Η Νικολίτσα Λιαντίνη ερμηνεύει τις διδασκαλίες του συζύγου της, σε μια αποκαλυπτική συνέντευξη

Δημήτρης Λιαντίνης, ένα όνομα πασίγνωστο στο πανελλήνιο και, για πολλούς, ίσως ο σημαντικότερος Έλληνας φιλόσοφος των μοντέρνων καιρών. Όση αίσθηση προκαλούσαν οι διδασκαλίες του, που μάγευαν τα πλήθη, εντός και εκτός των ακαδημαϊκών αιθουσών, άλλη τόση προκάλεσε και ο τρόπος που «αποσύρθηκε», όπως ήθελε να λέει ο ίδιος, από τα εγκόσμια. Η Νικολίτσα Λιαντίνη, σύζυγος και συνοδοπόρος του, στο κάλεσμα του Newsbomb.gr για μια συνέντευξη μαζί της, ανταποκρίνεται με λόγο μεστό για τη μορφή, την ουσία και το πνεύμα των διδασκαλιών του Λιαντίνη και απαντά με λόγο κατανοητό σε δύσκολα νοήματα των διδασκαλιών του.

Σωτήρης Σκουλούδης

08/03/2024 15:14

Ο Δημήτρης Λιαντίνης, ομολογουμένως, έγραψε ιστορία, τις δεκαετίες του 1980 και του 1990, μεταλαμπαδεύοντας το πνεύμα της κλασικής παιδείας και των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων, με τη δική του θεώρηση, που αγκαλιάστηκε τόσο από τους φοιτητές του, στη Φιλοσοφική, όσο και από ένα ευρύτερο κοινό της ελληνικής κοινωνίας.φιλ

Ήταν ακριβώς αυτές οι θεωρίες και οι ερμηνείες, προσαρμοσμένες στην εποχή του, που δημιούργησαν φανατικούς οπαδούς, από ένα κοινό διψασμένο να μάθει για την σπουδαία μας παράδοση, η οποία ήδη από τότε και έκτοτε, υποτιμάται διαρκώς από το εκπαιδευτικό μας σύστημα, παρότι αποτελεί τον πυλώνα των σπουδαιότερων πραγμάτων που έχει να επιδείξει η ανθρωπότητα.

Ο ίδιος, είχε παντρευτεί τη συνάδελφο και συνοδοιπόρο στις αναζητήσεις του, Νικολίτσα, και μαζί έκαναν μια κόρη, τη Διοτίμα, η οποία επίσης ακολούθησε ακαδημαϊκή καριέρα.

Το Newsbomb.gr συνάντησε τη Νικολίτσα Λιαντίνη και είχαμε μια μακρά συζήτηση σχετικά με τον μεγάλο αυτόν φιλόσοφο, τις ιδέες του και την κληρονομιά του, υπό το πρίσμα που όλα αυτά έγιναν αντιληπτά, από τη γυναίκα της ζωής του.

Newsbomb.gr: Κυρία Νικολίτσα Λιαντίνη, θεωρώ ότι οι διδαχές του συζύγου σας είναι επιτακτικά επίκαιρες και σάς ευχαριστώ θερμά για αυτή τη συζήτηση, την οποία θα ήθελα να ξεκινήσουμε ως εξής. Ο σύζυγός σας υποστήριζε την ενσωμάτωση της κλασικής ελληνικής παιδείας στο εκπαιδευτικό μας σύστημα. Θέλω να σας ρωτήσω τη γνώμη σας, αφενός γιατί πιστεύετε ότι δεν συμβαίνει αυτό και αφετέρου πώς θα διαμορφωνόταν η κοινωνία μας, το παρόν και το αύριο, αν τελικά συνέβαινε, σε σχέση με αυτό που βλέπουμε γύρω μας…

Νικολίτσα Λιαντίνη: Η φωνή του Λιαντίνη, πλέον μέσα από τα βιβλία του, δεν είναι μόνον επιτακτικά επίκαιρη στην καταιγιστική εξέλιξη της τεχνολογίας τού σήμερα και των ανατροπών που συμπαρασύρει μαζί της στο επίπεδο των κριτηρίων του προσδιορισμού του αληθινού ανθρώπου, αλλά επαναπροσδιορίζει με βλέμμα κριτικό τις ανθρώπινες αξίες του Ουμανισμού στην αφετηρία του. Εννοώ τον ελληνικό Ουμανισμό. Ο Λιαντίνης θέτει «προφητικά», αν μού επιτρέπεται η έκφραση, το πρόβλημα των παραστάσεων της ηθικής και των δυνατών αλλαγών της, τα διαφορετικά στην ιστορία της Φιλοσοφίας ή των θρησκειών ανθρωπολογικά πλαίσια που προσδιορίζουν την εικόνα, την αντίληψη, την παράσταση για τον άνθρωπο με προοπτική, για εκείνα δηλαδή που θα έρθουν, που ήρθαν πλέον σήμερα, ή και για πολλά άλλα ακόμη αναμενόμενα, ιδιαίτερα με την τεχνητή νοημοσύνη, τρεις ή τέσσερες ή και πιο πολύ ακόμη δεκαετίες μετά τη συγγραφή των βιβλίων του.

Ο Λιαντίνης, εκπαιδευτικός και πανεπιστημιακός διδάσκαλος ο ίδιος που μόρφωνε τους εκπαιδευτικούς από τα φοιτητικά τους έδρανα μέχρι την επιμόρφωσή τους, είχε μάτι και βλέμμα αετίσιο. Διέκρινε ότι η μονομέρεια των θετικών επιστημών στην αποκλειστική εκπλήρωση των πολλών, άλλων χρήσιμων και άλλων τελείως περιττών έως και επιβλαβών, επιθυμιών και επιδιώξεων του ανθρώπου δημιουργούν έναν κλοιό γύρω του που κανένας Αλέξανδρος δεν θα διασπάσει. Στην απειλή αυτήν, που έβλεπε ότι καταφθάνει, ως μόνη δυνατή αντίδραση πρότεινε την ανατροπή του μορφωτικού ιδεώδους που επικρατεί στο εκπαιδευτικό σύστημα και ζήτησε θεραπεία της δραματικής διάστασης της αγωγής, όπως με πολλές λεπτομέρειες και χαρακτηριστικές εικόνες αναπτύσσει στο βιβλίο του «Homo educandus». Ο Λιαντίνης εισηγείται την ανάγκη για το σύγχρονο άνθρωπο μιας νέας αγωγής με πρότυπο την τάξη και το υπόδειγμα της φύσης, όπως προκύπτει από την κλασική διδαχή. Και είναι βέβαιος ότι «η αγωγή θα υποχρεωθεί, προτού τα είδωλα της υποκρισίας μας μάς οδηγήσουν στο Ω να αρχίσει το έργο της από το Α».

Σε ό,τι αφορά στο τελευταίο σκέλος της ερώτησής σας και την προσωπική μου αντίληψη, θεωρώ ότι η ευθύνη βρίσκεται σίγουρα στην ασκούμενη πολιτική που κάθε φορά κάθε νέα κυβέρνηση φέρνει και ένα νέο νόμο για την εκπαίδευση, ιδιαίτερα για την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Αυτό πιστεύω δεν συμβαίνει σε κανένα ευρωπαϊκό κράτος και η Ελλάδα έχει τα πρωτεία. Τουλάχιστον τα πολλά χρόνια της ζωής μου που έζησα ή είχα άμεση σχέση με το γερμανικό σύστημα Ανώτατης εκπαίδευσης γνώρισα μια και μοναδική αναθεώρηση του νομοθετικού πλαισίου. Εκείνη του 1974. Επίσης πιστεύω ότι είναι ελάχιστοι οι εκπαιδευτικοί μας που έχουν ουσιαστική γνώση της ελληνικής παιδείας και έχουν μελετήσει πρωτογενή κείμενα. Στα ουμανιστικά σχολεία της Ευρώπης ή στις πανεπιστημιακές σχολές κλασσικών γραμμάτων η σπουδή σε βάθος στην αρχαία ελληνική γραμματεία είναι αξιοθαύμαστη. Και τελειώνω την προσωπική μου γνώμη, ότι ναι σίγουρα με άλλες συνθήκες διδασκαλίας της ελληνικής παιδείας οι προοπτικές της κοινωνίας μας θα ήταν σίγουρα περισσότερο υγιείς πνευματικά και απέναντι στην μοντέρνα τεχνική θα υψώνονταν κριτικές φωνές και δεν θα επικρατούσε αφωνία και απλά ένας στείρος μιμητισμός.

Πιστεύω ότι μόνον μια πολιτική που θα προτάξει την παιδεία, και μάλιστα στην Ελλάδα η αρχαιοελληνική παιδεία και αρετή είναι κληρονομιά της με αποκορύφωμα την ελληνική γλώσσα, θα μπορούσε να δώσει προοπτική στον τόπο μας, να κόψει τους βραχίονες του καρκίνου για να σταματήσουν οι μεταστάσεις του, όπως γράφει και ο Λιαντίνης.

Πώς θα συνοψίζατε τις διδαχές και αυτό που ήθελε να περάσει ο Δημήτρης Λιαντίνης στην κοινωνία και το έθνος μας, με λίγες λέξεις; Και πού αποδίδετε τη μεγάλη του επιρροή στον κόσμο; Ήταν θέμα χαρίσματος, προσωπικότητας, γνώσης, «κενού» των νεοελλήνων στη σύνδεσή τους με την αρχαία παράδοση ή και συνδυασμός όλων αυτών;

Είναι βέβαιο ότι με λίγες λέξεις δεν δύναμαι να συνοψίσω τις διδαχές του Λιαντίνη.

Γιατί;

Γιατί ο Λιαντίνης δεν είναι ΜΟΝΟΝ γνώση, δεν είναι τα εννέα βιβλία που έγραψε και εξέδωσε ούτε εκείνα που ημιτελή έχουν μείνει και κάποια στιγμή σε συλλογικό τόμο ανέκδοτων θα δημοσιευθούν, δεν είναι το ένα καράβι βιβλία, όπως έλεγε ο ίδιος, που είχε διαβάσει, δεν είναι η κλασική αρχαιότητα που μελετούσε σε βάθος, δεν είναι η εκπληκτική φυσική δωρεά της αλάνθαστης μνήμης του, δεν είναι η κριτική του και διαλεκτική του ικανότητα στην επεξεργασία εννοιών και γεγονότων, δεν είναι η πολυτάλαντη ποιητική του γραφή και στον πεζό λόγο, δεν είναι το χαριτωμένο του γέλιο ή το συνοφρύωμα του προσώπου του απέναντι στο πονηρό και το άδικο, δεν είναι οι διδασκαλίες του στα πανεπιστημιακά έδρανα ή στις περιδιαβάσεις του στη Ακρόπολη με τους φοιτητές του, δεν είναι η διορατικότητά του σε μελλούμενα για τον άνθρωπο.

Ο Λιαντίνης είναι ΒΙΩΜΑ με ό,τι αυτό σημαίνει. Όλα τα βιώματά της ζωής του περνάνε μέσα στα βιβλία του. Καταλαβαίνετε λοιπόν γιατί το προνόμιο να κατανοώ τα κείμενά του, εκεί που πολλοί βλέπουν άλλα, το διεκδικώ με αποκλειστικότητα, με την αποκλειστικότητα των 26 χρόνων κοινής ζωής, με την αποκλειστικότητα της δικής μου πνευματικής μόρφωσης, με την αποκλειστικότητα της δικής μου αποφασιστικής συνδρομής στην επαγγελματική του πορεία, γιατί πίστεψα σ΄αυτόν, όπως μού ζήτησε από τις αρχές του ερωτικού σε όλη τη διάσταση του έρωτα συναπαντήματός μας.

Ο ΛΙΑΝΤΙΝΗΣ ανήκει στην κατηγορία των ανθρώπων που γεννιούνται σπάνια. Και εγώ το διέκρινα αυτό από την πρώτη μας συνάντηση στο Μόναχο. Και δεν λάθεψα. Παρά τις πολλές δυσκολίες που μπορεί να έχει μια τέτοια συνύπαρξη, είχαμε ένα κατεξοχήν κοινό στοιχείο που τροφοδοτούσε όλα τα άλλα. Την ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ.

Στο ερώτημά σας πού αποδίδω τη μεγάλη απήχηση της διδασκαλίας του στον κόσμο, θεωρώ ότι σάς το απάντησα έμμεσα με όσα πιο πάνω σας ανέφερα.

Θα ήθελα να μου πείτε τη γνώμη σας και τη δική σας ερμηνεία, κάποιων λόγων του Δημήτρη Λιαντίνη.

Από το βιβλίο «ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ», σελ. 55, διαβάζουμε: «Για να αποχτήσει κανείς πολιτική συνείδηση, βασιλικός παιδαγωγός, Αριστοτέλης δάσκαλος Αλέξανδρου δηλαδή, θα τού σταθεί το προσωπικό του αντιμέτρημα με τα πολιτικά και τα ηθικά προβλήματα. Κερδίζεις με τον τίμιο ιδρώτα σου το ψωμί σου; Μήπως εκεί που πρέπει, αντί να σέβεσαι προσκυνάς; Μήπως εκεί που δικαιούσαι, αντί να ζητάς ζητιανεύεις; Μήπως εκεί που οφείλεις, αντί να δίνεις σφετερίζεσαι»; Αυτά τα ερωτήματα μετά από 30 χρονιά τα έχει απαντήσει η ελληνική κοινωνία ή συνιστούν διαχρονικά ηθικά διδάγματα ενός δασκάλου που βλέπει τις αέναες παθογένειες μπροστά του και στο μέλλον;

Το απόσπασμα αυτό εντάσσεται στις συνθήκες της δυσκολίας στη διδασκαλία της ποίησης και περιλαμβάνεται στους όρους που μετριάζουν τη δυσκολία, όταν ο δάσκαλος ανταποκρίνεται σε έξι βασικά αιτήματα που αναφέρει ο Λιαντίνης στα «ΕΛΛΗΝΙΚΑ» του.

Είναι προφανές ότι εδώ ο Λιαντίνης μάς παρουσιάζει το περιεχόμενο της πολιτικής ηθικής συνείδησης και τονίζει, όπως λέτε και εσείς, παθογένειες συνεχείς μέχρι σήμερα της ελληνικής κοινωνίας, τις οποίες όμως ο σωστός δάσκαλος πρέπει διαχρονικά στο πλαίσιο της αγωγής των νέων να επισημαίνει και να επιδιώκει τον αφανισμό τους. Σίγουρα είναι διαχρονικά ηθικά διδάγματα, όμως αφορούν σε πολύ υψηλή ηθική και πολιτική συνείδηση, και σίγουρα όχι τα «άκριτα φύλα», τον άβουλο όχλο που διατελεί σε κατάσταση μόνιμης σύγχυσης που γράφει ο προσωκρατικός φιλόσοφος Παρμενίδης.

«Να θυμάσαι ότι έρχουνται χαλεποί καιροί για τις νέες γενεές. Και είναι άδικο και μεγάλο παράξενο να χαρίζεται τέτοιο το δώρο της ζωής στους ανθρώπους, και οι πλείστοι να ζούνε μέσα στη ζάλη αυτού του αστείου παραλογισμού (…). Η τελευταία μου πράξη έχει το νόημα της διαμαρτύρησης για το κακό που ετοιμάζουμε εμείς οι ενήλικοι στις αθώες νέες γενεές που έρχουνται. Ζούμε τη ζωή μας τρώγοντας τις σάρκες τους. Ένα κακό αβυσσαλέο στη φρίκη του. Η λύπη μου γι' αυτό το έγκλημα με σκοτώνει». Αυτή η διαθήκη του Δημήτρη Λιαντίνη και το μήνυμα προς την κόρη σας γράφτηκε το 1998. Πώς θα μεταφέρατε εσείς το νόημά της και πόσο επίκαιρο θεωρείτε ότι είναι;

Κατ’ αρχάς δεν γράφτηκε το 1998. Είχε γραφεί αρκετά χρόνια πριν, και βρισκόταν σε ένα προσωπικό συρτάρι του γραφείου του. Το είχα ήδη από το 1992 διαβάσει. Απλά την 1. 6. 1998 το τοποθέτησε πάνω στο γραφείο του.

Ο Λιαντίνης είναι ποιητής φιλόσοφος που τού επιτρέπονται οι γλωσσικές μεταφορές και πολλά άλλα γλωσσικά σχήματα. Εγώ δεν είμαι ποιήτρια, είμαι αυστηρά επιστήμων Φιλόσοφος με σκέψη καντιανή – ορθολογική - κριτική, όμως με γραφή κομψοεπή φιλοσοφική. Θα έγραφα λοιπόν κάτι ανάλογο, ως εξής:

Ο άνθρωπος διέπραξε το λάθος να οργανώσει τον ζωτικό του περίγυρο αυθαίρετα και να εκβιάσει τη σκοπιμότητα της φύσης. Αποτέλεσμα να κερδίσει την εκδίκηση της φύσης, γιατί ασέβησε στη φυσική ισορροπία. Οι αποφάσεις του υπήρξαν μυωπικές, γιατί ζήτησε να τα κατακτήσει όλα για να μη του λείψει τίποτα. Εκείνο που θεώρησε ως θρίαμβο οδήγησε στην πικρή διαπίστωση ότι ο πλανήτης μας σε λίγο κινδυνεύει να γίνει ερημικός και ακατάλληλος για κατοικία και στέγη του πλέον ευφυούς και ευγενικού του κατοίκου.

«Στο πρόβλημα του θανάτου, που για τον άνθρωπο είναι το πρόβλημα των προβλημάτων, και για τη φιλοσοφία ο μόνος δρόμος που οδηγεί στη γνήσια έρευνα και στην αληθινή γνώση για τη φύση και τη μοίρα του ανθρώπου, όπως ισχυρίζεται ο Πλάτων, οι Έλληνες δεν καταδέχτηκαν να κοροϊδέψουν τον εαυτό τους. Αρνηθήκανε να κατεξευτελιστούν. Και αφού δεν τον κορόιδεψαν εδώ, στον κίνδυνο και στον αγώνα τον έσχατο, είναι αυτονόητο πως δεν τον κορόιδευαν και σε τίποτα άλλο. Κυνήγησαν τον πάνθηρα δηλαδή, και θα κιότευαν μπροστά στους ψύλλους»; Και στο βιβλίο ΓΚΕΜΑ στην σελίδα 164 μας λέει: «Μονάχα όποιος ενίκησε τον εγωισμό του δε φοβάται θάνατο. Ο φόβος του θανάτου στον άνθρωπο είναι η σκεπασμένη όψη του εγωισμού του. Ο εγωισμός των ανθρώπων κρατά ολοζωής το εγώ τους αποκομμένος από τη διαλεκτική του σμίξη με την ιερή φύση». Πώς θα ερμηνεύατε κυρία Λιαντίνη αυτά τα λόγια, δεδομένης και της απόφασης που πήρε ο σύζυγός σας;

Ο Λιαντίνης ασχολείται με την πραγματικότητα του θανάτου από πολύ νεαρή ηλικία. Το έχω πλέον διαπιστώσει στο περιθώριο βιβλίων που διάβαζε και έγραφε σημειώσεις, ή υπογράμμιζε όταν αναφερότανε και μόνον η λέξη θάνατος. Σε μένα τουλάχιστον 20 χρόνια σχεδόν καθημερινά θα μού ανέφερε κάτι για το θάνατο ή από τη δημώδη ποίηση ή από οποιοδήποτε άλλο κείμενο. Είχε μια πραγματική εμμονή με το φαινόμενο του θανάτου, και χαιρότανε όμως γιατί δίπλα του είχε έναν άνθρωπο που αντίθετα μίλαγε και έγραφε πολύ για ζωή.

Μην λησμονείτε παρακαλώ ποτέ ότι η όλη του ψυχοσύνθεση είναι ποιητική, μην παίρνετε κατά γράμμα και θέλετε να ερμηνεύσετε αυτά που γράφει στη Γκέμμα για το θάνατο. Εγώ δεν ένοιωσα την ανάγκη να τα ερμηνεύσω ούτε να ερμηνεύσω την απόφασή του που μόνον εκείνος γνωρίζει ΠΟΙΑ ήταν και τι ΘΑΝΑΤΟ εννοούσε.

«Στις τέχνες, καθώς και στη φιλοσοφία, από ένα σημείο και ύστερα δεν λέγεται πια τίποτε το καινούργιο. Μετά τους Έλληνες κάθε μεγάλο έργο είναι μεγάλο κατά την έννοια ότι εμφανίζεται με καινούργια μορφή, με αλλιώτικο τρόπο, με διαφορετική έκφραση». Εσείς τι λέτε;

Αυτό το αλλιώτικο όμως που λέτε είναι πολύ σπουδαίο πώς θα το πεις ή το γράψεις, ώστε να παρακινήσεις τα πλήθη να σε διαβάζουν, να σκέπτονται και να μην είναι «ώσπερ προβάτια μεσημβριάζοντα» που γράφει και ο Πλάτων στο «Φαίδρο».

«Όταν το θηλυκό είναι θηλυκό, την ευθύνη για να γίνει και να μείνει ως το τέλος σωστή η ερωτική σμίξη, την έχει ο άντρας. Πάντα, όταν φεύγει η γυναίκα, θα φταίει ο άντρας. Να το γράψετε να μείνει στον αστικό κώδικα». Το αναφέρω, αφενός καθώς ο Δημήτρης Λιαντίνης ήθελε να διαδοθεί αυτή η ρήση του, αφετέρου γιατί είστε η πλέον κατάλληλη να μας ερμηνεύσετε αυτά τα λόγια…

Η πρώτη πρόταση είναι σαφής στο νόημά της. Μιλάει για τη γυναίκα – θηλυκό με όλα τα «συμπαρομαρτούντα» φυσικά και εξάπαντος και πνευματικά θέλγητρα. Όλο το μεγαλείο της ερωμένης και ερωτευμένης γυναίκας με ένα συγκεκριμένο άνδρα που τού παραδίδεται, όπως το πολύτιμο βιολί στον δεξιοτέχνη οργανοπαίχτη, και βιολί Stradivarius.

Στη δεύτερη πρόταση με το περίφημο πολυσυζητημένο «θα φταίει ο άνδρας» σημαίνει το εξής. Το να φύγει η γυναίκα, στο απόλυτο μυαλό του Λιαντίνη για τον έρωτα, σημαίνει, ότι αν συμβεί στην πορεία μιας τόσο ιδανικής ερωτικής σχέσης η γυναίκα να συγκινηθεί από κάποιον άλλο άνδρα και λοξοδρομήσει, είναι σίγουρο ότι φταίει ο άνδρας, γιατί δεν το πρόλαβε, δεν το οργάνωσε, πιθανώς και να απάτησε τη γυναίκα του, όπως απάτησε την Πηνελόπη ο Οδυσσέας με την Κίρκη, να το έμαθε ή να το ένοιωσε η γυναίκα του και να τού έφυγε έστω και στη σκέψη της. Άρα ο άνδρας φταίει!

Στο βιβλίο ΓΚΕΜΑ στην σελίδα 211 μας λέει: «Στα πανεπιστήμια της Αμέρικας σήμερα εκείνοι που κατά πλειονότητα σπουδάζουν κλασικές επιστήμες είναι οι επιρρεπείς στον ουρανισμό και στην ομοφυλοφιλία. Γιατί στην κλασική Ελλάδα, έτσι λένε κι έτσι μαθαίνουν αυτά τα ξουράφια στην έρευνα του Θουκυδίδη και του Αισχύλου, η κύρια επίδοση και η κύρια καλλιέργεια ήταν τα πνεύμα των κιναίδων και των αρσενοκοιτών». Με βάση τα παραπάνω που μας παραθέτει, εσείς ως καθηγήτρια πανεπιστήμιου, πώς κρίνετε αυτή την τάση, προεκτάσεις της οποίας, βλέπουμε σε έντονο βαθμό και στην ελληνική κοινωνία και πολιτική σκηνή;

Εγώ είμαι, επειδή προσωπικά με ερωτάτε, άνθρωπος της απόλυτης αισθητικής, χωρίς την οποία δεν μπορώ να ζήσω. Όλα αυτά τα φαινόμενα είναι στην αισθητική μου αποκρουστικά. Κλείνω απλά τα μάτια μου όταν τα ατενίζω.

Τέλος, κυρία Λιαντίνη, θα ήθελα να κλείσουμε με το εξής… Ποιες είναι οι κύριες σκέψεις σας, όταν μνημονεύετε τον σύζυγό σας; Και θα λέγατε ότι… μαζί με αυτόν έκλεισε και μια ολόκληρη (μακραίωνη) εποχή, ή ο Ελληνισμός έχει ακόμα πολλά να δώσει, και νέους εκφραστές να δημιουργήσει;

Όταν δημόσια μνημονεύω ή κατά μόνας συζητώ μαζί του, γιατί εγώ ξέρετε όλη μου τη ζωή είμαι και ο άνθρωπος της sens intérieur, της εσωτερικής αίσθησης που γράφει ο Ρουσσώ, σκέπτομαι τον άνδρα μου όπως ήταν και χαίρομαι που σε ένα μεγάλο μέρος πέτυχε το σκοπό του, να μεταλαμπαδεύσει στους ανθρώπους τη γνώση του και να κερδίσει την κατά Πλάτωνα αθανασία.

Ως προς το δεύτερο σκέλος του ερωτήματός σας είναι σίγουρα αφελές να υποστηριχτεί ότι η κλασική Ελλάδα τελείωσε με το Λιαντίνη. Ο Λιαντίνης την ανάστησε και πάλι ως ένα «έξυπνο ενύπνιο», όπως τιτλοφορεί το πρώτο του βιβλίο και πλούτισε με θαυμαστή ελληνική γλώσσα σπάνιας λογοτεχνικής έκφρασης την επιστημονική της θεώρηση. Συμφιλίωσε σε ένα ευδαιμονικό συνταίριασμα την αρχαιοελληνική φιλοσοφική – επιστημονική γνώση και το εύρος της ενιαίας ελληνικής γλώσσας από το γενάρχη της τον Όμηρο μέχρι σήμερα. Και το κατάφερε, γιατί το βεληνεκές και το εκτόπισμα της καθαρά φιλολογικής του γνώσης είναι τεράστιο.

Η κλασική Ελλάδα είναι το θεμέλιο πάνω στο οποίο οικοδομήθηκε, οικοδομείται και θα εξακολουθεί να παράγει πνευματικές συνισταμένες ο σύγχρονος και μελλοντικός κόσμος της γνώσης. Και ας μην ξεχνάμε, ότι οσάκις ο δυτικός κόσμος κατέρρεε πνευματικά, ηθικά, καλλιτεχνικά έκανε πάντα μια βουτιά στον πυθμένα τον ουμανιστικό της ελληνικής παιδείας και της σύνολης ελληνικής γραμματείας για να αναβαπτισθεί.