Είναι η καλή υγεία πλεονέκτημα της άρχουσας τάξης;
Αναρωτηθήκατε ποτέ γιατί κάποιοι άνθρωποι έχουν καλύτερη υγεία από άλλους, ανεξάρτητα από το αν καπνίζουν, αν πίνουν ή αν αθλούνται; Μήπως τελικά η υγεία – όχι ως έννοια αλλά ως πραγματικότητα – δεν είναι τόσο προσωπική υπόθεση όσο μας έχουν μάθει να πιστεύουμε;
Σε μια κοινωνία που βαδίζει με το προσωπείο της ισότητας, η αλήθεια είναι πως η υγεία κατανέμεται άνισα. Και αυτή η ανισότητα, σε μεγάλο βαθμό, συμπίπτει με τις κοινωνικές τάξεις. Στο χαμηλότερο κοινωνικοοικονομικό φάσμα, η υγεία συχνά φθίνει – όχι από αμέλεια, αλλά από έλλειψη πόρων και επιλογών. Το ερώτημα λοιπόν δεν είναι αν η καλή υγεία είναι πλεονέκτημα της άρχουσας τάξης, αλλά σε ποιο βαθμό είναι.
Ποιοτικό φαγητό: πολυτέλεια ή δικαίωμα;
Το σώμα μας είναι ό,τι τρώμε – και η αλήθεια είναι πως το να τρως σωστά κοστίζει. Σήμερα, μια διατροφή βασισμένη σε φρέσκα φρούτα και λαχανικά, άπαχες πρωτεΐνες, ελαιόλαδο, ω3 λιπαρά και ξηρούς καρπούς απαιτεί σημαντικό μηνιαίο προϋπολογισμό. Αντίθετα, τροφές πλούσιες σε σάκχαρα, τρανς λιπαρά και θερμίδες είναι φθηνές, εύκολα προσβάσιμες και χορταστικές – αλλά ταυτόχρονα, κρυφές πηγές μελλοντικών προβλημάτων.
Η «καλή» διατροφή σήμερα δεν είναι αυτονόητη. Είναι επιλογή για όσους μπορούν να πληρώσουν γι’ αυτήν. Η κοινωνική ανισότητα αποτυπώνεται στον δείκτη σωματικής μάζας και στον γλυκαιμικό έλεγχο.
Άσκηση: χρόνος, χρήμα και υποδομές
Ο τακτικός έλεγχος του βάρους, η καλή καρδιοαναπνευστική ικανότητα και η μυϊκή ενδυνάμωση είναι βασικοί πυλώνες της μακροβιότητας. Όμως η άσκηση απαιτεί δύο πράγματα που δεν έχουν όλοι: χρόνο και χρήμα. Ένα πρόγραμμα personal training, συνδρομές σε καλά γυμναστήρια, pilates, yoga, αθλητικός εξοπλισμός, ακόμα και... babysitter, είναι για τους περισσότερους ακραία πολυτέλεια.
Ο χαμηλόμισθος που εργάζεται σε δύο δουλειές, με ελάχιστο ελεύθερο χρόνο, δεν μπορεί να εντάξει την άσκηση εύκολα στη ζωή του. Ακόμα και ο περίπατος απαιτεί ασφαλές περιβάλλον, πράσινο, καθαρούς χώρους, που συχνά λείπουν από τις υποβαθμισμένες περιοχές.
Άγχος και χρόνιο στρες: ο αόρατος δολοφόνος των φτωχών
Το χρόνιο στρες είναι ο μεγάλος εχθρός του καρδιαγγειακού συστήματος. Και το στρες δεν γεννιέται μόνο από την ψυχοσύνθεση, αλλά από το περιβάλλον. Η οικονομική ανασφάλεια, ο φόβος της ανεργίας, το άγχος της επιβίωσης, η έλλειψη κοινωνικής στήριξης και η εργασιακή εκμετάλλευση επηρεάζουν τη φυσιολογία του σώματος. Αυξάνουν τα επίπεδα κορτιζόλης, την αρτηριακή πίεση και την πιθανότητα για έμφραγμα ή εγκεφαλικό.
Οι πιο «πλούσιοι» άνθρωποι, όχι μόνο ζουν περισσότερο, αλλά και ζουν καλύτερα, ακριβώς επειδή μπορούν να ελέγχουν καλύτερα το περιβάλλον τους. Το άγχος, όπως και η υγεία, δεν κατανέμεται δίκαια.
Υγειονομική περίθαλψη: ίσοι στην πρόσβαση, άνισοι στην πράξη
Η θεωρητική καθολική κάλυψη του δημόσιου συστήματος υγείας στην Ελλάδα είναι σημαντική. Όμως στην πράξη, η ποιότητα και ταχύτητα της περίθαλψης εξαρτώνται από το αν έχεις την οικονομική δυνατότητα να πας ιδιωτικά.
Ο εύπορος ασθενής:
Έχει άμεση πρόσβαση σε διαγνωστικές εξετάσεις χωρίς λίστες αναμονής.
Επιλέγει γιατρούς και θεραπευτικές μεθόδους.
Αγοράζει τα καλύτερα φάρμακα χωρίς να υπολογίζει τη συμμετοχή.
Έχει τη δυνατότητα προληπτικού ελέγχου πριν νοσήσει.
Ο φτωχός ασθενής:
Περιμένει μήνες για ένα ραντεβού.
Καθυστερεί να ζητήσει βοήθεια.
Μπορεί να διακόψει θεραπείες λόγω κόστους.
Βιώνει τη νόσο ως βάρος και όχι ως προτεραιότητα.
Εκπαίδευση και αγωγή υγείας: επένδυση στο μέλλον
Η εκπαίδευση σε θέματα υγείας από μικρή ηλικία είναι ίσως η πιο ουσιαστική παρέμβαση που μπορούμε να κάνουμε ως κοινωνία. Όταν τα παιδιά μαθαίνουν πώς λειτουργεί το σώμα τους, τι σημαίνει υγιεινή διατροφή, πώς να αναγνωρίζουν το στρες, πώς να φροντίζουν τον εαυτό τους και πώς να ζητούν βοήθεια, τότε βάζουμε τα θεμέλια για ενήλικες που κάνουν πιο υγιεινές επιλογές ανεξαρτήτως τάξης. Η αγωγή υγείας πρέπει να είναι μέρος της βασικής εκπαίδευσης – όχι προαιρετικό φυλλάδιο, αλλά ζωντανή γνώση.
Πρακτικά βήματα: τι μπορώ να κάνω σήμερα;
Παρά τις δυσκολίες, υπάρχουν πρακτικές και αποτελεσματικές επιλογές που δεν κοστίζουν:
Περπάτημα καθημερινά, ακόμα και 20 λεπτά, μειώνει τον καρδιαγγειακό κίνδυνο.
Μαγείρεμα στο σπίτι μπορεί να είναι και (πιο) φτηνό και υγιεινό.
Διακοπή καπνίσματος – το πιο αποδοτικό μέτρο για την υγεία, χωρίς κανένα κόστος.
Μείωση της ζάχαρης και των τυποποιημένων τροφίμων.
Οργάνωση ύπνου και ξεκούρασης, ακόμα και αν δεν υπάρχουν ιδανικές συνθήκες.
Δεν μπορούμε να αλλάξουμε όλοι τις συνθήκες ζωής μας. Αλλά μπορούμε να ξεκινήσουμε από μικρές, σταθερές επιλογές που χτίζουν υγεία, ανεξαρτήτως εισοδήματος.
Συμπερασματικά
Η καλή υγεία σήμερα δεν είναι μόνο αποτέλεσμα επιλογών. Είναι και αντανάκλαση ευκαιριών. Όσο αυτές οι ευκαιρίες κατανέμονται άνισα, τόσο η υγεία θα παραμένει πλεονέκτημα των λίγων. Το ζητούμενο δεν είναι να φθάσουμε σε μια «κοινωνία χωρίς ασθένειες», αλλά σε μια κοινωνία όπου η υγεία δεν θα εξαρτάται από το πορτοφόλι.
Ο Δημήτριος Βραχάτης είναι Eπεμβατικός Kαρδιολόγος – Aρρυθμιολόγος, Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ