Παγκόσμια ανησυχία για δημοφιλή μαγειρικά σκεύη λόγω επικίνδυνων χημικών και τοξικών ουσιών

Τα τελευταία χρόνια, η αγορά μαγειρικών σκευών βιώνει μια εντυπωσιακή μεταστροφή, καθώς όλο και περισσότερες οικογένειες στρέφονται σε προϊόντα που προβάλλονται ως «μη τοξικά» και «ασφαλή για την υγεία».

Η τάση αυτή συνοδεύεται από τη σταδιακή απομάκρυνση από τα παραδοσιακά αντικολλητικά σκεύη με επίστρωση τεφλόν, τα οποία έχουν βρεθεί στο στόχαστρο λόγω πιθανών κινδύνων για την υγεία.

Στη θέση τους, νέα προϊόντα με κεραμική εμφάνιση και σύγχρονη αισθητική, όπως τα τηγάνια των εταιρειών Always Pan, Caraway και GreenPan, προβάλλονται έντονα στα κοινωνικά δίκτυα, υπόσχονται ασφάλεια, οικολογική συνείδηση και στιλ. Όμως, πίσω από τις διαφημιστικές καμπάνιες, επιστήμονες και τοξικολόγοι αρχίζουν να κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου.

Δημόσιες σχέσεις και διάσημοι υποστηρικτές

Η εμπορική επιτυχία αυτών των «πράσινων» σκευών είναι αδιαμφισβήτητη. Πίσω από την επιτυχία τους βρίσκεται μια στρατηγική επικοινωνίας που βασίζεται τόσο στην υπόσχεση υγιεινής ζωής όσο και στην αισθητική. Η σύνδεση με προσωπικότητες όπως η Oprah Winfrey, η Drew Barrymore και η Gigi Hadid βοήθησε στη διαμόρφωση μιας εικόνας κύρους και εμπιστοσύνης γύρω από τα προϊόντα.

Κατά την περίοδο της πανδημίας, η ζήτηση εκτινάχθηκε. Η Caraway ανέφερε άνοδο 400% στις πωλήσεις, ενώ η Always Pan κατέγραψε δεκάδες χιλιάδες παραγγελίες σε αναμονή. Τα νέα αυτά σκεύη γρήγορα μετατράπηκαν σε status symbol για την κουζίνα.

Πίσω από τη «κεραμική» βιτρίνα

Παρά τις υποσχέσεις για απόλυτη ασφάλεια, η πραγματικότητα είναι πιο περίπλοκη. Τα περισσότερα από αυτά τα τηγάνια δεν είναι κατασκευασμένα από παραδοσιακό κεραμικό, αλλά από αλουμίνιο επιστρωμένο με ένα στρώμα sol-gel, μια τεχνολογία που χρησιμοποιεί πυρίτιο, μέταλλα και οργανικές ενώσεις. Το αποτέλεσμα είναι μια αντικολλητική επιφάνεια χωρίς τεφλόν, αλλά όχι απαραίτητα χωρίς ρίσκο.

Σύμφωνα με τη Marissa Smith, τοξικολόγο στο Υπουργείο Οικολογίας της Πολιτείας της Ουάσινγκτον, το πρόβλημα έγκειται στην έλλειψη διαφάνειας. «Είναι εξαιρετικά δύσκολο να γνωρίζουμε τι ακριβώς περιέχουν αυτές οι επιστρώσεις, καθώς οι εταιρείες καλύπτονται πίσω από το εμπορικό απόρρητο», τονίζει.

Μυστικά συστατικά και πράσινο πλύσιμο

Οι περισσότερες εταιρείες αποφεύγουν να αποκαλύψουν τη χημική σύσταση των επικαλύψεων. Η Our Place, που παράγει το δημοφιλές Always Pan, παραδέχεται ότι το προϊόν δεν είναι καθαρά κεραμικό, αλλά «πρόδρομος κεραμικού», χωρίς να δίνει περαιτέρω εξηγήσεις. Η Caraway δηλώνει πρόθυμη να μοιραστεί αποτελέσματα δοκιμών, αλλά όχι την ακριβή σύνθεση.

Η ασάφεια αυτή έχει προκαλέσει επικρίσεις για «πράσινο πλύσιμο», δηλαδή την τεχνητή ενίσχυση του οικολογικού προφίλ ενός προϊόντος χωρίς επαρκή τεκμηρίωση.

Επικίνδυνα συστατικά στο μικροσκόπιο

Ανεξάρτητες αναλύσεις και έρευνες σε πατέντες έχουν αποκαλύψει την πιθανή παρουσία χημικών ουσιών όπως διοξείδιο του τιτανίου, νανοσωματίδια, σιλοξάνες, κάδμιο, μόλυβδο, υδράργυρο και μονομερή. Το διοξείδιο του τιτανίου, για παράδειγμα, έχει απαγορευθεί ως πρόσθετο τροφίμων στην Ε.Ε., αλλά εξακολουθεί να επιτρέπεται σε προϊόντα όπως τα τηγάνια, λόγω νομοθετικού κενού.

Δεν υπάρχουν ακόμα αρκετά επιστημονικά δεδομένα για την επίδραση αυτών των ουσιών σε μακροχρόνια χρήση, ιδιαίτερα όταν τα σκεύη φθείρονται με τον χρόνο και εκτίθενται σε υψηλές θερμοκρασίες.

Νομοθετικό κενό και έλλειψη ελέγχου

Στις ΗΠΑ, η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) επεμβαίνει μόνο εάν διαπιστωθεί μετανάστευση μολύβδου κατά τη στιγμή της πώλησης – όχι όμως σε βάθος χρόνου ή μετά από φθορά του σκεύους. Η Πολιτεία της Ουάσινγκτον επιχειρεί να καλύψει το νομικό κενό με νέα πρότυπα: από το 2026, το όριο για τον μόλυβδο θα είναι 90 ppm και θα μειωθεί στα 10 ppm το 2028.

Ενδεικτικά, αναλύσεις στα προϊόντα Always Pan κατέγραψαν επίπεδα μολύβδου έως και 70 ppm.

Προβλήματα χρήσης και απόδοσης

Πέρα από τις χημικές ανησυχίες, πολλοί καταναλωτές διαμαρτύρονται για την ταχεία φθορά της αντικολλητικής επίστρωσης. Σε θερμοκρασίες άνω των 260°C – κάτι συχνό στο μαγείρεμα – η τεχνολογία sol-gel αρχίζει να αποδομείται, με αποτέλεσμα να μειώνεται η αντοχή και να αυξάνεται ο κίνδυνος έκλυσης ουσιών στο φαγητό.

Αυτό καθιστά τα σκεύη λιγότερο ασφαλή με την πάροδο του χρόνου, παρά τις διαβεβαιώσεις κατά την πώληση.

Ποιος προστατεύει τον καταναλωτή;

Εν μέσω έλλειψης διεθνών προτύπων και ανεπαρκούς εποπτείας, ανεξάρτητοι οργανισμοί όπως η Toxic Free Future ζητούν πιο αυστηρούς ελέγχους και διαφάνεια. Ο Tom Neltner από την ομάδα Unleaded Kids δηλώνει ότι οι ρυθμιστικές αρχές δεν έχουν τους απαραίτητους πόρους για να παρακολουθούν συστηματικά την αγορά, αφήνοντας το βάρος της ενημέρωσης στον ίδιο τον καταναλωτή.

Το δίλημμα της επιλογής

Η νέα γενιά αντικολλητικών τηγανιών υπόσχεται πολλά: αισθητική, ευκολία και υγιεινό μαγείρεμα. Όμως, καθώς αποκαλύπτονται περισσότερα για τη σύνθεση και τη συμπεριφορά τους στη χρήση, το ερώτημα παραμένει: Είναι πράγματι ασφαλέστερα ή πρόκειται για ένα ακόμα προϊόν που «ντύνει» την εμπορική στρατηγική με τον μανδύα της οικολογικής συνείδησης;

Μέχρι να υπάρξουν αυστηρότερα πρότυπα και υποχρεωτική επισήμανση, η επιλογή ενός σκεύους μαγειρικής δεν είναι μόνο θέμα γούστου – είναι και θέμα εμπιστοσύνης, ενημέρωσης και εγρήγορσης.