλούχιση του γονιδιώματός τους.

Τώρα, έχοντας βελτιωμένη τεχνολογία, οι επιστήμονες μπόρεσαν να αναλύσουν το πλήρες γονιδίωμα ενός άνδρα που ήταν θαμμένος στο χωριό Nuwayrat, περίπου 265 χιλιόμετρα νότια του Καΐρου, ο οποίος ανασκάφηκε πριν από περισσότερα από 100 χρόνια και στη συνέχεια μεταφέρθηκε στο World Museum Liverpool. Οι ερευνητές μπόρεσαν να συλλέξουν λεπτομέρειες για τη ζωή ενός ατόμου που δεν ανήκε στην βασιλική οικογένεια, πράγμα σπάνιο. Ο άνδρας, αν και ήταν εργάτης, είχε την περίτεχνη ταφή κάποιου από υψηλότερη κοινωνική τάξη, κάτι που πιθανώς βοήθησε στη διατήρηση του DNA.

«Μόνο τα τελευταία 10 με 15 χρόνια... μάθαμε πραγματικά πώς να λαμβάνουμε πολύ μικρά δείγματα από αρχαίους σκελετούς [για] να μεγιστοποιήσουμε τις πιθανότητές μας να ανακτήσουμε DNA», δήλωσε ο Linus Girdland-Flink, συν-συγγραφέας και αρχαιογενετιστής στο Πανεπιστήμιο του Αμπερντίν.

Τα λείψανα βρέθηκαν σε ένα πήλινο αγγείο τοποθετημένο μέσα σε έναν λαξευτό τάφο, το οποίο πιθανώς διατήρησε το DNA ασυνήθιστα καλά και σε σταθερή θερμοκρασία. Η ομάδα ανέλυσε τον οδοντικό ιστό του, ένα σημείο που είναι ιδιαίτερα καλό για τη διατήρηση του DNA.

Η ραδιοχρονολόγηση έδειξε ότι ο άνδρας αυτός έζησε πιθανώς μεταξύ του 2855 και του 2570 π.Χ. — κατά τη διάρκεια μιας ενδιαφέρουσας μεταβολής στην αιγυπτιακή ιστορία. Η Άνω και η Κάτω Αίγυπτος είχαν ενωθεί μερικούς αιώνες νωρίτερα, ακολουθούμενη από ένα σημαντικό «άλμα» στην κεντρική διακυβέρνηση και την αρχιτεκτονική. Η αρχή αυτής της «χρυσής εποχής της καινοτομίας», γνωστή ως Παλαιό Βασίλειο, σηματοδότησε την κατασκευή αξιοσημείωτων πυραμίδων, συμπεριλαμβανομένου του πρώτου συγκροτήματος κλιμακωτών πυραμίδων του βασιλιά Τζοζέρ και της Μεγάλης Πυραμίδας της Γκίζας.

«Αυτό το γονιδίωμα μας επιτρέπει, για πρώτη φορά, να αποκτήσουμε γνώσεις σχετικά με τη γενετική καταγωγή ενός αρχαίου Αιγύπτιου ατόμου από την περίοδο του Παλαιού Βασιλείου», δήλωσε η Jacobs.

Οι ερευνητές πήραν επτά δείγματα DNA από τον άνδρα, δύο από τα οποία ήταν αρκετά καλά διατηρημένα ώστε να υποβληθούν σε πλήρη αλληλούχιση. Ανέλυσαν και συνέκριναν αυτά τα δείγματα με μια «βιβλιοθήκη» 3.233 σύγχρονων και 805 αρχαίων ατόμων.

Η ομάδα διαπίστωσε ότι το 80% του γονιδιώματος συνδέεται με άτομα της Βόρειας Αφρικής, γεγονός που υποδηλώνει κυρίως την προέλευσή του από τον τοπικό πληθυσμό, δήλωσε η Jacobs. Το υπόλοιπο 20% της καταγωγής του μπορεί να ανιχνευθεί σε άτομα της ανατολικής Εύφορης Ημισελήνου, ιδίως της Μεσοποταμίας (περίπου το σημερινό Ιράκ).

Τα ευρήματα παρέχουν «γενετικές αποδείξεις ότι οι άνθρωποι μετανάστευσαν στην Αίγυπτο και αναμίχθηκαν με τους τοπικούς πληθυσμούς εκείνη την εποχή, κάτι που προηγουμένως ήταν ορατό μόνο σε αρχαιολογικά [αντικείμενα]», σύμφωνα με δελτίο τύπου του Ινστιτούτου Francis Crick.

Η μελέτη επικεντρώθηκε μόνο σε έναν άνδρα και οι επιστήμονες αναγνώρισαν ότι θα πρέπει να αναλυθούν περισσότεροι άνθρωποι για να αποκτηθεί μια πλήρης εικόνα της αιγυπτιακής καταγωγής εκείνη την εποχή.

Η ανάλυση DNA σε ακόμη παλαιότερες εποχές — πριν από την εισαγωγή της γεωργίας στην Αίγυπτο — θα μπορούσε να βοηθήσει στον προσδιορισμό του πότε άρχισε η εξάπλωση της καταγωγής πέρα από τον τοπικό πληθυσμό, δήλωσε ο Harald Ringbauer, γενετιστής πληθυσμών στο Ινστιτούτο Max Planck για την Εξελικτική Ανθρωπολογία στη Λειψία, ο οποίος δεν συμμετείχε στη μελέτη.

«Αυτό θα βοηθούσε να διαπιστωθεί αν η καταγωγή εξαπλώθηκε με την υιοθέτηση της γεωργίας — ή έχει βαθύτερες ρίζες στη Βορειοανατολική Αφρική», δήλωσε ο Ringbauer σε ένα email.

Τι ανακαλύφθηκε για τον αρχαίο Αιγύπτιο άνδρα

Ωστόσο, ο άνδρας που βρίσκεται στο επίκεντρο της μελέτης είναι από μόνος του ενδιαφέρων. Αναλύοντας το σκελετό, οι ερευνητές κατάλαβαν ότι έζησε μέχρι μια σχετικά μεγάλη ηλικία για την εποχή εκείνη — πιθανώς στα μέσα των 60. Αυτό θα ισοδυναμούσε με κάποιον που ζει μέχρι τα 80 σήμερα, δήλωσε ο συν-συγγραφέας Joel Irish.

Τα χαρακτηριστικά του κρανίου και της λεκάνης του υποδείκνυαν αρθρίτιδα και υψηλό βαθμό οστεοπόρωσης στα οστά του. Από το πίσω μέρος του κρανίου και των σπονδύλων του, οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι κατά τη διάρκεια της ζωής του κοίταζε προς τα κάτω και έσκυβε πολύ προς τα εμπρός. Τα σημάδια των μυών στα χέρια και τους ώμους του δείχνουν ότι κρατούσε τα χέρια του μπροστά του για μεγάλα χρονικά διαστήματα, ενώ υπάρχουν και ενδείξεις ότι καθόταν οκλαδόν — πιθανώς ως αγγειοπλάστης.

Ωστόσο, ο τάφος του ήταν ασυνήθιστος για έναν αγγειοπλάστη. Αυτός ο τρόπος ταφής — σε λαξευτό τάφο και με ένα μεγάλο αγγείο — προορίζεται συνήθως για άτομα της ανώτερης τάξης.

«Αυτό είναι ενδιαφέρον, επειδή έρχεται σε αντίθεση με το γεγονός ότι είχε μια απίστευτα σκληρή σωματική ζωή», δήλωσε ο Irish.

Άλλοι ερευνητές δήλωσαν ότι τα ευρήματα αποτελούν ένα σημαντικό βήμα προόδου στην ανάλυση του αρχαίου DNA και στην κατανόηση της αιγυπτιακής ιστορίας.

Για παράδειγμα, αποδείχθηκε ότι οι βασιλικές δυναστείες είχαν μάλλον περιορισμένο γενετικό υλικό λόγω της υψηλής ενδογαμίας, δήλωσε ο Yehia Gad, ομότιμος καθηγητής μοριακής γενετικής στο Εθνικό Κέντρο Ερευνών της Αιγύπτου, ο οποίος δεν συμμετείχε στην έρευνα.

Ωστόσο, «η επέκταση της γονιδιωματικής έρευνας στις κατώτερες τάξεις της αρχαίας αιγυπτιακής κοινωνίας θα μας διαφωτίσει σίγουρα σχετικά με τις διάφορες πτυχές της ζωής των απλών αρχαίων Αιγυπτίων», δήλωσε σε ένα email.

Αυτός ο ανώνυμος αγγειοπλάστης «αγγίζει» μόνο επιφανειακά τη γενετική ιστορία — βασιλική και μη βασιλική — αυτού του αρχαίου πολιτισμού.

Διαβάστε επίσης