«Shrinkflation»: Το νέο κόλπο με τις τιμές και τις συσκευασίες των προϊόντων

Ο διάσημος επενδυτής και πολυεκατομμυριούχος Γουόρεn Μπάφετ σε μια από τις γνωστές κατά καιρούς «σοφίες» του είχε σχολιάσει: «Η τιμή είναι αυτό που πληρώνεις, αξία είναι αυτό που παίρνεις».

Του Μάνου Χατζηγιάννη

Το θέμα της σχέσης τιμών και αξίας προϊόντων έχει αναδειχθεί εκ νέου στην επικαιρότητα με αφορμή το ζήτημα της ακρίβειας, το οποίο αποτελεί τον μέγιστο βάσει δημοσκοπήσεων προβληματισμό των πολιτών της Ελλάδας.

Στα ράφια των σούπερ μάρκετ και άλλων επιχειρήσεων λιανικής πώλησης εδώ και αρκετό χρονικό διάστημα παρατηρείται ένα ιδιόμορφο, αλλά ορατό φαινόμενο, με μικρότερες συσκευασίες αγαθών έναντι εκείνων του πρόσφατου παρελθόντος. Αυτό ωστόσο που διαπιστώνει ο καταναλωτής είναι ότι αυτή η «σμίκρυνση» δεν επηρεάζει την τιμή του εκάστοτε προϊόντος, η οποία παραμένει στα ίδια επίπεδα.

Η μέθοδος αυτή έχει ονομαστεί «Shrinkflation». «Το φαινόμενο αυτό έχει ονομαστεί "shrinkflation” από τη σύνθεση των λέξεων "shrink" και "inflation" και περιγράφει τη συρρίκνωση των συσκευασιών των καταναλωτικών προϊόντων που αποδίδεται στον πληθωρισμό», εξηγεί στο Νewsbomb.gr o Γεώργιος Μπάλτας, Καθηγητής του Τμήματος Μάρκετινγκ και Επικοινωνίας του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών.

Σύμφωνα με τον κ. Μπάλτα, το ερώτημα που προκύπτει αναπόφευκτα είναι με ποιον τρόπο συνδέεται η μικρότερη συσκευασία και ο πληθωρισμός. «Ορισμένες εταιρείες λοιπόν μικραίνουν τις ποσότητες προϊόντος που περιέχονται στις συσκευασίες, για να αντιμετωπίσουν το αυξημένο κόστος παραγωγής χωρίς να αυξήσουν την τιμή της μικρότερης πλέον συσκευασίας ή χωρίς να προβούν σε αισθητές ανατιμήσεις. Το αποτέλεσμα είναι ότι το κόστος ανά μονάδα βάρους ή ανά μονάδα όγκου αυξάνεται για τον καταναλωτή. Για παράδειγμα, μία τέτοια συρρικνωμένη συσκευασία περιέχει 300 γραμμάρια ενώ η αρχική συσκευασία είχε 400 γραμμάρια προϊόντος. Η τιμή του προϊόντος δεν μειώνεται, παρά τη μείωση της ποσότητας που περιέχεται στη συσκευασία», εξηγεί ο καθηγητής.

Όπως αναφέρει στο Newsbomb.gr ο κ. Μπάλτας, καταναλωτικές ενώσεις έχουν ασκήσει έντονη κριτική στην πρακτική αυτή επισημαίνοντας ότι οι καταναλωτές δεν ενημερώνονται για τις μικρότερες συσκευασίες και επομένως δεν λαμβάνουν αγοραστικές αποφάσεις με πλήρη πληροφόρηση. «Ουσιαστικά δηλαδή οι καταναλωτές νομίζουν ότι αγοράζουν το σύνηθες μέγεθος στη συνήθη τιμή, αλλά στην πραγματικότητα αγοράζουν μία μικρότερη ποσότητα χωρίς μείωση της τιμής. Επομένως το προϊόν έχει ανατιμηθεί, αλλά με έναν έμμεσο τρόπο που οι καταναλωτές δεν έχουν αντιληφθεί. Οι ίδιοι φορείς θεωρούν ότι το επιχείρημα της μικρότερης οικολογικής επίπτωσης είναι προσχηματικό και ότι οι αποφάσεις αυτές υποκινούνται κυρίως από την επιδίωξη μεγαλύτερου κέρδους ή την απορρόφηση αυξήσεων στο κόστος παραγωγής», προσθέτει.

Σύμφωνα με τον ίδιο, στα διεθνή Mέσα Eνημέρωσης υπάρχουν πολλές αναφορές για την πρακτική «shrinkflation» και «συρρικνωμένες συσκευασίες» που εμφανίστηκαν από μεγάλες διεθνείς μάρκες.

Το κέρδος από το «Shrinkflation»

Το ερώτημα με βάση τα παραπάνω είναι πόσο κέρδος μπορεί να αποφέρει στις εταιρείες το «Shrinkflation» και βέβαια πόσο νόμιμο είναι.

«Η πρακτική αυτή μπορεί να αυξήσει ή διατηρήσει το περιθώριο κέρδους ανά τεμάχιο συσκευασμένου προϊόντος, διότι το κόστος της συσκευασίας μειώθηκε ενώ η τιμή παρέμεινε σταθερή ή αυξήθηκε. Δεν είναι εντούτοις προκαθορισμένο τι θα συμβεί στη συνολική κερδοφορία του προϊόντος, υπό την έννοια ότι αυτή εξαρτάται επιπλέον από τη μεταβολή της ζήτησης, μεταξύ άλλων παραγόντων που συνδιαμορφώνουν τη συνολική κερδοφορία. H πρακτική της συρρικνωμένης συσκευασίας δεν είναι καταρχήν παράνομη εφόσον το καθαρό βάρος ή ο καθαρός όγκος αναγράφεται σωστά και ο καταναλωτής μπορεί να δει τον συνδυασμό τιμής και ποσότητας που του προσφέρει η κάθε εναλλακτική πρόταση αγοράς όταν ψωνίζει. Επισημαίνεται επίσης ότι στην Ελλάδα με διαδοχικές νομοθετικές ρυθμίσεις, όπως ν. 4903/2022 και ν. 5045/2023, ορίστηκε ότι δεν επιτρέπεται το περιθώριο μεικτού κέρδους ανά μονάδα να υπερβαίνει το αντίστοιχο περιθώριο μεικτού κέρδους ανά μονάδα προ της 31ης Δεκεμβρίου 2021», εξηγεί ο καθηγητής.

Και μετά θα έρθει το «skimpflation»;

Το Newsbomb.gr στη συνέχεια ρώτησε τον κ. Μπάλτα, αν από την στιγμή που αυτή η μέθοδος εφαρμόζεται ήδη στα τρόφιμα, υπάρχει πιθανότητα να την δούμε και σε άλλα αγαθά και υπηρεσίες.

«Ναι, υπάρχει ένα φαινόμενο που ονομάζεται "skimpflation", το οποίο είναι παρόμοιο με τη συρρίκνωση τυποποιημένων καταναλωτικών προϊόντων, αλλά παρατηρείται στις υπηρεσίες. Είναι ένας συνδυασμός των λέξεων "skimp" και "inflation" και περιγράφει την πρακτική της μείωσης της ποιότητας ή της ποσότητας των υπηρεσιών διατηρώντας την ίδια τιμή. Αυτό μπορεί να γίνει σε εταιρείες παροχής υπηρεσιών για τους ίδιους λόγους. Για παράδειγμα, ένα εστιατόριο μπορεί να μειώσει το μέγεθος των μερίδων που σερβίρει ή μία αεροπορική εταιρεία να στριμώξει τους επιβάτες της οικονομικής θέσης σε μικρότερο χώρο, να χρεώνει επιπλέον για ορισμένες θέσεις της οικονομικής θέσης ή να καταργήσει τελείως το δωρεάν σερβίρισμα καφέ, αναψυκτικών ή φαγητού», αναφέρει ο καθηγητής κ. Μπάλτας.

Μεγάλη απειλή ο πληθωρισμός

Κι επειδή όλα αυτά συμβαίνουν με αφορμή τις πληθωριστικές πιέσεις ενδιαφέρον έχει η άποψη του καθηγητή σχετικά με αυτές. «Ο πληθωρισμός που επανεμφανίστηκε το 2021 και μας απασχολεί έκτοτε συνεχώς είναι μεγάλη απειλή για το βιοτικό επίπεδο των καταναλωτών και για την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων. Οι συσσωρευτικές ανατιμήσεις στα τρόφιμα υπερβαίνουν το 30% μέχρι το τέλος του 2023, ενώ άνω του 15%, είναι η γενική άνοδος των τιμών συσσωρευτικά. Εξαιρετικό ρόλο στην εξέλιξη του πληθωρισμού είχε, έχει και θα έχει το κόστος της ενέργειας. Το κόστος της ενέργειας επιδρά πολύπλευρα στο κόστος παραγωγής και λειτουργίας των επιχειρήσεων κάθε κλάδου και μεταφέρεται στις τελικές τιμές καταναλωτή», απαντά ο Γεώργιος Μπάλτας.

Μπορεί να αντιμετωπιστεί η ακρίβεια;

Όσον αφορά στο κατά πόσο αντιμετωπίσιμη άμεσα είναι η ακρίβεια ο κ. Μπάλτας δεν εμφανίζεται ιδιαίτερα αισιόδοξος. «Η ακρίβεια βιώνεται ως μία δυσανάλογη σχέση τιμών και εισοδημάτων. Δεν είναι ένα εύκολο πρόβλημα και ίσως δεν είναι ρεαλιστική η προσδοκία για την άμεση πλήρη επίλυση του. Όμως ένας συνδυασμός μέτρων μπορεί να βελτιώσει αισθητά τη θέση του καταναλωτή. Τέτοια μέτρα από την πλευρά της πολιτείας περιλαμβάνουν την ενίσχυση του ανταγωνισμού, την αντιμετώπιση στρατηγικών και εναρμονισμένων ολιγοπωλιακών συμπεριφορών, την ενημέρωση των καταναλωτών, και την πάταξη της αισχροκέρδειας», υποστηρίζει.

Σύμφωνα με τον ίδιο υπάρχουν επίσης μέτρα που θα τονώσουν την προσφορά της οικονομίας, θα αυξήσουν την εγχώρια αγροτική και βιομηχανική παραγωγή με μειωτική επίπτωση στις τιμές και θα ανοίξουν τα δίκτυα διανομής και την αγορά σε νέους παίκτες και μικρότερους παραγωγούς. «Άλλες επιμέρους παρεμβάσεις, όπως το καλάθι του νοικοκυριού, είναι χρήσιμες χωρίς βέβαια να λύνουν το πρόβλημα. Ένα μέτρο που καλεί την αγορά να συγκρατήσει τις τιμές σε ένα βασικό καλάθι αγαθών μπορεί να περιορίσει τις ανατιμήσεις πολύ βασικών καταναλωτικών προϊόντων. Επιπλέον, η δημοσίευση και η σύγκριση των τιμών των προϊόντων του καλαθιού μπορεί να προάγει την ενημέρωση των καταναλωτών και να ενθαρρύνει τον ανταγωνισμό μεταξύ των εταιρειών», υποστηρίζει.

Αναπόφευκτα, σύμφωνα με τον καθηγητή Γ. Μπάλτα, μεγάλο βάρος της αντιμετώπισης της ακρίβειας πέφτει στους ίδιους τους καταναλωτές. «Δεν υπάρχει κάποιος μαγικός τρόπος για να εξουδετερώσουμε τις συνέπειες του πληθωρισμού, αλλά μπορούμε με αλλαγές στην αγοραστική συμπεριφορά μας να μετριάσουμε κάπως τις επιπτώσεις του. Για παράδειγμα, συγκρίνουμε τις τιμές των εναλλακτικών επιλογών που υπάρχουν στην ίδια κατηγορία προϊόντων, συγκρίνουμε τις τιμές διαφορετικών καταστημάτων και αναζητούμε χαμηλότερες τιμές στο διαδίκτυο. Προγραμματίζουμε τις αγορές μας με μία λίστα των προϊόντων που χρειαζόμαστε ώστε να αποφεύγουμε τις παρορμητικές αγορές. Δοκιμάζουμε νέες μάρκες του προϊόντος που μάς ενδιαφέρει, εφόσον προσφέρονται σε ανταγωνιστικότερες τιμές και ικανοποιούν τις απαιτήσεις μας. Το ίδιο μπορεί να γίνει αναζητώντας νέες και περισσότερο συμφέρουσες επιλογές σε υπηρεσίες. Ελέγχουμε το τελικό κόστος ανά μονάδα βάρους, όγκου ή τεμάχιο του προϊόντος. Για τα προϊόντα που καταναλώνουμε συστηματικά αξίζει συχνά να περιμένουμε την επόμενη φορά που θα τα βρούμε σε οικονομική προσφορά. Ας θυμόμαστε ότι όλοι μας με τις μικρές και μεγάλες αγορές μας ενισχύουμε ή περιορίζουμε αυτά που μας ικανοποιούν ή μας δυσαρεστούν στην αγορά», καταλήγει.

Η Ένωση Σούπερ-μάρκετ Ελλάδος για το «Shrinkflation» και την ακρίβεια

Με αφορμή την πρακτική του «Shrinkflation» το Newsbomb.gr, απευθύνθηκε και στην Ένωση Σούπερ-μάρκετ Ελλάδος (Ε.Σ.Ε.) και ο γενικός διευθυντής της, Απόστολος Πεταλάς αρχικά ήταν κατηγορηματικός. «”Εκπτώσεις” στην ποιότητα των προϊόντων στα ράφια των super market δεν γίνονται. Όσον αφορά τις μικρότερες συσκευασίες ορισμένων προϊόντων σε περιόδους πίεσης του διαθέσιμου εισοδήματος των καταναλωτών, αυτό μερικές φορές σε παγκόσμιο επίπεδο είναι επιλογή των προμηθευτριών εταιρειών όταν από συντεταγμένες έρευνες καταναλωτών προκύπτει η ανάγκη αυτή σαν επιλογή του καταναλωτή. Στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια είχαμε πολύ λίγες τέτοιες περιπτώσεις», υποστηρίζει.

Γενικότερα για τις πληθωριστικές πιέσεις και τα μέτρα που έχουν ληφθεί ο κ. Πεταλάς υποστηρίζει: «Το φαινόμενο του έντονου πληθωρισμού που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια είναι σε μεγάλο βαθμό εισαγόμενο και αφορά το διεθνές περιβάλλον. Τόσο οι προσπάθειες των αλυσίδων όσο και τα κυβερνητικά μέτρα, αποσκοπούν στη μείωση του προβλήματος για την οικονομία και τον καταναλωτή αλλά δεν είναι δυνατόν να εξαλείψουν εντελώς το πρόβλημα. Είναι όμως θετικό το γεγονός ότι σταδιακά παρακολουθούμε μία αποκλιμάκωση στου πληθωρισμού».

Προσθέτει δε πως «το οργανωμένο λιανεμπόριο τροφίμων και καταναλωτικών προϊόντων στη Ελλάδα, σύμφωνα με μελέτες της Επιτροπής Ανταγωνισμού αλλά και άλλων αξιόπιστων φορέων λειτουργεί ανταγωνιστικά προς όφελος του καταναλωτή».

Οι ξένες πολυεθνικές και η εγχώρια ακρίβεια

Κατόπιν ρωτήσαμε τον γενικό διευθυντή της Ε.Σ.Ε. αν εκτιμάει πως οι ξένες μεγάλες επιχειρήσεις του λιανεμπορίου τροφίμων, οι οποίες δραστηριοποιούνται στο μέλλον θα μπορούσαν να δραστηριοποιηθούν στην Ελλάδα, αποτελούν κάποιους είδους απειλή και αν αυτές θα μπορούσαν να φέρουν στην ελληνική αγορά πρακτικές όπως πχ το «Shrinkflation».

«Στην Ελλάδα, μία ανοιχτή και ελεύθερη οικονομία, ήδη λειτουργούν τουλάχιστον δύο μεγάλες πολυεθνικές αλυσίδες Super Market με θετικό αντίκτυπο στον ανταγωνισμό και την εξυπηρέτηση του καταναλωτή. Η είσοδος στην Ελληνική Αγορά νέων αλυσίδων, είτε online είτε omnichannel είναι αρκετά εύκολη», εξηγεί ο κ. Πεταλάς.

Ένα άλλο παράπονο που ακούγεται συχνά είναι πως ενίοτε ελληνικά προϊόντα πωλούνται φθηνότερα στο εξωτερικό παρά σε καταστήματα της χώρας μας. Σχετικά με αυτό ο κ. Πεταλάς υποστηρίζει στο Newsbomb.gr: «Η τιμή ενός προϊόντος στο ράφι είναι το άθροισμα της Τιμής του Προμηθευτή, το μικτό περιθώριο για το λιανεμπόριο και το ΦΠΑ. Αν εξαιρέσουμε το ΦΠΑ που στην Ελλάδα είναι σχετικά μεγαλύτερο σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, τα υπόλοιπα δύο μεγέθη δεν μπορεί να είναι ιδιαίτερα διαφορετικά σε σχέση με την Ελλάδα. Ίσως σε μεμονωμένες περιπτώσεις έντονου προωθητικού προγράμματος ορισμένων Ελλήνων παραγωγών στο εξωτερικό, το φαινόμενο αυτό δεν μπορεί να έχει μόνιμη βάση».