Στον «πυρετό του χρυσού» η Συρία: Οι πεινασμένοι χρυσοθήρες της μετά Άσαντ εποχής

Μετά την κατάρρευση του δεσποτικού καθεστώτος του Μπασάρ αλ-Άσαντ τον Δεκέμβριο, πολλοί κάτοικοι της Δαμασκού βγαίνουν μαζικά στους δρόμους τη νύχτα με ανιχνευτές μετάλλων που αναβοσβήνουν. Στην ύπαιθρο την ίδια στιγμή φτάνουν σε ιδιωτικές γεωργικές εκτάσεις κρατώντας φτυάρια και χάρτες που ισχυρίζονται ότι αποκαλύπτουν τοποθεσίες υπόγειου πλούτου.

Έχοντας απελευθερωθεί από τον φόβο που επικρατούσε στη Συρία την εποχή του Άσαντ, αλλά υπομένοντας ακόμη την εκτεταμένη φτώχεια και την κληρονομιά του πολέμου, οι Σύροι έχουν κολλήσει «το μικρόβιο του χρυσού».

«Υπό το καθεστώς, ήταν αδύνατο να πάει κανείς για κυνήγι μια νύχτα με φεγγάρι» λόγω του κινδύνου να συλληφθεί, δήλωσε ο Αμπού Γουάελ, 67 ετών, ένας αυτοαποκαλούμενος «επαγγελματίας» χρυσοθήρας. Τώρα, αυτό έχει αλλάξει. Επιπλέον οι ανιχνευτές μετάλλων δεν μπορούσαν προηγουμένως να αγοραστούν στη Συρία, φέτος όμως άνοιξαν πολλά καταστήματα στην πρωτεύουσα αποκλειστικά αφιερωμένα στις συσκευές.

Πωλούν μοντέλα που κοστίζουν έως και 10.000 δολάρια, οι βιτρίνες τους είναι διακοσμημένες με συριακές σημαίες, ψήγματα χρυσού και άνδρες που κραδαίνουν τους πιο σύγχρονους ανιχνευτές. Ένας λιανοπωλητής είπε ότι ένας μικρός αριθμός ανθρώπων έσκαβε κρυφά για χρυσό εδώ και δεκαετίες, αλλά μετά την πτώση του Άσαντ,η τάση αυξήθηκε λόγω της «διάθεση στην αγορά αυτών των μηχανημάτων». Όπως οι περισσότεροι από τους ερωτηθέντες, αρνήθηκε να κατονομαστεί λόγω της ευαισθησίας του θέματος.

Ο λιανοπωλητής είπε ότι πολλοί Σύροι πιστεύουν οτι υπάρχουν θαμμένοι θησαυροί επειδή «η περιοχή μας είναι το λίκνο πολλών πολιτισμών». Μερικοί πελάτες υποψιάζονται ότι υπάρχουν θαμμένα πολύτιμα αντικείμενα στη γη τους, πρόσθεσε, συνήθως ως αποτέλεσμα της οικογενειακής παράδοσης που μεταδίδεται από γενιά σε γενιά.

«Αλλά έχουμε πολλούς ανθρώπους που το κάνουν αυτό ως χόμπι. Όσοι πηγαίνουν για κάμπινγκ το βρίσκουν διασκεδαστικό. Υπάρχουν ακόμη και μηχανήματα φτιαγμένα για παιδιά», είπε. «Πουλάμε παιδικά μεγέθη σε πράσινο και ροζ». Ένας άλλος πωλητής είπε ότι είχε πουλήσει δεκάδες ανιχνευτές από το μικρό του κατάστημα στη Δαμασκό, το οποίο διαφημίζεται σε μία μεγάλη αφίσα με «μηχανές ανίχνευσης μετάλλων και νερού». Πουλάει φορητούς γερμανικούς, κινεζικούς και αμερικανικούς ανιχνευτές, καθώς και ακριβές, βαριές συσκευές μεγάλης εμβέλειας. Οι πωλητές είπαν ότι ορισμένοι Σύροι είχαν πετάξει ακόμη και από γειτονικές χώρες για να συμμετάσχουν στο κυνήγι.

ΟΗΕ: Το 90% των Σύρων ζει σε συνθήκες φτώχειας

Το κυνήγι θησαυρού έχει επηρεάσει την ψυχή των Σύρων εν μέρει λόγω της πλούσιας ιστορίας της χώρας. Για γενιές, οι Σύριοι ανταλλάσσουν θρύλους για θαμμένους θησαυρούς, για αρχαίο χρυσό και ανεκτίμητα αντικείμενα που άφησαν πίσω τους πολιτισμοί που είχαν χαθεί και οι ταξιδιώτες κατά μήκος του Δρόμου του Μεταξιού ή προσκυνητές που κατευθύνονταν στη Σαουδική Αραβία.

«Όλοι στην περιοχή μας γνωρίζουν κάποιον συγγενή που κάποτε έσκαβε στο σπίτι του και βρήκε ένα βάζο γεμάτο με χρυσό», δήλωσε ο Αμρ αλ-Αζμ, Σύρος καθηγητής ιστορίας και ανθρωπολογίας της Μέσης Ανατολής στο Πανεπιστήμιο Shawnee State στο Οχάιο, ο οποίος εργαζόταν στο τμήμα αρχαιοτήτων του κράτους πριν από τον πόλεμο. «Είναι μέρος της μυθολογίας της περιοχής μας».

Αλλά υπό το καθεστώς Άσαντ, οι ανασκαφές ήταν παράνομες, υποτίθεται για την προστασία των χώρων πολιτιστικής κληρονομιάς. Όσοι τολμούσαν να σκάψουν το έκαναν στο σκοτάδι και δεν το έλεγαν σε κανέναν. Όταν επικράτησε ένα κενό ασφαλείας μετά την πτώση της δυναστείας Άσαντ, οι Σύροι - το 90% των οποίων ζουν σε συνθήκες φτώχειας, σύμφωνα με τον ΟΗΕ - συνέρρευσαν σε χώρους πολιτιστικής κληρονομιάς για να αποκτήσουν αντικείμενα και άρχισαν να σκάβουν στις αυλές τους και να γκρεμίζουν τοίχους αναζητώντας κρυμμένες περιουσίες.

«Ο πόλεμος στη Συρία κατέστρεψε την οικονομία και τα μέσα διαβίωσης των ανθρώπων, έτσι οι άνθρωποι αναζήτησαν άλλες πηγές εισοδήματος». Η ιδέα δεν φαινόταν απίθανη, καθώς οι περισσότεροι Σύροι, είπε, «ζουν πάνω από έναν αρχαιολογικό χώρο, δίπλα σε έναν αρχαιολογικό χώρο ή σε απόσταση αναπνοής από έναν αρχαιολογικό χώρο» είπε ο Αλ-Αζμ.

Μία φήμη κατέκλυσε πρόσφατα τη Δαμασκό: μια χούφτα ανδρών φέρεται να είχε ξεθάψει αρχαίο θησαυρό, πλουτίζοντας από τη μια μέρα στην άλλη - αν και ο αριθμός των ανδρών, η τοποθεσία και το είδος του θησαυρού διέφεραν σε κάθε αφήγηση. Οι ειδικοί με τους οποίους μίλησαν οι Financial Times για αυτό το άρθρο απέρριψαν την ιστορία, λέγοντας ότι αν βρέθηκε χρυσός, πιθανότατα είχε λεηλατηθεί από μουσεία ή από τα σπίτια φίλων του καθεστώτος Άσαντ που στόλιζαν τις επαύλεις τους με αρχαιότητες.

Μέχρι στιγμής δεν έχουν επιβεβαιωθεί ευρήματα. Αλλά οι Σύροι επηρεάστηκαν από τις φήμες, ειδικά μετά από χρόνια που παρακολουθούσαν το καθεστώς και τους στρατιώτες του να κλέβουν και να λεηλατούν όπου μπορούσαν. Ένα μέλος του γραφείου Τύπου της κυβέρνησης δήλωσε ότι η ανασκαφή παραμένει «τεχνικά παράνομη». «Αλλά [η κυβέρνηση] κλείνει τα μάτια επειδή δεν είναι σε θέση να κυνηγήσει τους πάντες και να στείλει περιπολίες σε όλες τις περιοχές», είπε.

Την ίδια στιγμή αναδεικνύεται ένα νέο «ελντοράντο»: οι λιανοπωλητές σε όλη την περιοχή διαφημίζουν ευκαιρίες πωλήσεων, μεταξύ άλλων μέσω του Facebook: ένα κατάστημα στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, που απευθύνεται ειδικά σε Σύρους πελάτες, υπόσχεται ανιχνευτές μετάλλων που είναι κατάλληλοι για το βραχώδες έδαφος της Συρίας. Ένα άλλο προσφέρει έναν ανιχνευτή που εμφανίζει μια τρισδιάστατη απόδοση θαμμένων αντικειμένων και προσδιορίζει το βάθος. Μια πρόσφατη μόδα είναι μια αδιάβροχη έκδοση για όσους κάνουν καταδύσεις για χρυσό.

Οιι κυνηγοί συχνά στόχευαν περιοχές γύρω από τον σιδηρόδρομο Hejaz - ο οποίος λειτουργούσε στις αρχές του 20ού αιώνα και συνέδεε τη Δαμασκό με τη Μεδίνα στη Σαουδική Αραβία - πιστεύοντας ότι η περιοχή ήταν γεμάτη με χρυσό. Κάποιοι πιστεύουν ότι οι υποχωρούσες οθωμανικές δυνάμεις, που ηττήθηκαν από τους Βρετανούς στην Ιερουσαλήμ το 1917, έθαψαν χρυσά κιβώτια στο δρόμο προς τα βόρεια, πρόσθεσε.

Οι θησαυροί και τα αγάλματα που λεηλατήθηκαν

Τα μουσεία της Συρίας διαθέτουν εκατοντάδες χιλιάδες αντικείμενα και χειρόγραφα, ανάμεσά τους ελληνικά αγάλματα και τοιχογραφίες του 2ου αιώνα. Περίπου 300.000 φέρεται να ήταν κρυμμένα σε μυστικές τοποθεσίες κατά τη διάρκεια των αιματηρών ετών μετά την έναρξη του εμφυλίου πολέμου το 2011. Το 2018, όταν ο πόλεμος είχε γίνει λιγότερο έντονος, μερικά εκτέθηκαν στο εθνικό μουσείο.

Δεν είναι σαφές πόσα αντικείμενα κλάπηκαν ή καταστράφηκαν κατά τη διάρκεια του πολέμου, ο οποίος ξεκίνησε το 2011. Οι ειδικοί σε αρχαιότητες και οι τοπικοί ειδησεογραφικοί ιστότοποι ισχυρίζονται ότι κλεμμένα χρυσά στέμματα, σταυροί και νομίσματα έφτασαν μέσω Τουρκίας στα σπίτια «Κροίσων» σε όλο τον κόσμο.

Τέτοιες παράνομες, διεθνείς πωλήσεις, είπε ο Αμπού Γουάελ, δεν θα πραγματοποιούνταν στο διαδίκτυο. Αλλά οι καιροσκόποι έχουν πλέον εκμεταλλευτεί την ευκαιρία να πουλήσουν τα «ευρήματά» τους. «Τα περισσότερα από αυτά που προσφέρονται προς πώληση, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή από στόμα σε στόμα με υποτιθέμενα οθωμανικά ή ρωμαϊκά χρυσά νομίσματα, είναι ψεύτικα», είπε ο Αζμ. Απέδωσε τον κατακλυσμό στην «καλπάζουσα φαντασία των ανθρώπων».

Άλλα αντικείμενα ήταν πιθανώς κλεμμένα αγαθά, είπε. «Μου έχουν ήδη προσφερθεί και έχω δει πραγματικά παραδείγματα σημαντικών αντικειμένων από διάφορα μέρη της Συρίας. Η τάση αυξήθηκε απότομα μετά την πτώση του καθεστώτος και είναι αποτέλεσμα του κενού ασφαλείας που δυστυχώς δημιουργήθηκε μετά την πτώση του Άσαντ».

Μιλώντας χαμηλόφωνα σε ένα γεμάτο καφέ της Δαμασκού, ο Γουάελ είπε ότι μετά από 40 χρόνια στο...κυνήγι θησαυρού, γνωρίζει ότι τα πλούτη δεν βρίσκονται εύκολα. Κατηγόρησε τους πωλητές ανιχνευτών μετάλλων ότι ξεγελούν τους ανθρώπους ώστε να ξοδέψουν τις πενιχρές τους οικονομίες σε ένα όνειρο. Ο Αμπού Γουάελ είπε ότι οι λεγόμενες μάγισσες και μάγοι - ο πιο εξέχων από τους οποίους αποκαλείται «Κόκκινος Σεΐχης» - χρέωναν τους ανθρώπους για να «διαβάζουν» πινακίδες και αρχαίους πάπυρους που υποτίθεται ότι οδηγούσαν σε θησαυρούς.

Βετεράνος χρυσοθήρας ο Αμπού Γουάελ, ψάχνει εδώ και 40 χρόνια και δεν βρήκε ποτέ θησαυρό. Κάποτε όμως έφτασε κοντά, όπως είπε: πριν από χρόνια, αφού αποκρυπτογράφησε μια σειρά από πινακίδες για εβδομάδες και έσκαψε σε διάφορα σημεία, επέστρεψε στο τελευταίο σημείο της ανασκαφής του μόνο και μόνο για να το βρει αναποδογυρισμένο. «Οι χωρικοί μου είπαν ότι μια ομάδα ανδρών είχε σκάψει όλη τη νύχτα και βρήκε ένα σεντούκι με χρυσό», είπε. «Αλλά ίσως ήταν και για καλό: έχουμε μια παροιμία, "όποιος βρίσκει χρυσό, χάνει το μυαλό του"».