Οι αφανείς ήρωες του λαϊκού τραγουδιού: μεγάλοι, άγνωστοι συνθέτες- Α’ μέρος

Γιώργος Μανισαλής, Μπάμπης Μπακάλης, Νίκος Καρανικόλας, Βασίλης Καραπατάκης και άλλοι σπουδαίοι δημιουργοί που δεν βρίσκονται πλέον κοντά μας, αλλά τα τραγούδια τους είναι αθάνατα…

Όταν μιλάμε για το λαϊκό τραγούδι και τους δημιουργούς του, το μυαλό μας πηγαίνει συνήθως στον Μάρκο Βαμβακάρη, τον Βασίλη Τσιτσάνη, τον Γιώργο Ζαμπέτα, τον Άκη Πάνου, τον Απόστολο Καλδάρα, τον Χρήστο Νικολόπουλο και άλλους.

Υπάρχει όμως μια πλειάδα λαϊκών συνθετών και μουσικών που έχουν γράψει σπουδαία τραγούδια, πριν πολλές δεκαετίες, τα οποία ακούγονται ως τις μέρες μας και, πιθανότατα, θα ακούγονται για πολλά χρόνια ακόμα. Δυστυχώς, η εποχή που έζησαν όλοι αυτοί δεν τους ευνόησε ώστε να έχουν και την ανάλογη προβολή. Εκείνο που χρήζει ιδιαίτερης αναφοράς είναι ότι σχεδόν όλοι είχαν εμφανιστεί σε κινηματογραφικές ταινίες, καθώς ο ελληνικός κινηματογράφος τη δεκαετία του 1960 γνώρισε μεγάλη άνθηση και οι περισσότερες ταινίες έκοβαν πολλές δεκάδες ή και εκατοντάδες χιλιάδες εισιτήρια. Σε μερικούς από τους μεγάλους αυτούς συνθέτες θα αναφερθούμε σήμερα και την ερχόμενη εβδομάδα.

Γιώργος Μανισαλής (ή Μαγνησαλής ή Λαδόπουλος)

Ο Γιώργος Μανισαλής γεννήθηκε στη Νέα Ιωνία του Βόλου στις 10 Ιανουαρίου 1925. Πατέρας του ήταν ο σπουδαίος βιολιστής Δημήτρης Λαδόπουλος. Το 1933 η οικογένειά του μετακόμισε στην Αθήνα. Το 1937, η μεγάλη τραγουδίστρια Ρόζα Εσκενάζυ χάρισε στον μικρό Γιώργο ένα μπουζούκι. Στα χρόνια της Κατοχής, ο Μανισαλής έπαιζε μπουζούκι σε διάφορες ταβέρνες. Τότε γνωρίστηκε με τον Βασίλη Τσιτσάνη, με τον οποίο συνεργάστηκε για πολλά χρόνια. Το 1947 ο Μανισαλής ηχογράφησε το πρώτο του τραγούδι, με τίτλο «Ψαρόβαρκα Βολιώτικη», σε στίχους του θρυλικού Βασίλη Βασιλειάδη ( ή «Τσάντα» που του έδωσαν αυτό το παρατσούκλι, γιατί είχε πάντα μαζί του ένα χαρτοφύλακα γεμάτο με στίχους), που ερμήνευσε ο Στράτος Παγιουμτζής. Συνολικά, ο Μανισαλής έγραψε τη μουσική για 500 περίπου τραγούδια. Ο Μανισαλής, γνωστός με το ψευδώνυμο «Κοριός» έγραψε τη μουσική και ο Κώστας Ψυχογιός τους στίχους πολλών επιτυχιών της Ρίτας Σακελλαρίου: «Ιστορία μου, αμαρτία μου», «Κάθε ηλιοβασίλεμα», «Αν κάνω άτακτη ζωή» κ.ά.

Το «Ιστορία μου, αμαρτία μου» ακούγεται στη θρυλική ταινία «Ο Εξορκιστής» του Γουίλιαμ Φρίντκιν (1973). Ο Μανισαλής δεν έδωσε μόνο τραγούδια σε καταξιωμένους καλλιτέχνες αλλά και σε νεαρούς και νεαρές εκείνη την εποχή. Το τραγούδι «Όλες είσαστε ίδιες», ερμηνεύει σε πρώτη εκτέλεση (1971) ο Φώτης Στασουλάκης, ενώ το «Πριν γνωρίσω εσένα» ερμήνευσε πρώτη το 1969 η Θάλεια (Δούκα), τραγουδίστρια από τη Θεσσαλονίκη, με εξαιρετική φωνή αλλά σύντομη καριέρα που τελείωσε πρόωρα το 1976. Οι στίχοι και των δύο τραγουδιών είναι του Κώστα Ψυχογιού. Ο Μανισαλής εμφανίστηκε ή έγραψε τη μουσική σε 25 περίπου ταινίες. Πέθανε στις 7 Νοεμβρίου 1999.

Μπάμπης Μπακάλης

Σπουδαίος συνθέτης, κυρίως, αλλά και στιχουργός ήταν ο Μπάμπης Μπακάλης. Γεννήθηκε στα Κανάλια Καρδίτσας στις 20 Ιουνίου 1920 και πέθανε στην Αθήνα στις 26 Μαρτίου 2007. Άρχισε να ασχολείται με το μπουζούκι και τον μπαγλαμά σε πολύ νεαρή ηλικία. Στα πρώτα χρόνια της Κατοχής με ένα μικρό λαϊκό συγκρότημα περιόδευε στη Θεσσαλία. Στη Λάρισα γνωρίστηκε με τον Απόστολο Καλδάρα αλλά και τον Χρήστο, αδελφό του Βασίλη Τσιτσάνη. Με τη βοήθεια του Γιάννη Παπαϊωάννου ήρθε στην Αθήνα το 1944. Άρχισε να παίζει μουσική σε διάφορα μαγαζιά του Πειραιά, όπου γνωρίστηκε με τον Μάρκο Βαμβακάρη και άλλους ρεμπέτες. Κατά τα «Δεκεμβριανά» του 1944 συνελήφθη κι εξορίστηκε στο στρατόπεδο «Ελ Ντάμπα» στην Αίγυπτο. Με την επιστροφή του στην Ελλάδα ξεκίνησε η μεγάλη καριέρα του ως συνθέτης. Έγραψε τη μουσική σε περισσότερα από 1.000 τραγούδια. Κάποιες πηγές αναφέρουν ότι συνέθεσε 1.500 τραγούδια! Πρώτη του ηχογράφηση ήταν το «Μια κοπέλα στ’ ακρογιάλι» (σε δικούς του στίχους). Το τραγούδι ερμηνεύουν η Στέλλα Χασκήλ και ο Απόστολος Καλδάρας (Odeon, GA, 7445). Από τη δεκαετία του 1950 ο Μπακάλης με το ψευδώνυμο Μπ. Τρικαλινός αρχίζει να συνθέτει δεκάδες τραγούδια, πολλά από τα οποία έχουν στίχους του μεγάλου Κώστα Βίρβου. Τη δεκαετία αυτή παντρεύτηκε την τραγουδίστρια Νίτσα Γκρέζη (1939-2022), η οποία μετά τον χωρισμό τους εγκαταστάθηκε στις ΗΠΑ. Ο Μπάμπης Μπακάλης τα τελευταία χρόνια της ζωής του έμενε στο Περιστέρι Αττικής.

Μερικές από τις μεγαλύτερες επιτυχίες του Μπακάλη, που είχε το παρατσούκλι «Κουβάς» ήταν οι εξής (σε παρένθεση το επώνυμο του στιχουργού κάθε τραγουδιού, όπου δεν υπάρχει αυτό, οι στίχοι ανήκουν στον ίδιο τον συνθέτη): «Ανέβα στο τραπέζι μου» (Κ. Βίρβος), «Δεν ζωντανεύουν οι νεκροί» (Δ. Γκούτης), «Εκατό πληγές στα στήθια», «Εστέρεψε το δάκρυ μου» (Σ. Δούσης), «Η Γαλιάντρα», «Η Σμυρνιά», «Κατάρα με δέρνει βαριά» (Δ. Γκούτης), «Λάθος πόρτα χτύπησες» (Ν. Παρασκευόπουλος), «Να ‘μουνα το σεντονάκι» (Μ. Νιφόρου), «Ο βράχος» (Α. Παπουτσής), «Ο σκληρός χωρισμός» (Κ. Βίρβος), «Οι κληρονόμοι», «Όλος ο κόσμος με μισεί» (Κ. Βίρβος), «Συρματοπλέγματα βαριά» (Ε. Παπαγιαννοπούλου), «Τα χείλη σου όσα κι αν πουν» (Σ. Κάξος), «Το θάνατο γυρεύει» κ.ά. Ο Μπακάλης έγραψε τη μουσική στις ταινίες: «Παιδί μου δεν αμάρτησα» (1964), «Ξαναγύρισε κοντά μου» (1965), «Σπαραγμός» (1965), «Άδικη κατάρα» (1967) και «Ο μαχαραγιάς» (1968).

Νίκος Καρανικόλας

Ένας ακόμα μεγάλος λαϊκός συνθέτης και μπουζουξής ήταν ο Νίκος Καρανικόλας. Γεννήθηκε στα Πετράλωνα Αττικής στις 26 Φεβρουαρίου 1929 και πέθανε στην Αθήνα στις 31 Αυγούστου 2003. Οι γονείς του ήταν πρόσφυγες. Ο πατέρας του από την Κωνσταντινούπολη και η μητέρα του από την Αττάλεια. Όπως έχει πει σε συνέντευξή του ο Νίκος Καρανικόλας, που έχασε τον πατέρα του σε ηλικία 5 ετών, αρχικά έμεναν σε τολ του στρατού, με κουβέρτες και κουρελούδες να χωρίζουν τη μία οικογένεια από την άλλη. Από πολύ μικρός είχε αδυναμία στη μουσική και ιδιαίτερα στο μπουζούκι, στο οποίο είχε γίνει πολύ καλός στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια.

Εμφανίστηκε σε μουσικό θέατρο και το 1945 πήγε στη Λάρισα. Εκεί εμφανίστηκε στο κέντρο «Το φρούριο της Λάρισας» μαζί με τους Ρένα Στάμου, Ορφέα Κρεούζη, Δημήτρη Χαρίτο και Γιώργο Παπαδόπουλο. Διαφωνίες μεταξύ τους οδήγησαν τον Καρανικόλα στον Βόλο. Εκεί τον ξανασυνάντησαν η Στάμου και ο Κρεούζης. Στη θεσσαλική πόλη, παντρεύτηκε μια όμορφη νεαρή, με την οποία απέκτησαν ένα παιδί το οποίο δυστυχώς έπασχε από μεσογειακή αναιμία. Ο Καρανικόλας χώρισε την πρώτη γυναίκα του και παντρεύτηκε την τραγουδίστρια Βούλα Γκίκα (1939-2024), γνωστή κυρίως από τις δεύτερες φωνές που έκανε σε μεγάλα ονόματα του ελληνικού τραγουδιού. Μαζί με εκείνη μεγάλωσαν το παιδί του, τον Γιωργάκη, που πέθανε σε ηλικία 16 ετών.

Καθοριστική για τον Καρανικόλα ήταν η συνάντησή του με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση. Οι πρώτες ηχογραφήσεις του έγιναν γύρω στο 1960. Ούτε ο ίδιος όμως δεν θυμόταν ποια τραγούδια που έγραψε κυκλοφόρησαν με το όνομά του σε δίσκο. Όπως είπε σε συνεντεύξεις του, για οικονομικούς λόγους δεχόταν να γράφει τραγούδια που είχαν, επίσημα, ως συνθέτη κάποιον άλλον. Ο ίδιος εισέπραττε μόνο ένα μικρό ποσό από αυτά.

Με τη Βούλα Γκίκα έκαναν περιοδείες σε πολλές χώρες, ενώ στα χρόνια της δικτατορίας έζησαν κυρίως στον Καναδά. Πρώτο τραγούδι που ηχογραφήθηκε με το όνομά του ήταν το «Ψάχνω να βρω κάποια γωνιά» σε στίχους του ίδιου (1961). Ο Καρανικόλας ήταν φίλος με τον Άκη Πάνου. Μαζί έγραψαν, εκείνος τη μουσική και ο Πάνου τους στίχους, του τραγουδιού «Ξημέρωσε καλή μου» που ερμήνευσε έξοχα ο Μιχάλης Μενιδιάτης. Άλλες επιτυχίες του Καρανικόλα είναι τα τραγούδια: «Απόψε μου την έδωσες» (Γ. Λευκαδίτης), «Είναι κάτι στιγμές» (Τάκης Κωλέττης), «Έπεσα έξω» (Γ. Λευκαδίτης), «Κόλπο ήτανε στημένο» (Τάκης Κωλέττης), «Νυχτερινό ΙΙ» σε ποίηση Ναπολέοντα Λαπαθιώτη και ερμηνεία Γ. Νταλάρα. Το ποίημα είχε μελοποιηθεί και από τον Γιάννη Σπανό τη δεκαετία του 1960.

Άλλες επιτυχίες του Ν. Καρανικόλα: «Ό, τι άναψε θα σβήσει» (Τάκης Κωλέττης, πρώτη εκτέλεση Μιχάλης Μενιδιάτης), «Ούτε ώρα αναβολή» (Βαγγέλης Ζολωτάκης), «Όλα σου τα ‘δωσα» (Βαγγέλης Ζολωτάκης), η μεγαλύτερη επιτυχία του Χάρη Καραγιάννη, «Σε καρτερώ», που ερμήνευσε εξαιρετικά ο Λάκης Αλεξάνδρου, «Στο κουτούκι του Γιαβρή» (Λ. Χαψιάδης), «Τι ωραίος τύπος είσαι» (Γ. Πιας), «Το κρασί είναι γιατρός μου» (Γ. Λευκαδίτης), «Το μπουζούκι του Νικόλα», με την εξαιρετική φωνή του Στράτου Διονυσίου κ.ά.

Βασίλης Καραπατάκης

Το σημερινό αφιέρωμα κλείνει με έναν άγνωστο στο ευρύ κοινό συνθέτη και μπουζουξή, τον Βασίλη Καραπατάκη, που αποτελεί μια ιδιαίτερη περίπτωση στον χώρο του ελληνικού τραγουδιού, καθώς έγραψε εκατοντάδες τραγούδια, τα περισσότερα από τα οποία όμως τα έδωσε σε άλλους ή στις δισκογραφικές εταιρείες για ελάχιστα χρήματα. Το πραγματικό του ονοματεπώνυμο ήταν Βασίλειος Καψάλης. Γεννήθηκε στην Καρδίτσα το 1922. Ο πατέρας του Κώστας έπαιζε επαγγελματικά λαούτο, ενώ τα αδέλφια του, Ηλίας και Θανάσης, ήταν μουσικοί (έπαιζαν βιολί και κιθάρα αντίστοιχα). Σύντομα και ο Βασίλης άρχισε να παίζει λαούτο και στη συνέχεια μπουζούκι. Το 1945 ήρθε στην Αθήνα και άρχισε να γίνεται γνωστός στον χώρο των μουσικών και των νυχτερινών κέντρων. Το πρώτο τραγούδι που ηχογράφησε με το δικό του ονοματεπώνυμο ήταν το «Του ανάπηρου η μάνα» σε στίχους του ίδιου και ερμηνεία της Στέλλας Καλφοπούλου (1950). Πρώτη του μεγάλη επιτυχία ήταν το «Όταν κοιμάται ο δυστυχής» σε στίχους Χαράλαμπου Βασιλειάδη (1951). Το τραγούδι, στην πρώτη του εκτέλεση ερμηνεύουν ο Τάκης Μπίνης και η Ευαγγελία Μαρκοπούλου.

Άλλες επιτυχίες του Καραπατάκη: «Άδικα χάνεις τον καιρό σου» (Π. Πολίτου), «Δε σε λησμονώ» που ερμήνευσε πρώτος ο Στέλιος Καζαντζίδης το 1958 και ήρθε πάλι στο προσκήνιο με την εκτέλεση των «Παιδιών από την Πάτρα» τη δεκαετία του 1980. Το ίδιο συγκρότημα έκανε γνωστό στους νεότερους ένα ακόμα τραγούδι του Καραπατάκη, τα «Κόκκινα Τριαντάφυλλα» (στίχοι: Χ. Κολοκοτρώνης). Το 1965, ο αδελφός του Θανάσης ερμήνευσε μαζί με τη Βούλα Γκίκα ένα έξοχο τραγούδι, το «Έπαψες γι’ αγάπη να μιλάς» (στίχοι: Ευάγγελος Φυλακτός). Το τραγούδι ερμήνευσε εκ νέου το 1998 ο Κώστας Μάντζιος. Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει το τραγούδι «Θα σε περιμένω» που ερμήνευσαν οι Στράτος Διονυσίου και Μανώλης Χιώτης (!). Μερικές ακόμα δημιουργίες του Καραπατάκη: «Μες στο κλάμα ξαγρυπνώ» (Κ. Βίρβος), «Σπάστα πασά μου», «Χάθηκαν οι καλές καρδιές» κ.ά. Ο Καραπατάκης γνώρισε μεγάλη επιτυχία με τα τραγούδια του στα τέλη της δεκαετίας του 1950 και στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του άνοιξε σχολή μουσικής στο Αιγάλεω. Πέθανε, σχετικά πρόωρα, στις 27 Μαρτίου 1974 από καρκίνο του λάρυγγα.