O Έλληνας καθηγητής που λάτρεψε το Τόκυο και οι viral αναρτήσεις του που έγιναν βιβλίο στο Νewsbomb

Νατάσα Παυλοπούλου

09/04/2022 06:45

Η γνωριμία του Στέλιου Πρεζεράκου με την Ιαπωνία άρχισε από πολύ νωρίς. Πώς ξεκίνησε λοιπόν ο έρωτας για την Ιαπωνία;

«Ο πατέρας μου, ως ναυτικός, μου διηγούνταν ιστορίες για την μακρινή εκείνη χώρα που αγαπούσε ιδιαίτερα και ήταν φυσικό αυτή η “πλύση εγκεφάλου” να με κάνει Ιαπωνόφιλο από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου. Επισκέφτηκα το Τόκυο για πρώτη φορά το 2005 και ομολογώ ότι δεν το είχα πάρει με καλό μάτι. Προτιμούσα την ευγενή γαλήνη του Κυότο, της παλιάς πρωτεύουσας της Ιαπωνίας.

Όπως και να ‘χει, εκείνα τα χρόνια δεν φανταζόμουν ποτέ τον εαυτό μου κάτι παραπάνω από συχνό τουρίστα στην Ιαπωνία, μέχρι που ήρθε η κρίση και τα άλλαξε όλα. Αισθανόμουν ότι η Ελλάδα που ήξερα ήταν τελείως διαφορετική από την Ελλάδα που ζούσα και κάποια στιγμή συνειδητοποίησα ότι ήμουν ήδη ξένος στην πατρίδα μου.

Έτσι, μετακόμισα στην Ιαπωνία το 2012 αφού βρήκα δουλειά ως καθηγητής σε ένα Διεθνές σχολείο. Η εγκατάστασή μου στο Τόκυο ήταν περιπετειώδης, τόσο που χρειάστηκε ένα ολόκληρο κεφάλαιο στο βιβλίο μου να την περιγράψω. Δεν μπορώ να πω ότι δεν ήταν ομαλή, ήταν όμως σίγουρα συναρπαστική»

Ποιό είναι το πρώτο πράγμα που τραβάει την προσοχή ενός Έλληνα όταν αντικρίζει την ασιατική μητρόπολη;

«Η μητροπολιτική περιοχή του Τόκυο έχει γύρω στα 38 εκατομμύρια κατοίκους. Είναι η
μεγαλύτερη μάζωξη ανθρώπων στην ιστορία του πολιτισμού και αυτό από μόνο του είναι εντυπωσιακό. Τωρα, θα περίμενε κανείς ότι μια τόσο κολοσσιαία μητρόπολη θα είχε πρόβλημα με την καθαριότητα ή με την εγκληματικότητα, όπως πχ η Νέα Υόρκη ή το Δελχί.

Είναι εκπληκτικό ότι το Τόκυο παρ’ όλο το μέγεθός του είναι η ασφαλέστερη πόλη στον κόσμο και μια από τις καθαρότερες. Είναι στην κυριολεξία απέριττη ακόμη κι αν δεν υπάρχουν κάδοι αποριμμάτων. Όταν θέλει κάποιος να πετάξει πχ ένα χαρτάκι, το βάζει στην τσέπη του και το πετάει σπίτι του.

Επίσης μπορεί κανείς να βγεί για τρέξιμο τα μεσάνυχτα σε πάρκα ή όπου αλλού θέλει. Παραγγέλνει σε ένα καφέ και για να κρατήσει το τραπέζι του, μπορεί να αφήσει πάνω του το κινητό ου ή την τσάντα ου. Αν χάσει κάποιος το πορτοφόλι του, θα το βρεί πάντα εκεί που του έπεσε ή κάποιος θα το έχει παραδώσει ανέγγιχτο στο τοπικό αστυνομικό τμήμα»

Αθήνα- Τόκυο, Έλληνες-Ιάπωνες. Σε τι μοιάζουν και σε τι διαφέρουν οι δύο πόλεις, η ψυχοσύνθεση των δύο λαών;

«Η Αθήνα είναι μια πόλη με τεράστια ιστορία. Είναι ο τόπος που γεννήθηκε ο δυτικός πολιτισμός και η παλαιότερη σύγχρονη κοινωνία. Αντίθετα, το Τόκυο έγινε το πολιτικό και πολιτιστικό κέντρο της Ιαπωνίας πολύ αργότερα, περίπου στις αρχές του 1600 μ.Χ.

Το αξιοθαύμαστο όμως σημείο των Ιαπώνων είναι ότι δεν ξεχνούν, ποτέ: για παράδειγμα, ο τάφος του αλόγου του πρώτου Σογκούν βρίσκεται ακριβώς στην μέση μιας λεωφόρου την οποία προτίμησαν να σχίσουν στα δύο παρά να μεταφέρουν αλλού το παλαιό μνημείο. Μέρη με ιδιαίτερη εθνική κληρονομιά κρατούνται πεντακάθαρα και δεν λησμονούνται.

Βασικό χαρακτηριστικό της ιαπωνικής κοινωνίας είναι η αφοσίωση στην ομάδα και
όχι η ατομικότητα. Στην Ιαπωνία υπάρχεις ως μέρος ενός ομογενούς συνόλου και ενεργείς πάντα με αυτόν τον γνώμονα. Αυτό φαίνεται πολύ έντονα στην παιδεία τους, στην κοινωνικότητά τους και στην αντιμετώπιση που έχουν απέναντι στις φυσικές καταστροφές.

Κάποιοι κατακρίνουν αυτήν την ομαδικότητα των Ιαπώνων ως μαζοποίηση και τους αποκαλούν «ρομποτάκια»- όλ’ αυτά όμως είναι πολύ μακριά από την πραγματικότητα. Φανταστείτε μια παρτίδα τάβλι: και οι δύο παίκτες έχουν 15 πούλια, δυο ζάρια και συγκεκριμένους κανόνες παιχνιδιού. Με βάση αυτά, μπορείς να κάνεις ό,τι σου κατέβει στο κεφάλι, πάντα όμως μέσα στο πλαίσιο των κανόνων. Το να συμμορφώνεσαι στους κανόνες δεν σε κάνει άβουλο ρομπότ αλλά υπεύθυνο πολίτη. Δεν υπάρχει “θέλω”, υπάρχει “πρέπει”»

Μιλήστε μας για το «χανάμι» το έθιμο με τις ανθισμένες κερασιές. Τι σηματοδοτεί για τους Ιάπωνες;

«Η λέξη hanami σημαίνει κυριολεκτικά «κοιτάζοντας τα λουλούδια», από το hana (λουλούδι) και το mi από το ρήμα mi-ru που σημαίνει βλέπω, το ιδεόγραμμα του οποίου είναι ένα μάτι με πόδια.

Οι Ιάπωνες χρησιμοποιούν την ίδια δομή σε λέξεις που περιγράφουν την θέαση κάποιου πράγματος που συνδέεται με το αισθητικό κάλλος, πχ οι τοποθεσίες με μεγαλόπρεπη θέα στο βουνό Φούτζι προσφέρονται για «fuji-mi». Τον Αύγουστο υπάρχει το tsuki-mi, δηλ το να θαυμάζεις σιωπηλά το γεμάτο φεγγάρι (tsuki) μέσω της αντανάκλασής του σε ένα ρηχό πιατάκι με σάκε.

Στην παλιά Ιαπωνία, η λέξη hanami ήταν κυριολεκτική: λίγοι εκλεκτοί ευγενείς συγκεντρώνονταν σε έναν πανέμορφο κήπο για να θαυμάσουν τα ανοιξιάτικα μπουμπούκια: κυρίως δαμασκηνιές, γλυσίνες, ροδακινιές και κερασιές. Το 1500, η ανερχόμενη τάξη των σαμουράι δημιούργησε έναν μύθο.

Οι πολεμιστές – ευγενείς φαινόντουσαν ατρόμητοι μα εύθραυστοι: η ποιητική ζωή τους μπορούσε να τερματιστεί ξαφνικά, ίσως γιατί ο Κύριός τους έχασε σε μια μάχη ή ατίμασε κάποιον ανώτερό του και οι ακόλουθοί του υποχρεώθηκαν σε σεππούκου (χαρακίρι).

Έτσι, οι σαμουράι ,που εκτός από πολεμιστές έλαβαν και τον ρόλο του θεματοφύλακα της Ιαπωνικής κουλτούρας, ταυτίστηκαν με την κερασιά, το αιωνόβιο δέντρο με τα λεπτά, φευγαλέα άνθη που πεθαίνουν αργά όταν φυσάει ο άνεμος. Από τότε, η λέξη hanami δεν χρησιμοποιούνταν για όλα τα λουλούδια αλλά μόνο για τις κερασιές.

Οι Σογκούν της φατρίας των Tokugawa έφεραν ευμάρεια σε όλα τα κοινωνικά στρώματα. Οι ίδιοι -ίσως για να ευλογήσουν τα γένια τους- φύτεψαν παντού κερασιές και οι απόγονοι αυτών των δέντρων βρίσκονται ακόμη στο πάρκο του Ueno, στο κεντρικό Τόκυο. Από τότε, το hanami έπαψε να είναι προνόμιο ολίγων εκλεκτών. Οι κοινοί θνητοί μπορούσαν να απολαμβάνουν τις απέριττες κερασιές όπως οι παλαιοί ευγενείς, κλέβοντας λίγο ποίηση και μεγαλοπρέπεια.

Η Yoshiwara, η κλειστή «συνοικία των λουλουδιών» με τις πολυτελείς εταίρες και τα
εξεζητημένα μαγαζιά, πρόσθεσε το κερασάκι στην τούρτα: τα πορνεία, οι ταβέρνες και τα τεϊοποτεία της Yoshiwara στόλιζαν τις κερασιές με κόκκινα φαναράκια για να κάνουν το κατάστημά τους πιο όμορφο ενώ προωθούσαν τα νυχτερινά πάρτι με άπειρο αλκοόλ κάτω από τις κερασιές.

Εκεί γεννήθηκε το περίφημο yozakura, δηλαδή το νυχτερινό hanami: όποιος έχει έρθει στην Ιαπωνία την Άνοιξη γνωρίζει ότι το hanami την νύχτα είναι κάτι το απερίγραπτο και τελείως διαφορετικό από το «κανονικό» hanami. Φανταστείτε σάκε, μπύρα, αγόρια και κορίτσια να γελούν μαζί κάτω από τις λευκές κερασιές με φόντο τον έναστρο ουρανό!»

Πώς είναι το εκπαιδευτικό σύστημα στην Ιαπωνία; Τι σχέση έχετε με τους μαθητές σας;

«Aυτό που πολλοί δεν γνωρίζουν είναι ότι ενώ οι Ιάπωνες μαθητές πρωτεύουν για
δεκαετίες στους διεθνείς πίνακες κατάταξης, η κυβέρνηση ξοδεύει λιγότερο στην Παιδεία από οποιοδήποτε άλλο ανεπτυγμένο κράτος: η Ελλάδα ξοδεύει το 3,9% (πριν από μερικά χρόνια ήταν στο 4,6%) του ΑΕΠ στην Παιδεία, οι ΗΠΑ το 5% ενώ η Ιαπωνία μόλις το 3,3%.

Πώς καταφέρνουν τόσα πολλά ξοδεύοντας τόσα λίγα; Η απάντηση είναι απλή: ο στόχος του εκπαιδευτικού συστήματος δεν είναι η ακαδημαϊκή επιτυχία αλλά η παιδεία. Ετσι, οι μαθητές δεν εξετάζονται σε κανένα μάθημα μέχρι τα 10 τους χρόνια γιατί οι Ιάπωνες πιστεύουν ότι τα πρώτα χρόνια του σχολείου δεν πρέπει να ξοδεύονται σε γνώσεις αλλά για να πλάσουν τον χαρακτήρα των παιδιών.

Διδάσκονται το πως να είναι ευγενικοί στους άλλους και στα ζώα, το να μοιράζονται, και το πως να είναι δίκαιοι και συμπονετικοί. Μια τυπική ημέρα στο σχολείο αρχίζει με τον διευθυντή να προϋπαντεί τους μαθητές με ένα τεράστιο χαμόγελο και να τους εύχεται μια χαρούμενη ημέρα, ενώ τους προτρέπει να βάλουν τα δυνατά τους.

Στο κτήριο πρέπει να βγάλεις τα παπούτσια σου. Επιτρέπονται μόνο ειδικές παντόφλες λόγω καθαριότητας. Το μεσημεριανό γεύμα που είναι σχεδιασμένο από ειδικό διαιτολόγο θα ετοιμαστεί από τους ίδιους τους μαθητές και παραδοσιακά, οι μεγαλύτεροι θα σερβίρουν τους μικρότερους.

Όταν τελειώσει η τελευταία σχολική ώρα, οι μαθητές θα χωριστούν σε ομάδες και θα αρχίσουν το καθάρισμα του σχολείου: τάξεις, κυλικείο, εστιατόριο, μέχρι και τουαλέτες, για να εμπεδώσουν το αίσθημα της ισότητας, της ευθύνης και του σεβασμού στο περιβάλλον τους.

Το αδύνατο κομμάτι της Ιαπωνικής εκπαίδευσης είναι ακριβώς η προσκόλλησή του στην ομοιομορφία. Μαθητές με αμυδρές μαθησιακές δυσκολίες ή ακόμη και διάνοιες αντιμετωπίζονται ως ανεπιθύμητες παρεκκλίσεις από το “κανονικό” και ή τις παραβλέπουν ή τις θεωρούν αναπηρίες.»

Μιλήστε μας λίγο για το βιβλίο σας. Πώς προέκυψε, σε ποιους απευθύνεται; Θα υπάρξει συνέχεια; ( Ένας Έλληνας στο Edo, εκδόσεις Μemento)

«Θα ακουστεί περίεργο αλλά το έναυσμα ήταν οι μαθητές μου: ήξεραν περισσότερη
Δυτική ιστορία απ’ ότι Ιαπωνική και ήθελα να τους δείξω ότι η δική τους παράδοση ήταν το ίδιο πλούσια με την Ευρωπαϊκή. Έτσι, άρχισα να διαβάζω ό,τι υπήρχε και να τους αφηγούμαι ιστορίες - η όλη διαδικασία ήταν τόσο υπνωτική, που ξύπνησα όταν
συνειδητοποίησα ότι είχα εξαντλήσει τις πηγές μου. Εκεί ήταν που άρχισα να φτιάχνω τις δικές μου ιστορίες, με βάση πάντα τα παραδοσιακά Ιαπωνικά μοτίβα.

Εδώ πρέπει να αναφέρω ότι τα παραμύθια και οι αστικοί μύθοι της Ιαπωνίας είναι πολύ
διαφορετικοί από τους δικούς μας, τους Μεσογειακούς. Ο βροχερός, μουντός καιρός και η σκοτεινιά που κυριαρχούν παντού εδώ, γέννησαν μια ιδιότυπη λαογραφία με
φαντάσματα, δαίμονες, τέρατα και μοχθηρά ξωτικά. Αντίθετα, οι Μεσογειακές χώρες
ήταν πάντοτε ηλιόλουστες, με φωτεινότερα χρώματα και αυτό αντανακλάται στην μυθολογία τους η οποία είναι πιο γήινη και πιο θερμή από την Ιαπωνική.

Αλλά, όπως συμβαίνει πάντα, τα ετερώνυμα έλκονται. Άρχισα να επισκέπτομαι μέρη της Ιαπωνίας, να τα φωτογραφίζω, και υποσυνείδητα καθησύχαζα τον εαυτό μου ότι πράγματι έκανα μια σοφή επιλογή. Ήθελα να μοιράζομαι το τι έβλεπα και τι ένιωθα με τους φίλους και τους παλιούς μαθητές μου, οπότε αναρτούσα κείμενά μου στο προφίλ μου στο Facebook.

Μετά από καιρό, η σελίδα μου απέκτησε αρκετους followers οι οποίοι είναι κυρίως αναγνώστες που αγαπούν την Ιαπωνία και θέλουν να ταξιδέψουν νοερά εκεί, ενώ περιοδικά και τηλεοπτικοί σταθμοί έδειξαν ενδιαφέρον για την ζωή μου στο Τόκυο και τις διαφορές της Άπω Ανατολής με την Μεσογειακή κουλτούρα. Τελικά, με προσέγγισε ο εκδοτικός οίκος Memento και μου πρότεινε συνεργασία.

Εδώ πρέπει να πω ότι δεν φαντάστηκα ποτέ τον εαυτό μου συγγραφέα. Πάντα λέω ότι δεν έχω καν εκπαιδευτεί ως τέτοιος και η όλη διαδικασία ήταν εντελώς πρωτόγνωρη για μένα. Το “Ένας Έλληνας στο Edo” από τις εκδόσεις Memento είναι ουσιαστικά ένας χάρτης θησαυρού. Edo είναι το παλιό όνομα του Τόκυο και ως επέκταση η παλιά, παραδοσιακή του ψυχή πριν μεταμορφωθεί τελείως σε μια λίγο-πολύ δυτική πόλη όπως το Λονδίνο ή η Νέα Υόρκη.

Το Τόκυο και ό,τι είχε απομείνει απο το Edo καταστράφηκε στον μεγάλο σεισμό του 1923, ενώ το τελικό χτύπημα ήρθε με τους βομβαρδισμούς του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου- κάποια όμως κρυμμένα ψήγματα της παλιάς πόλης μένουν αναλλοίωτα ακόμη και σήμερα.

Δεν είναι εύκολο να τα εντοπίσεις γιατί χρειάζεσαι έναν ιδιότυπο χάρτη: αυτός είναι και ο κύριος ρόλος αυτού του βιβλίου. Όποιος ενδιαφέρεται για την ιστορία του Τόκυο, την κουλτούρα της Ιαπωνίας και το που μπορεί να πάει για να αγγίξει με τα ίδια του τα χέρια την ψυχή της Χώρας του Ανατέλλοντος Ηλίου, το “Ένας Έλληνας στο Edo” είναι πραγματικά πολύτιμο!

8. Διαβάζοντας τις αναρτήσεις σας έχουμε την εντύπωση πως όλα γεννήθηκαν από περιέργεια και εξελίχθηκαν σε βαθειά κατανόηση και αγάπη για την Ιαπωνία. Δεν γίνεται τυχαία viral καθε ανάρτητηση/βίωμα

Η κάθε γωνιά του Τόκυο κρύβει ένα ξεχωριστό μυστικό και πολύ φοβάμαι ότι θα
χρειαστώ πολλές ζωές για να πω ότι ξετρύπωσα αρκετά. Η πόλη είναι ατέλειωτη και οι
ιστορίες της ανεξάντλητες γι’ αυτό και γράφω γι αυτές ασταμάτητα.

Κάποιες φορέςνιώθω ότι μια απλή ανάρτηση δεν είναι αρκετή οπότε φυλακίζω ό,τι ήχους και εικόνες μπορώ σε ένα βίντεο. Θα ήθελα να κάνω και ένα τακτικό podcast αλλά το αποφεύγω γιατί μιλάω πολύ-πολύ γρήγορα και κάνω άπειρα σαρδάμ!

Δεν είμαι βέβαιος για ποιά θα είναι η επόμενη μορφή της ενασχόλησής μου με το Τόκυο, αλλά ένα δεύτερο βιβλίο είναι σίγουρο. Το μέλλον θα δείξει!