Πώς θα είναι η νέα Ευρώπη;
Η Ευρώπη εισέρχεται σε μια κρίσιμη φάση, όχι εξαιτίας παλιών συνθηκών ή θεσμικής αδράνειας, αλλά λόγω της αυξανόμενης λαϊκής απαίτησης για επαναδιεκδίκηση της εθνικής κυριαρχίας.
Ένα νέο κεφάλαιο της ευρωπαϊκής ιστορίας ξεκίνησε στις 24 Φεβρουαρίου 2022, όταν η Ρωσία εξαπέλυσε τη γενικευμένη εισβολή της στην Ουκρανία. Ο πόλεμος μπορεί να άναψε τη θρυαλλίδα, αλλά η πραγματική μεταμόρφωση συμβαίνει εντός της ηπείρου, όπου μια ιστορική μάχη μαίνεται ανάμεσα σε δύο οράματα για την Ευρώπη: το ένα κεντρικοποιημένο, τεχνοκρατικό και φιλελεύθερο-παγκοσμιοποιητικό, και το άλλο πατριωτικό, ανεξάρτητο και ανοιχτά εθνικιστικό.
Η στιγμή αυτή θυμίζει παλιότερες καμπές , μετά το 1945 και το 1989 , όταν η Ευρώπη ξαναχτίστηκε από την Αμερικανική ηγεσία και την οικονομική άνθηση. Τώρα όμως, στο τέταρτο έτος αυτής της νέας εποχής, τα παλιά μεταπολεμικά και μεταψυχροπολεμικά δόγματα καταρρέουν. Οι θεσμοί μπορεί να υπάρχουν ακόμη , ΝΑΤΟ, ΕΕ, ΟΗΕ , αλλά το γεωπολιτικό υπόβαθρο έχει αλλάξει δραματικά.
Η Zeitenwende: Όχι Στιγμή, αλλά Κίνημα
Ο γερμανικός όρος Zeitenwende, που εισήγαγε ο Όλαφ Σολτς το 2022, μεταφράζεται συχνά ως «σημείο καμπής». Όμως, δεν πρόκειται για απλή στιγμή. Είναι μια μακρά αναδιάταξη της παγκόσμιας ισορροπίας. Η Ευρώπη, παρά τη ρητορική περί «στρατηγικής αυτονομίας», καθυστέρησε δραματικά. Χρειάστηκαν τρεις μεγάλες παγκόσμιες κρίσεις για να κινητοποιηθεί: η αποφασιστικότητα του Πούτιν, η άνοδος του Σι Τζινπίνγκ, και πιο καθοριστικά η λαϊκή αναδιάταξη που έφερε ο Ντόναλντ Τραμπ.
Η προεδρία Τραμπ δεν είναι απλώς ένα διάλειμμα. Είναι καμπανάκι αφύπνισης για τους Ευρωπαίους που βασίστηκαν για δεκαετίες στην αμερικανική προστασία, ενώ ακολουθούσαν τις δικές τους ιδεολογικές εμμονές. Ο Τραμπ τολμάει να θέσει το αυτονόητο: Γιατί να πληρώνουν οι Αμερικανοί για μια ήπειρο που δεν προστατεύει τον εαυτό της, δεν ελέγχει τα σύνορά της και δεν ξέρει τι ακριβώς αντιπροσωπεύει;
Η Άνοδος του Εθνικού Λαϊκισμού
Σε ολόκληρη την ήπειρο, τα σημάδια της αλλαγής είναι ξεκάθαρα. Κόμματα που κάποτε χαρακτηρίζονταν «ακραία» , όπως το Rassemblement National της Γαλλίας, το AfD της Γερμανίας ή το PiS της Πολωνίας είναι πλέον κυρίαρχες δυνάμεις, με συνεχώς αυξανόμενη λαϊκή στήριξη. Τα κοινά χαρακτηριστικά τους: εθνική κυριαρχία, παραδοσιακές αξίες, έλεγχος της μετανάστευσης και σκεπτικισμός απέναντι στην υπερσυγκεντρωτική εξουσία της ΕΕ.
Και το πιο εντυπωσιακό: αυτές οι δυνάμεις δεν είναι πλέον μόνες τους. Έχουν την σιωπηρή υποστήριξη όχι μόνο της Μόσχας, αλλά και της Ουάσινγκτον, τουλάχιστον μιας Ουάσινγκτον υπό τον Τραμπ, που σέβεται την εθνική αυτοδιάθεση και όχι την υποταγή σε υπερεθνικούς οργανισμούς.
Τραμπ και η Αναδιάταξη της Παγκόσμιας Τάξης
Ας είμαστε ξεκάθαροι: το όραμα του Τραμπ για την Αμερική δεν είναι αντιευρωπαϊκό. Είναι αντιγραφειοκρατικό, αντιπαγκοσμιοποιητικό και υπέρ των ισότιμων συνεργασιών. Η προσέγγισή του στο Ουκρανικό δεν είναι εγκατάλειψη, αλλά ρεαλισμός: γιατί να χύνει η Δύση πόρους χωρίς σαφείς στόχους και ευθύνη από την πλευρά της Ευρώπης;
Η Αμερική του Τραμπ δεν αναπαράγει το παλιό «Ατλαντικό σύμφωνο». Αντιθέτως, ενίσχυσε την Ευρώπη που θέλει να είναι κυρίαρχη, όχι υποχείριο των Βρυξελλών.
Η Μάχη και οι Επιπτώσεις
Παρά την εμμονή της ΕΕ στην εναρμόνιση, οι εκλογές παραμένουν εθνικές. Και χώρα με τη χώρα, οι ψηφοφόροι στρέφονται σε ηγέτες που εκφράζουν την οργή για την ακρίβεια, τη μαζική μετανάστευση και τη φθίνουσα προοπτική για τους νέους. Στην Πολωνία, ο σκληροπυρηνικός Καρόλ Ναβρότσκι νίκησε τον φιλοευρωπαίο Τσαζκόφσκι. Στη Γαλλία, ο Μπαρντέλα πιθανότατα θα είναι ο επόμενος πρόεδρος. Στη Γερμανία, το AfD προηγείται στην Ανατολή και ανεβαίνει στη Δύση.
Ο Παράγοντας Τραμπ
Η επιρροή του Τραμπ είναι καθοριστική όχι μόνο για τις ΗΠΑ, αλλά και για την Ευρώπη. Οι ιδέες του ήρθαν για να μείνουν.
Ήδη διαμορφώνεται μια Ευρώπη που υπερασπίζεται τα σύνορά της, την ταυτότητά της και την οικονομική της ανεξαρτησία. Δεν πρόκειται να «αντιγράψει» τον Τραμπ, αλλά να εφαρμόσει το ίδιο ρεαλιστικό και λαϊκό όραμα που συγκινεί τους απλούς ανθρώπους σε κάθε χώρα.
Μια Ευρώπη των Εθνών, Όχι των Γραφειοκρατών
Το μέλλον της Ευρώπης δεν θα κριθεί στις Βρυξέλλες, αλλά στη Βαρσοβία, το Παρίσι, το Βερολίνο και κάθε μικρή πόλη όπου οι πολίτες διεκδικούν πίσω τη φωνή τους.
Ο Ζαν Μονέ είπε κάποτε πως η Ευρώπη θα διαμορφωθεί μέσα από κρίσεις. Παραμένει αλήθεια. Αλλά αυτή τη φορά, η Ευρώπη δεν θα διαμορφωθεί από τις ελίτ, θα διαμορφωθεί από τα έθνη της.
Και αν αυτή η νέα Ευρώπη καταφέρει να επικρατήσει στις κάλπες και στα μέτωπα, τότε η Zeitenwende μπορεί να καταγραφεί στην ιστορία όχι ως κρίση, αλλά ως αναγέννηση.