Αργύρης Ξάφης: «Οι νέες γενιές που έρχονται στο θέατρο είναι πολύ πιο συνειδητοποιημένες από εμάς»

Με αφορμή την «Ανδρομάχη» του Ευριπίδη που ανεβαίνει στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου στις 8 και 9 Αυγούστου, σε σκηνοθεσία Μαρίας Πρωτόπαππα, ο Αργύρης Ξάφης, που υποδύεται την ομώνυμη ηρωΐδα, μιλάει στο newsbomb.gr για το παρεξηγημένο έργο του Ευριπίδη που ανεβαίνει σπάνια, για την αλαζονεία της εξουσίας και το πώς αντιμετωπίζουμε τον ξένο, για την αγωνία της Επιδαύρου ως σκηνοθέτης και ως ηθοποιός, για το πισωγύρισμα που βλέπουμε να συμβαίνει στις μέρες μας.

«Είναι πολύ πιο εύκολο να μπορέσεις να χειραγωγήσεις, να δαμάσεις έναν κόσμο, που ζει σε καθεστώς τρόμου παρά έναν κόσμο που βρίσκεται σε καθεστώς γνώσης, που απαιτεί πράγματα, που ξέρει τι του ανήκει και τι όχι, που ξέρει τα δικαιώματά του», σημειώνει.

Δώσε μας μια μικρή γεύση από την παράσταση

Αυτό που θα δείτε είναι το αποτέλεσμα μιας πολύ σοβαρής και βαθιάς έρευνας που έχει κάνει στο έργο η Μαρία Πρωτόπαππα, έργο που δεν το ξέρει ο πολύς κόσμος και αυτό είναι ένα ατού νομίζω. Στην «Ανδρομάχη» δεν ξέρει σχεδόν κανείς τι γίνεται και τι συμβαίνει. Επιπλέον, είναι και παρεξηγημένο έργο κατά τη γνώμη μου και νομίζω ότι η δουλειά που έκανε η Μαρία, η οποία πήρε ένα χρόνο off για να ασχοληθεί μόνο με αυτό και μάλιστα εκτός Αθηνών, έχει φέρει καρπούς.

Η παράσταση που θα δει το κοινό είναι μια παράσταση αληθινή, με την έννοια ότι δεν προσπαθεί σε κανένα επίπεδο να υποδυθεί, να κοροϊδέψει ή να παριστάνει κάτι άλλο πέρα από τις σκληρές αλήθειες τις οποίες νομίζει η Μαρία και τις έχει μεταφέρει σε εμάς τους ηθοποιούς, ότι υπάρχουν σαν θεματικές μέσα στο έργο. Πηγαίνει απευθείας σε αυτούς τους στόχους χωρίς πολλά καμώματα και έχει κάνει κάποιες επιλογές όπως για παράδειγμα τους βασικούς γυναικείους ρόλους τους παίζουν άνδρες όπως συνέβαινε και στην αρχαία Ελλάδα. Αυτά τα κείμενα είχαν γραφτεί για να παίζονται από άνδρες που αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν κάποια θέματα που δεν περιέχουν ακριβώς τη γυναικεία οπτική.

Οι καλλιτέχνες με την ενσυναίσθησή τους προσπαθούσαν να καλύψουν και να περιλάβουν αυτό τον κόσμο αλλά ειδικά σε αυτό το έργο η ανάγνωση της Μαρίας που έχει να κάνει με σύγκρουση ιδεών, πολιτισμών, το τι σημαίνει να είσαι ξένος σε μια χώρα η οποία έχει λεηλατήσει τη δική σου, η νικήτρια που βρίσκεται πλέον σε αλαζονική φάση της διαχείρισης της νίκης της και ξαφνικά εσύ είσαι μια ξένη και αδικημένη μέσα σε έναν τέτοιο κόσμο, αποτελεί μια καίρια απόφαση της Μαρίας να παρουσιασθεί αυτό το κομμάτι από άνδρες γιατί αφαιρεί κάποια σημεία που μπορεί να οδηγούσαν σε ανάγνωση με χαμηλότερο διακύβευμα.

Επίσης μέσα στα χρόνια είχαν προστεθεί στο κείμενο από τις μεταφράσεις κάποιες «πικάντικες» εκφράσεις που δεν υπήρχαν στον Ευριπίδη δημιουργώντας την αίσθηση ενός γυναικείου μαλλιοτραβήγματος στο έργο το οποίο δεν υπάρχει πουθενά. Είναι πολύ πιο βαθύς και ποιητικός ο λόγος του Ευριπίδη και φράσεις τύπου «η γυναίκα δηλητήριο» δεν υπάρχουν πουθενά. Είχαν προστεθεί με τα χρόνια είτε από διάφορους ιερείς που έκαναν τις μεταγραφές ή άλλους που τελικά κατέστρεψαν το νόημα, τη δύναμη που είχαν οι συγκρούσεις.

Η κίνηση της Μαρίας είναι συμφιλιωτική διαφυλετική κίνηση ανάμεσα στα δύο φύλα. Η Μαρία ήθελε να ακουστούν αυτά τα λόγια που λένε οι γυναίκες με ανδρική φωνή. Και στην παράσταση κανείς μας δεν καμώνεται τη γυναίκα. Ο στόχος μας δεν είναι το περίβλημα. Προσπαθούμε ως καλλιτέχνες με την ενσυναίσθησή μας να συλλάβουμε τον τρόπο με τον οποίο, ενδεχομένως, μια γυναίκα να ζει σε έναν κόσμο τέτοιου τύπου.

Το κάνει πολύ πιο δύσκολο δηλαδή και για τους ηθοποιούς και για το κοινό.

Ναι, αλλά όχι για τους θεατές γιατί αυτοί θα αφοσιωθούν πιο εύκολα σε αυτό που έχουν να ακούσουν. Θεωρώ πως δεν θα ασχοληθούν καθόλου για το τι είναι αυτό και γιατί το παίζει έτσι. Κατευθείαν στο ζουμί, στο θέμα.

Γιατί είναι παρεξηγημένη αυτή η τραγωδία και γιατί δεν την βλέπουμε συχνά;

Όταν διάβασα το κείμενο, το έργο ξεκινάει με μια σκηνή όπου η Ερμιόνη και η Ανδρομάχη τσακώνονται και αναρωτιόμουν αν πρόκειται για δύο γυναίκες που τσακώνονται για έναν άνδρα. Οι μεταφράσεις είχαν κάνει το κείμενο να εκπέσει σε αυτή την ποιότητα, ότι κάτι τέτοιο διακυβεύεται αλλά αυτό δεν έχει σχέση με την πραγματικότητα. Εδώ βλέπουμε τη σύγκρουση της Ελλάδας, των νικητών, των Σπαρτιατών και μιας ξένης που έχει έρθει και που για κακή της τύχη την έχουν βιάσει και την έχουν αφήσει έγκυο με ένα παιδί και αν δεν κάνει παιδί η άλλη βασίλισσα, αυτό το παιδί θα γίνει βασιλιάς. Οπότε έχουμε ένα πολιτικό θρίλερ σαν αυτά που βλέπουμε στον Σαίξπηρ. Όπου το θέμα της διαδοχής του θρόνου είναι υπεράνω όλων. Θα αναλάβει ένας ξένος το δικό μας το βασίλειο; Εμείς τους νικήσαμε αυτούς. Άρα πρέπει εσύ και το παιδί να πεθάνετε. Και το παιδί είναι αποτέλεσμα βιασμού. Δεν είναι κάτι που η ίδια θέλησε ή επεδίωξε να κάνει. Το απόλυτο θέμα, μια βασίλισσα σε ξένη γη, όπου οι μανάδες της περιοχής δεν την αγαπάνε την Ανδρομάχη. Τη θεωρούν μάλιστα υπεύθυνη για τους δικούς τους χαμένους ανθρώπους. Οι συγκρούσεις είναι πολύ υψηλών στροφών και πολύ απροσδόκητες και αν δεν τις έχεις, το έργο δεν πολυενδιαφέρει. Ξεκινώντας όμως από ένα τέτοιο πολιτικό θρίλερ, η εξέλιξη είναι τρομακτικά ενδιαφέρουσα και βλέπεις ένα κείμενο του 400 π.Χ. να είναι σύγχρονη δραματουργία με σκηνές που διαδέχονται η μία την άλλη με σασπένς, έναν Χορό απροσδόκητο που δεν συμπάσχει καθόλου με την κεντρική ηρωΐδα. «Δεν είσαι αγαπημένη μας. Ένα πράγμα μας ενώνει, ότι το παιδί κινδυνεύει», της λένε.

Δείτε το τρέιλερ της παράστασης:

Πως συνδιαλέγεται με το σήμερα αυτό το έργο;

Βλέπουμε την αλαζονεία της εξουσίας. Κάποιος που έχει νικήσει, θεωρεί δεδομένο ότι τα πάντα του ανήκουν και μπορεί να κάνει οτιδήποτε χωρίς να χρειάζεται να είναι δίκαιος ή να λογοδοτήσει κάπου. Μετά, έρχεται μία ξένη, μια μάνα και ζητά δικαιοσύνη. Το παιδί της το έχει κρύψει γιατί θα το σκοτώσουν και ζητά όλα να γίνουν δίκαια. Τους λέει δικάστε με και αν βγω ένοχη κάντε ότι θέλετε. Τα βασικά ζητάει. Σχολιάζει το πώς συμπεριφερόμαστε και ποια δικαιώματα δίνουμε σε έναν ξένο. Πως τον θεωρούμε υπεύθυνο για όλα τα κακά που μας συμβαίνουν λες και αυτή, η μάνα, που και το δικό της το παιδί το έχουν πετάξει από τα τείχη, ευθύνεται και όχι ο στρατηγός που κήρυξε τον πόλεμο.

Κατηγορούμε τον πιο αδύναμο για όσα μας συμβαίνουν χωρίς να εξετάζουμε γιατί συμβαίνει ότι συμβαίνει. Δυστυχώς ανακυκλωνόμαστε. Πριν από 15 χρόνια εγώ φανταζόμουν ότι δεν θα έχουμε σήμερα αυτά τα ζητήματα πια. Ότι θα έχουμε προχωρήσει και θα ασχολούμαστε με άλλα, φοβερά πράγματα που θα μας κάνουν καλύτερους ανθρώπους. Ξαναγυρνάμε στα ίδια βασικά ζητήματα και αυτά που πιστεύαμε ότι θα χαιρόμασταν με τα ιπτάμενα αυτοκίνητα και την πρόοδο της τεχνολογίας, είναι μόνο πηγές τρόμου. Τόσο πολύ μας έχουν οδηγήσει σε μια περιχαράκωση, να τα βλέπουμε όλα καχύποπτα και να μην προχωράμε.

Γιατί βλέπουμε να συμβαίνει αυτό το πισωγύρισμα στις μέρες μας;

Είναι μια λάθος τεχνική της εξουσίας. Θεωρεί ότι είναι πολύ ευκολότερο και είναι, να μπορέσεις να χειραγωγήσεις, να δαμάσεις έναν κόσμο που ζει σε καθεστώς τρόμου παρά έναν κόσμο που βρίσκεται σε καθεστώς γνώσης, που απαιτεί πράγματα, που ξέρει τι του ανήκει και τι όχι, ξέρει τα δικαιώματά του. Είναι πολύ πιο εύκολο να καθοδηγήσεις σαν τσοπάνης το ποίμνιό σου το οποίο το έχεις οδηγήσει προς την αγραμματοσύνη, το φόβο και την ανασφάλεια. Είναι ένας μοχλός της εξουσίας γιατί οι αποφάσεις που μας αφορούν στα πιο ριζικά μας θέματα από εκεί παίρνονται. Δεν τις παίρνω εγώ ούτε αυτός που μας διαβάζει.

Είχες κατέβει στην Επίδαυρο πριν τρία χρόνια ως σκηνοθέτης στην παράσταση «Αίας». Με ποια συναισθήματα πήγες τότε και με ποια τώρα;

Όταν σκηνοθετείς έχεις τελείως διαφορετική αγωνία γιατί ξέρεις ότι την ώρα της παράστασης δεν μπορείς να κάνεις κάτι. Είναι αφημένη πλήρως η παράσταση στα χέρια των ηθοποιών που δρουν ζωντανά εκείνη την ώρα στη σκηνή και επειδή εγώ από εκεί προέρχομαι, ηθοποιός είμαι, όχι σκηνοθέτης, το να είμαι απέξω και να παρακολουθώ τους άλλους να έχουν στα χέρια τους ένα πράγμα που ενδεχομένως έχω ονειρευτεί σε μεγάλο κομμάτι, η αγωνία για εμένα ήταν πάρα πολύ μεγάλη. Τώρα η αγωνία μου είναι άλλου τύπου. Να είμαι σε καλή φυσική κατάσταση, να έχω δυνάμεις, να είμαι σε ετοιμότητα για να μπορώ να ανταπεξέλθω σε αυτό που απαιτείται να είναι η παράσταση. Όταν παίζεις σε ένα έργο με τέτοια ένταση για μιάμιση ώρα, είναι τρομακτικά απαιτητικό. Τέτοιες αγωνίες έχω. Αν κάποιες επιλογές θα κατανοηθούν όπως τις έχουμε φαντασθεί. Αν και η συγκεκριμένη παράσταση θα ξεκλειδώσει κάτι πιστεύω παρά θα θολώσει.

Πως θα ήθελες να φύγει ο θεατής από αυτή την παράσταση;

Το πρώτο πράγμα που σκέφτομαι είναι να πει τι εργάρα είναι αυτή. Τι φοβερό έργο είναι αυτό. Μετά θα ήθελα κάποιοι μεταφραστές να πουν την επόμενη φορά θα το μεταφράσουμε πιο προσεκτικά και μετά τα γνωστά που θέλει να ακούσει κάθε ματαιόδοξος καλλιτέχνης, να αφήσει το στίγμα του.

Είναι καλή εποχή τώρα για έναν νέο ηθοποιό; Θα ήθελες εσύ να ξεκινούσες τώρα;

Όσα περισσότερα γνωρίζεις τόσα περισσότερα δεν κάνεις. Όσο μεγαλώνεις γίνεσαι πιο συντηρητικός. Τώρα λείπει η άγνοια κινδύνου που είχα στο ξεκίνημα αλλά αυτή είναι που σου δίνει φτερά. Δεν ξεκινάει κάποιος με τόσο θάρρος στα 45 και τα 48 του χρόνια, ενώ στα 20 μπαίνεις με φόρα και αυτό είναι που σου δίνει τα μεγαλύτερα δώρα. Είναι ζηλευτό. Δεν είμαι καθόλου σε θέση να πω αν είναι καλή ή όχι αυτή η εποχή αλλά αυτό που βλέπω είναι ότι οι νέες γενιές που έρχονται στο θέατρο είναι πολύ πιο συνειδητοποιημένες από εμάς, ξέρουν πιο πολύ τι έχουν να αντιμετωπίσουν, πόσο δύσκολη είναι αυτή η δουλειά. Πολλές φορές είναι και λίγο περισσότερο τεχνοκράτες κάτι που μου αρέσει και δεν μου αρέσει. Είναι ωραίο να είσαι οργανωμένος αλλά όχι πολύ γιατί με απωθεί από ένα σημείο και μετά. Παρόλα αυτά είναι πιο ταλαντούχοι, έχουν περισσότερες δυνατότητες και περισσότερο θάρρος. Και μόνο που δίνουν στις σχολές και ιδίως στην εποχή της πανδημίας που ήταν πιο δύσκολα τα πράγματα, είναι θαυμαστό. Επίσης, βλέπεις και πολλά παιδιά που σπουδάζουν στις δραματικές σχολές έχουν κι άλλο ένα πανεπιστήμιο στο βιογραφικό τους οπότε το επίπεδο είναι πολύ υψηλό.

Είσαι άνθρωπος που αρθρώνει πολιτικό λόγο, δεν κρύβεσαι. Το έχεις πληρώσει αυτό;

Με διάφορους τρόπους, ναι. Θα τα πω στο βιβλίο που θα γράψω όταν μεγαλώσω (γέλια). Έχω κρατήσει σημειώσεις γιατί τα ξεχνάω. Πέρυσι για παράδειγμα, οι έξι από τις επτά παραγωγές που ήταν να γίνουν στο θέατρο Θησείον, δεν πήραν επιχορήγηση. Τυχαίο;

Ποια είναι τα σχέδιά σου για μέλλον;

Προς το παρόν έχουμε μια γεμάτη περιοδεία σε όλη την Ελλάδα με την «Ανδρομάχη» μέχρι και τον Σεπτέμβριο. Μετά το πρώτο που θα κάνω είναι να επιστρέψω στο Εθνικό Ωδείο όπου διδάσκω, που είναι ένα αγαπημένο κομμάτι της δουλειάς μου που το είχα σταματήσει αλλά το ξεκινάω πάλι. Θα ανεβάσω πάλι το «Πιο όμορφο σώμα που έχει βρεθεί ποτέ σε αυτό το μέρος» στο θέατρο Θησείον για ενάμιση μήνα, μια παράσταση που πιστεύω δονεί και συντονίζει πέρα από το θέμα του με το κείμενό της. Αφορά πάρα πολύ κόσμο. Και μετά τις γιορτές ξανασυναντώ τον Γιάννη Χουβαρδά στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, με τον «Ιβάνοφ» του Τσέχοφ και μαζί με μια πολύ ωραία και τεράστια ομάδα ηθοποιών (Πηνελόπη Τσιλίκα, Αλεξάνδρα Καζάζου, Νίκος Χατζόπουλος, Χάρης Φραγκούλης, Νικόλας Χανακούλας, Γιάννης Νταλιάνης, Μαρία Σκουλά κ.α.).

Info

«Ανδρομάχη» του Ευριπίδη

8, 9 Αυγούστου (21.00) στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου και σε περιοδεία σε όλη τη χώρα

Σκηνοθεσία: Μαρία Πρωτόπαππα

Παίζουν: Μαρία Πρωτόπαππα, Αργύρης Ξάφης, Δημήτρης Γεωργιάδης, Τάσος Λέκκας, Γιάννης Νταλιάνης, Δημήτρης Πιατάς κ.α.

Προπώληση εισιτηρίων: aefestival.gr και more.com

Πρώτοι σταθμοί καλοκαιρινής περιοδείας

Δευτέρα 21 Ιουλίου | Θέατρο Δάσους, Θεσσαλονίκη

Τρίτη 22 Ιουλίου | Θέατρο Δάσους, Θεσσαλονίκη

Τετάρτη 23 Ιουλίου | Κηποθέατρο Αλκαζάρ, Λάρισα

Πέμπτη 24 Ιουλίου | Ανοιχτό Δημοτικό Θέατρο «Μελίνα», Βόλος

Σάββατο 26 Ιουλίου | Ρωμαϊκό Ωδείο Νικόπολης, Πρέβεζα

Κυριακή 27 Ιουλίου | Αρχαίο Θέατρο Οινιαδών, Μεσολόγγι

Παρασκευή 1 Αυγούστου | Θέατρο «Γ. Παππάς», Αίγιο

Κυριακή 3 Αυγούστου | Ανοιχτό Θέατρο Καλαμάτας, Καλαμάτα

Παρασκευή 8 Αυγούστου | Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, Επίδαυρος

Σάββατο 9 Αυγούστου | Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, Επίδαυρος

Κυριακή 17 Αυγούστου | Κηποθέατρο Ν. Καζαντζάκης, Ηράκλειο

Δευτέρα 18 Αυγούστου | Κηποθέατρο Ν. Καζαντζάκης, Ηράκλειο

Τρίτη 19 Αυγούστου | Θέατρο «Ερωφίλη», Ρέθυμνο

Τετάρτη 20 Αυγούστου | Θέατρο Ανατολικής Τάφρου, Χανιά

Τετάρτη 27 Αυγούστου | Υπαίθριο Θέατρο ΕΗΜ (Φρόντζου), Ιωάννινα

Πέμπτη 28 Αυγούστου | Δημοτικό Θέατρο Κοζάνης, Κοζάνη

Παρασκευή 29 Αυγούστου | Αρχαίο Θέατρο Δίου, Δίον

Σάββατο 30 Αυγούστου | Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων, Καβάλα

Κυριακή 31 Αυγούστου | Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων, Καβάλα

Προπώληση εισιτηρίων περιοδείας:

https://www.more.com/gr-el/tickets/theater/andromaxi-tou-euripidi-periodeia/