Η νέα μάστιγα της κοινωνίας: Η Γονική Αποξένωση που κάνει τα παιδιά μας «ορφανά»
«Δεν μπορούμε να σας δώσουμε πληροφορίες. Αλλά σας παρακαλώ, συνεχίστε αυτό που κάνετε. Γίνεται χαμός στα δικαστήρια, μόνο με αυτά ασχολούμαστε, κάτι πρέπει να γίνει». Αυτή ήταν η απάντηση που λάβαμε από την Εισαγγελία Ανηλίκων, σε επικοινωνία μας για το ρεπορτάζ για ένα φαινόμενο κοινωνικής παθογένειας -μπορεί να χαρακτηριστεί με ασφάλεια έτσι- το οποίο ταλανίζει εκατοντάδες οικογένειες σε όλη τη χώρα, και προκαλεί τεράστια, και πολλές φορές ανεπανόρθωτα, ψυχικά τραύματα, σε χιλιάδες δυστυχώς παιδιά.
Η Γονική Αποξένωση συμβαίνει, η δυστυχία σε ενηλίκους και ανηλίκους διασπείρεται σχεδόν ανεμπόδιστα, και τα πινάκια των δικαστηρίων γεμίζουν με θλιβερές ιστορίες διαλυμένων οικογενειών και διαλυμένων παιδικών ψυχών, καθώς αυτοί που την πληρώνουν περισσότερο είναι πάντα οι πιο αθώοι.
Η σημερινή ημέρα, 25 Απριλίου, έχει καθιερωθεί ως Παγκόσμια Ημέρα Ευαισθητοποίησης για τη Γονική Αποξένωση, ωστόσο ακόμα λίγοι γνωρίζουν τι ακριβώς σημαίνει αυτό, ενώ στη χώρα μας αναγνωρίζεται μεν ως σύνδρομο, όχι όμως ως νομικός όρος, που θα μπορούσε να επιφέρει και πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση στις δικαστικές αίθουσες, με γνώμονα πάντα την προστασία των αθώων.
Το Newsbomb.gr είχε φέρει στο φως μια αποκαλυπτική πτυχή αυτού του ζητήματος, με την ανάδειξη της σκανδαλώδους υπόθεσης με την ψυχολόγο της ΕΛ.ΑΣ., η οποία έπειτα από τα ρεπορτάζ μας, δικάζεται για σοβαρά αδικήματα. Σύζυγοι που ήθελαν να «εξοντώσουν» με ανήθικο και συκοφαντικό τρόπο τον ή την πρώην τους, «παρήγγειλλαν» ψυχολογικές γνωματεύσεις από την εν λόγω ψυχολόγο, στις οποίες αναγραφόταν μεταξύ άλλων ψευδώς ότι ο/η σύζυγος κακοποιούσε σεξουαλικά το παιδί τους, έτσι ώστε να κερδίσουν οι επιτήδειοι την οριστική επιμέλεια, άσχετο ποιες θα ήταν οι συνέπειες μετά για το παιδί αλλά και για τον άδικα συκοφαντημένο σύζυγο. Μια μέθοδος ήταν ακόμη και η εμφύτευση ψευδών αναμνήσεων στις παιδικές αγνές ψυχές, έτσι ώστε να επέλθει το απόλυτο μίσος για τον «άλλον» γονέα και, τελικά, η αποξένωση… Και η συγκεκριμένη δεν είναι φυσικά η μόνη περίπτωση, καθώς αντίστοιχα κυκλώματα φαίνεται ότι λειτουργούν και σε πολλές ακόμα περιπτώσεις.
Αυτή τη φορά ανοίγουμε τον «φάκελο» για τη Γονική Αποξένωση, συζητώντας με έγκυρους νομικούς, ψυχιάτρους και ψυχολόγους, αλλά και με θύματα αυτής της νοσηρής κατάστασης, που βιώνουν έναν πραγματικό Γολγοθά, κάποιοι από αυτούς χάνοντας οριστικά ό,τι πολυτιμότερο είχαν – το παιδί τους. Και αυτά τον γονιό τους.
Η γονική αποξένωση είναι αναγνωρισμένη διεθνώς, αν και στη χώρα μας όχι με τη νομική της διάσταση, παρά ως σύνδρομο, και αφορά στις αποξενωτικές τακτικές ενός γονέα και ψυχολογική χειραγώγηση του παιδιού (λ.χ. συκοφαντίες για σεξουαλική κακοποίηση και υποβολή ψευδών αναμνήσεων), με σκοπό να το απομακρύνει από τον άλλον γονέα. Για να αναγνωριστεί μια κατάσταση ως τέτοια θα πρέπει να ισχύουν συγκεκριμένα κριτήρια και προϋποθέσεις, και πρόκειται για περιπτώσεις κατά τις οποίες έχει αποκλειστεί το ενδεχόμενο ενδοοικογενειακής βίας από τον γονέα που κατηγορείται.
Στην Ελλάδα υπολογίζονται σε 50.000 οι γονείς και σε 70.000 τα παιδιά με γονική αποξένωση, δηλαδή το 4% του γενικού πληθυσμού. Η τάση των αποξενωμένων πατέρων και μητέρων βρίσκεται σε αναλογία 75% προς 25%, με αυξητική τάση για τις αποξενωμένες μητέρες. Η ελληνική νομολογία δε, παρουσιάζει σημαντικά προβλήματα σε σχέση με τη διεθνή, ενώ όπως αναφέρουν τα θύματα και καταδεικνύουν και οι πάμπολλες περιπτώσεις, ο γονέας που κάνει αγώνα για να κερδίσει το παιδί του δεν προστατεύεται επαρκώς. Σε πολλές μάλιστα περιπτώσεις, «και να δικαιωθείς, η γονική αποξένωση έχει επέλθει», όπως μας λένε χαρακτηριστικά.
Μεταξύ των συνεπειών δε, που επιφέρει στα παιδιά, περιλαμβάνεται η χρήση ουσιών, το άγχος, το μετατραυματικό στρες, ακόμα και ο αυτοκτονικός ιδεασμός.
Οι γονείς-θύματα αυτής της κατάστασης πρέπει να γνωρίζουν, οι δικαστές κι οι εισαγγελείς μας επίσης, και φυσικά τα παιδιά, πριν να είναι πολύ αργά για αυτά και η ζημιά να γίνει ανεπανόρθωτη.
Οι ειδικοί που μας μίλησαν τοποθετούνται ως εξής...
Παναγιώτης Κατσικερός, Εφέτης Αθηνών, Τμήμα Οικογενειακού Δικαίου, Μεταπτυχιακό στη Ψυχιατροδικαστική/Ιατρική Σχολή Αθηνών, με μεταπτυχιακή εργασία για τη γονική αποξένωση στην ελληνική νομολογία
Ο Παναγιώτης Κατσικερός
Λευτέρης ΠαρτσάληςΗ επιστημονική θεωρία της γονικής αποξένωσης («parental alienation») είναι παγκοσμίως αποδεκτή, τουλάχιστον από τις αρχές της πρώτης δεκαετίας του 21ου αιώνα :
Α) από το σύνολο της επιστημονικής κοινότητας των παιδοψυχιάτρων, παιδοψυχολόγων, κοινωνικών λειτουργών και δικαστικών πραγματογνωμόνων, οι οποίοι έχουν ασχοληθεί με το ζήτημα, είτε ως καθηγητές πανεπιστημίων με ακαδημαϊκό – ερευνητικό έργο, είτε έχοντας κλινική εμπειρία από την επαγγελματική ενασχόληση με αποξενωμένους γονείς και παιδιά, είτε υπηρετώντας σε δημόσιες υπηρεσίες που γνωμοδοτούν στις οικογενειακές δίκες.
Β) από τη συντριπτική πλειοψηφία της εξειδικευμένης επιστημονικής βιβλιογραφίας, που μπορεί οποιοσδήποτε να ανεύρει στις σχετικές διαδικτυακές πύλες αναζήτησης, και υπερβαίνει σήμερα τον αριθμό των 1.000 βιβλίων, μελετών, ερευνών, άρθρων και κριτικών, δημοσιευμένων σε εξειδικευμένα και διεθνούς κύρους επιστημονικά περιοδικά,
Γ) από τα οικογενειακά δικαστήρια σε χώρες όπως Η.Π.Α., Καναδάς, Βραζιλία, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ισπανία και Ιταλία, τα οποία αποδέχονται τους ισχυρισμούς γονικής αποξένωσης σε ποσοστό άνω του 30% των δικών επιμέλειας και επικοινωνίας γονέων – παιδιών, μάλιστα στις αποφάσεις τους συχνά οι δικαστές αναφέρουν ρητά τον όρο «γονική αποξένωση» και περιγράφουν τα διαγνωστικά κριτήρια αυτής, χαρακτηρίζοντας αυτήν ως σύνδρομο ή ψυχική διαταραχή, ενώ σε ποσοστό άνω του 50% των υποθέσεων μεταβάλουν την επιμέλεια ή αυξάνουν τον χρόνο επικοινωνίας με τα παιδιά υπέρ των αποξενωμένων γονέων
Δ) από τη στήριξη των ανωτέρω δικαστικών αποφάσεων, κατά πλειοψηφία άνω του 80%, σε εκθέσεις πραγματογνωμοσύνης από παιδοψυχίατρους, παιδοψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς, οι οποίοι ανήκουν σε δημόσιους φορείς με συμβουλευτικά προς τα δικαστήρια καθήκοντα (βάσει νόμου) και γνωματεύουν ότι υφίσταται γονική αποξένωση στις αντίστοιχες εκδικαζόμενες υποθέσεις
Ε) από τις πρόσφατες δημόσιες ανακοινώσεις επιστημονικών φορέων δικαστών και παιδοψυχίατρων σε Η.Π.Α. και Ηνωμένο Βασίλειο, οι οποίοι συνιστούν στα δικαστήρια και τους ειδικούς ψυχικής υγείας τη συστηματική έρευνα των υποθέσεων γονικής αποξένωσης με βάση συγκεκριμένα διαγνωστικά κριτήρια
ΣΤ) από την πρόβλεψη των κριτηρίων διάγνωσης της γονικής αποξένωσης – έστω και αυτή δεν κατονομάζεται ρητά ως ψυχική διαταραχή – με συγκεκριμένους κωδικούς στα διαγνωστικά εγχειρίδια DSM και ICD (εδώ να σημειωθεί ότι η συμπερίληψη σε αυτά δεν αποτελεί αναγκαίο όρο για την επιστημονική εγκυρότητα της θεωρίας της γονικής αποξένωσης, ενόψει της καθολικής αποδοχής της από την επιστημονική κοινότητα και τη δικαστική πρακτική)
Πλέον η γονική αποξένωση εξετάζεται, στην επιστήμη και τη νομολογία, ως ένα πλέγμα συμπεριφορών στη τριγωνική σχέση πατέρα – μητέρας – παιδιού :
1) αποξενωτικές τακτικές ενός γονέα, με παρεμπόδιση επικοινωνίας (λ.χ. παραβίαση συμφωνιών ή δικαστικών αποφάσεων, αυθαίρετη μεταβολή τόπου κατοικίας παιδιού) και ψυχολογική χειραγώγηση του παιδιού (λ.χ. συκοφαντίες για σεξουαλική κακοποίηση και υποβολή ψευδών αναμνήσεων), με σκοπό να το απομακρύνει από τον άλλον γονέα
2) αποξενωτική συμπεριφορά του παιδιού απέναντι στον άλλο γονέα, δηλαδή άρνηση του να έχει επικοινωνία και σχέσεις μαζί με αυτόν, χωρίς να αιτιολογείται με λογικό τρόπο
3) έλλειψη αδιαφορίας ή παραμέλησης ή κακοποιητικής συμπεριφοράς του αποξενωμένου γονέα έναντι του παιδιού (η αντίθετη περίπτωση ονομάζεται επιστημονικά «estrangement»)
Εφόσον συντρέχουν αυτά τα τρία κριτήρια, αποδεικνύεται η γονική αποξένωση.
Όταν εδραιωθεί η γονική αποξένωση, ακόμη και αν επιτευχθούν κάποιες συναντήσεις μεταξύ αποξενωμένων γονέα και παιδιού, ο αποξενωτής γονέας με πράξεις και παραλείψεις προκαλεί αρνητισμό στο παιδί, ώστε το ίδιο να εκλογικεύσει ως «δική του απόφαση» την άρνηση επικοινωνίας με τον αποξενωμένο γονέα. Κι αυτή η αποξενωτική συμπεριφορά δύσκολα αποδεικνύεται στο δικαστήριο, χωρίς εμπεριστατωμένη κλινική εξέταση του παιδιού.
Ο επιπολασμός της γονικής αποξένωσης, σύμφωνα με επιστημονικές μελέτες, ανέρχεται σε ποσοστό 3 – 4 % του γενικού πληθυσμού : οι αποξενωμένοι γονείς υπολογίζονται σε 12.000.000 στις Η.Π.Α., 2.000.000 στον Καναδά και 1.000.000 στο Ηνωμένο Βασίλειο (βάσει δημοσκοπήσεων γονέων και αναγωγή στα απογραφικά στοιχεία), ενώ στην Ελλάδα υπολογίζονται σε 50.000 οι γονείς και σε 70.000 τα παιδιά με γονική αποξένωση, δηλαδή 4 % του γενικού πληθυσμού (βάσει έρευνας της νομολογίας ετών 2021 – 2024, με αναγωγή στα στοιχεία απογραφής της ΕΛΣΤΑΤ).
Τόσο στην ελληνική όσο και στη διεθνή νομολογία των δικαστηρίων είναι παρόμοια τα ποσοστά α) των δικών όπου εξετάζεται η γονική αποξένωση, δηλαδή 30%, β) των αποξενωμένων γονέων και παιδιών (35% στο σύνολο των ισχυρισμών γονικής αποξένωσης και 1 % στο σύνολο των οικογενειακών υποθέσεων), γ) των αποξενωμένων πατέρων και μητέρων (αναλογία 75 % προς 25%, με αυξητική τάση για τις αποξενωμένες μητέρες) και δ) των ψευδών καταγγελιών σε βάρος αποξενωμένων γονέων για κακοποίηση παιδιών τόσο σεξουαλική (σχεδόν 100%) όσο και σωματική (άνω του 95%).
Ωστόσο, σε σύγκριση με την ξένη νομολογία, υπάρχει σημαντική – προς το χειρότερο – διαφορά της ελληνικής νομολογίας όσον αφορά α) τη χρήση του όρου «γονική αποξένωση» μόνον στο 50% περίπου των υποθέσεων, στις οποίες εντούτοις τα κριτήρια αυτής ουσιαστικά διαπιστώνονται από το δικαστήριο, β) τη μεταβολή της επιμέλειας των παιδιών υπέρ ποσοστού μόλις 20% των αποξενωμένων γονέων (δηλαδή ουσιαστικά το 80% των παιδιών παραμένουν στην αποκλειστική επιμέλεια του – αποδεδειγμένα δικαστικώς – αποξενωτή γονέα), ενώ στο εξωτερικό ανέρχεται σε σχεδόν 50% και γ) το ποσοστό παραβίασης δικαστικών αποφάσεων επικοινωνίας γονέων – παιδιών (άνω του 25% στο σύνολο των υποθέσεων και άνω του 60% σε βάρος των αποξενωμένων γονέων), φαινόμενο που σπανίζει – και αντιμετωπίζεται αποτελεσματικότερα με αποτελεσματικότερα μέσα – στη ξένη δικαστική πρακτική.
Τέλος, όσον αφορά την εφαρμογή του Νόμου 4800/2021 περί συνεπιμέλειας, με βάση έρευνα επί συνόλου 680 δικαστικών αποφάσεων για 946 παιδιά, οι οποίες εκδόθηκαν από 21.5.2021 έως 15.9.2024, προκύπτει ότι τα δικαστήρια έδωσαν : αποκλειστική επιμέλεια στις μητέρες σε ποσοστό 72,4% (685 παιδιά), άνιση συνεπιμέλεια υπέρ μητέρων σε ποσοστό 8,4% (79 παιδιά), ισόχρονη συνεπιμέλεια στους δύο γονείς σε ποσοστό 7,8% (74 παιδιά), άνιση συνεπιμέλεια υπέρ πατέρων σε ποσοστό 1,3 % (12 παιδιά) και αποκλειστική επιμέλεια πατέρων σε ποσοστό 10,1 % (96 παιδιά).
Πρέπει να επισημανθεί εδώ ότι, με βάση επιστημονικές μελέτες, η αποκλειστική επιμέλεια αποτελεί παράγοντα κινδύνου της γονικής αποξένωσης, επειδή δίνει την δυνατότητα στον ασκούντα την επιμέλεια γονέα να χειραγωγεί το παιδί εναντίον του άλλου – έχοντος μόνον δικαίωμα επικοινωνίας – γονέα.
Αθανάσιος Δουζένης, καθηγητής Ψυχιατροδικαστικής ΕΚΠΑ
Η γονική αποξένωση δεν αναγράφεται επισήμως, αφού υπάρχει σύνδρομο απομάκρυνσης από τον γονέα, αλλά δεν είναι αναγνωρισμένο ψυχιατρικά. Όσοι έχουν χειριστεί τέτοιες υποθέσεις, και στην ακραία και πιο επιθετική μορφή σε κακό διαζύγιο, βλέπουν ωστόσο ότι συμβαίνει ξεκάθαρα στο παιδί.
Πρόκειται για μια μορφή παιδικής κακοποίησης, με συνέπειες για την ψυχική και σωματική υγεία. Συνέβαινε πάντα, αλλά τώρα το καταλαβαίνουμε καλύτερα, διότι έχει ανοίξει η επιστημονική συζήτηση για το θέμα.
Κατά την εξέταση των γονέων οι ψυχίατροι εφαρμόζουμε ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα αξιολόγησης. Όσοι έχουμε αξιολογήσει, δεν έχουν κάποιο σοβαρό ψυχιατρικό πρόβλημα, αλλά έχουν μια πολλή έντονη αντιπάθεια προς τον πρώην σύντροφό τους, ενώ οι προσωπικότητες τους έχουν «κλειδωθεί» σε μια διαμάχη με έπαθλο ποιον θα προτιμήσει το παιδί.
Όταν τους εξηγείς ότι μακροχρόνια υπάρχει βλάβη και στο παιδί με αυτή την κατάσταση, το παραγνωρίζουν και λένε ότι κάνουν ότι μπορούν. Και οι ίδιοι παίρνουν ικανοποίηση γιατί τιμωρούν τον πρώην και χαίρονται γιατί θεωρούν ότι τους έχει... επιλέξει το παιδί.
Αυτό που πρέπει να γίνει είναι να δημιουργηθεί ειδικό πλαίσιο υποστήριξης των γονέων αυτών και μια αναγνώριση ότι είναι ένα πρόβλημα. Να αξιολογούνται οι γονείς και να πιεστούν από το νόμο να συνεργαστούν, για το καλό του παιδιού. Συχνά εμφανίζεται ο ένας και ο άλλος βρίσκει δικαιολογίες και δεν εμφανίζεται. Έτσι μπορεί να χρονίσει μια τέτοια υπόθεση, οπότε θα έχουν έρθει τα κακά αποτελέσματα. Ωστόσο το παιδί θα έχει βλάβες ακόμα κι αν στο μέλλον τα βρει με τον άλλον γονέα.
Επιστημονικές εργασίες καταδεικνύουν ότι δημιουργούνται σοβαρά ψυχολογικά αλλά και σωματικά αυτοάνοσα στα παιδιά που το περνάνε όλο αυτό. Είναι κάτι που συμβαίνει, όπως και να το ονομάσουμε, κι αυτό είναι πολύ κακό για το παιδί.
Πολύβια Γεράκη, Ψυχοθεραπεύτρια Παιδιών & Εφήβων, Ψυχολόγος της ΕΛ.ΑΣ.
Οικογενειακή βία υφίσταται όταν ένα μέλος της οικογένειας επιχειρεί να κακοποιήσει φυσικά ή ψυχολογικά ή να βλάψει άλλο μέλος. Η οικογενειακή βία συμβαίνει σε όλες τις κουλτούρες, άνθρωποι όλων των φυλών, εθνικοτήτων και θρησκειών μπορεί να είναι δράστες ή θύματα οικογενειακής βίας. Η βία στην οικογένεια μπορεί να διαπραχθεί τόσο από άνδρες όσο και από γυναίκες και συμβαίνει στις ομοφυλόφιλες όπως και στις ετερόφυλες σχέσεις. Υπάρχουν πολλά είδη οικογενειακής βίας περιλαμβανομένων της φυσικής βίας, της σεξουαλικής βίας, της συναισθηματικής κακοποίησης, του εκφοβισμού, οικονομικής στέρησης ή απειλές βίας.
Δυστυχώς και η ελληνική οικογένεια δεν ξεφεύγει από αυτό. Η βία μπορεί να είναι άμεση μέσα στις οικογένειες όμως μπορεί να είναι και κρυφή. Και αυτό το είδος βίας μπορεί να είναι το ίδιο ακόμα και πιο σοβαρά τραυματικό για τα παιδιά-μέλη της οικογένειας. Με την αναφορά της κρυφής βίας εννοούμε την απουσία κάποιου εκ των γονέων ή και των δυο, την παραμέληση, τα ψέματα και την εργαλειοποίηση των παιδιών από το γονέα με κάποιο απώτερο στόχο. Συγκεκριμένα σχετικά με την εργαλειοποίηση των παιδιών είναι δυστυχώς πολύ συχνό τα παιδιά – έφηβοι να βρίσκονται στη μέση μέχρι και να χρησιμοποιούνται με κάποιο τρόπο ώστε να «πάρουν» τη μεριά κάποιου από τους δυο γονείς, είτε σε καθημερινές καταστάσεις και διαφωνίες μέχρι και σε ενδεχόμενο διαζύγιο με απώτερους σκοπούς.
Ένα είδος της αναφερόμενης εργαλειοποίησης των παιδιών είναι και η γονική αποξένωση. Το 1991 ο Gardner επιχειρεί την περιγραφή ενός νέου (παιδο)ψυχιατρικού συνδρόμου: Ανήλικοι οι οποίοι εκτίθενται σε γονεϊκές αντιδικίες με αφορμή τη διάζευξη, καταφεύγουν στην αιφνίδια και δυσεξήγητη συναισθηματική απόρριψη του ενός γονέα: Πρόκειται για μια διαταραχή κατά την οποία ο ανήλικος υιοθετεί μια συμπεριφορά δυσφήμισης (ταπείνωση) ενός εκ των δύο γονέων του (συνήθως του πατέρα). Οι ενέργειες αυτές είναι αδικαιολόγητες, καταχρηστικές και υπερβολικές.
Παράλληλα ο έτερος γονέας εξιδανικεύεται, (τα κάνει όλα "σωστά"). Το παιδί κατατάσσει τον γονέα-θύμα ως "εχθρό" του και προβάλλει μια αδιαπραγμάτευτη επιθετικότητα/μίσος. Ωστόσο, τούτη αποτελεί μόνο μια επιδερμική συναισθηματική αναπαράσταση καθώς στα ενδότερα ψυχικά στρώματα ο ανήλικος διατηρεί και δεν λησμονεί την τρυφερότητα και την αγάπη που έχει βιώσει από τον περιφρονημένο γονέα.
Ο διασυρμός του αδύναμου γονέα (συνήθως πατέρα) τρέπεται σε πραγματική τελετουργία: Μια μικρή παρακίνηση βάζει σε λειτουργία το παιδί/συκοφάντη το οποίο πλέον επιτίθεται χρησιμοποιώντας έναν λόγο στερεότυπο, άκαμπτο, ενήλικο και επαναλαμβανόμενο. Μοιράζεται κοινή φρασεολογία με τον "αγαπητό" γονέα (ίδιοι χαρακτηρισμοί, ίδιοι ισχυρισμοί, ακόμα και ίδια μη λεκτική συμπεριφορά). Τρόπο τινά πρόκειται για μια συκοφαντία by proxy (δια αντιπροσώπου).
Η γονική αποξένωση, όπως άλλωστε και το σύνδρομο Munchausen, αποτελεί ένα φάσμα στο οποίο κάθε περίπτωση είναι πραγματικά ξεχωριστή. Διαφέρουν οι τεχνικές αποξένωσης, η διάρκεια, η ηλικία έναρξης και η πρόγνωση για κάθε αποξενωμένο παιδί και αποξενωτή γονέα. Ωστόσο, σύμφωνα με τη συλλογιστική του Gardner πρότεινε τη διάκριση στηριζόμενος στην ένταση του φαινομένου (βαριά, μέτρια, ήπια). Μια τέτοια προοπτική είναι χρήσιμη ιδίως στη διαλεκτική τόσο της ιατρικής όσο και της νομικής οπτικής καθώς λειτουργούν σε πλαίσια μέτρησης/στάθμισης κάθε διαταραχής/παραβατικής συμπεριφοράς.
Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες παιδιά και έφηβοι που έχουν βιώσει τη γονική αποξένωση ενδέχεται ως παράγοντας κινδύνου να οδηγήσει σε θέματα στην ψυχική υγεία, την κοινωνική αλληλεπίδραση και η σύναψη – διατήρηση κοινωνικών-διαπροσωπικών σχέσεων αλλά και σε διαταραχές αναφορικά με την ταυτότητα και προσωπικότητα του παιδιού - εφήβου:
Αναφορικά με την ψυχική υγεία πληθώρα παιδιών και εφήβων αναφέρουν προβλήματα ψυχικής υγείας, που κυμαίνονταν από το άγχος και το μετατραυματικό στρες έως και τον αυτοκτονικό ιδεασμό, σε ορισμένες περιπτώσεις. Επιπρόσθετα, χαμηλή αυτοεκτίμηση και χαμηλή εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και τις ικανότητές τους. Δυστυχώς η γονική αποξένωση έχει συνδεθεί ως παράγοντας επικινδυνότητας και με τη χρήση αλκοόλ και ουσιών, από νεαρή ηλικία, νομίζοντας πως έτσι θα αντιμετώπιζαν την κατάσταση που βίωναν.
Αναφορικά με τις δυσκολίες στις σχέσεις συχνότερα περιγράφουν μια γενικότερη δυσκολία προσαρμογής με συνομηλίκους. Αισθάνονται διαφορετικοί και ανίκανοι να εμπιστευτούν το βίωμα και το συναίσθημά τους σχετικά με την γονική αποξένωση σε άλλα παιδιά. Δεν είναι λίγες οι φορές που του καταλαμβάνει ένας μεγάλος φόβος απώλειας. Οι περισσότεροι εκφράζουν φόβους ότι θα εγκαταλειφθούν μέσα στη σχέση, με αποτέλεσμα να αποφεύγουν τις συγκρούσεις στις σχέσεις ή ακόμα και την ίδια την σύναψη σχέσης. Ακόμα, κύρια δυσκολία στη σύναψη και διατήρηση σχέσεων είναι η έλλειψη εμπιστοσύνης που συχνά τους διακρίνει. Δυσκολεύονται να πιστέψουν ότι κάποιος θα τους υποστηρίξει ή θα τους κατανοήσει, και έτσι κρύβουν τις δυσκολίες τους από τους άλλους...
Ξένη Δημητρίου, επίτιμη εισαγγελέας Αρείου Πάγου για θέματα ανηλίκων
Ο όρος «γονική αποξένωση» δεν είναι ακριβώς νομικά δόκιμος, αφου το Συμβούλιο της Ευρώπης, μέσω της επιτροπής grevio που αξιολογεί την τήρηση της σύμπραξης της Κωνσταντινούπολης για την ενδοοικογενειακή βία, χαρακτηρίζει τον όρο ως «σύνδρομο». Επίσης αποδοκιμάζει ορισμένες διατάξεις του νόμου 4800/2021 για τη συνεπιμέλεια. Στο 77% των άρθρων του νόμου, έγιναν 18 συστάσεις, ενώ καλούσε τις ελληνικές αρχές να διασφαλίσουν την κατάλληλη κατάρτιση και κατευθυντήριων γραμμών σχετικά με τις βλαβερές συνέπειες της ενδοοικογενειακής βίας, καθώς και για τις περιπτώσεις που υπάρχει έλλειψη επιστημονικής βάσης για τον χαρακτηρισμό της γονεικής αποξένωσης.
Ζητείται επίσης από τους δικαστές να εμβαθύνουν και να λαμβάνουν υπόψιν αν έχει προηγηθεί ενδοοικογενειακή βία, που να ανάγκασε τη γυναίκα να πάρει το παιδί και να φύγει, καθώς και ο κίνδυνος να επαναληφθεί η κακοποιητική συμπεριφορά με τη συνεπιμέλεια. Έτσι η γονική αποξένωση θα αξιολογηθεί μόνο εάν δεν υπάρχει κακοποίηση ή ενδοοικογενειακή βία.
Οι δικαστές όντως σε αρκετές περιπτώσεις παίρνουν την επιμέλεια από τη μητέρα σε περίπτωση που παρεμποδίζει την επικοινωνία με τον πατέρα. Θεωρούν ότι η γονική αποξένωση είναι κακοποίηση του παιδιού, αν δεν έχει υπάρξει ενδοοικογενειακή βία.
Θα πρέπει να τηρείται το μέτρο. Δεν το ξεριζώνω το παιδί, για να πάει ξαφνικά από τον έναν γονιό στον άλλον, εάν δεν υπάρχουν οι κατάλληλες συνθήκες. Είναι απαραίτητα τα πορίσματα των παιδοψυχολόγων. Έχω δει πολλές περιπτώσεις, κακοποιητής γονιός με πρόφαση την επικοινωνία και το δήθεν ενδιαφέρον, να συνεχίζει να παρενοχλεί τη μητέρα.
Στις ΗΠΑ οι δικαστές εκπαιδεύονται για έναν ολόκληρο χρόνο για τα θέματα οικογενειακού δικαίου και μετά αναλαμβάνουν τέτοιες υποθέσεις. Στη Φινλανδία οι αστυνομικοί εκπαιδεύονται έναν χρόνο, στην Κροατία 3 μήνες. Πρόκειται για πραγματική εκπαίδευση, όχι ένα απλό σεμινάριο. Χρειάζεται δια βίου εκπαίδευση και συνεχή επικαιροποίηση των γνώσεων. Είναι ιερό καθήκον, όχι απλό λειτούργημα, αποφασίζουμε για την ολόκληρη ζωή ενός παιδιού. Πρέπει να συμμετέχουν κοινωνικοί λειτουργοί και άλλες ειδικότητες, δεν φτάνουν οι νομικές μας γνώσεις για να προσεγγίζουμε τέτοια θέματα.
Κέλλυ Μονοκανδύλου, σύζυγος αποξενωμένου πατέρα, διαχειριστής του «Parental alienation»
Η Κέλλυ Μονοκανδύλου
Λευτέρης ΠαρτσάληςΞεκίνησα το κανάλι για τη γονική αποξένωση αρχικά για να δείξουμε στον κόσμο ότι υπάρχει αυτό το φαινόμενο το οποίο έχει εξελιχθεί σε μάστιγα. Καταρχάς, για να καταλάβει ο κόσμος ότι υπάρχει μια ονομασία σε αυτό που συμβαίνει.
Ο τωρινός σύζυγός μου βίωνε φριχτά περιστατικά και υπέφερε γιατί από τη μία στιγμή στην άλλη έχασε το παιδί του. Και αποφάσισα να κάνω κάποια σκετς για αυτό και στη συνέχεια έκανα πιο σοβαρά βίντεο, δείχνοντας τη συμπεριφορά της αποξενώτριας, τις 9 συμπεριφορές του αποξενωμένου παιδιού, και πώς να καταλάβετε ότι έχει υποστεί πλύση εγκεφάλου.
Όλα ξεκινούν με μια προσωπική πρωτοβουλία – μετά έρχονται μαζικά οι υπόλοιποι γιατί πολλοί ταυτίζονται. Η δική μου εμπειρία ή άλλων θα βοηθήσει έναν αποξενωμένο γονέα ή ένα αποξενωμένο παιδί.
Μου έχει πει πατέρας ότι του έσωσα τη ζωή, γιατί ο 20χρονος γιος του είδε τα βίντεο μου, αναθεώρησε και μια μέρα του χτύπησε την πόρτα μαζί με τη βαλίτσα του για να μείνει μαζί του. Για αυτά τα παιδιά δυστυχώς πολλές φορές ο συναισθηματικός τους κόσμος σταματά να αναπτύσσεται, έχουν μείνει στην ηλικία της αποξένωσης. Μπορεί να γυρίσει αυτό, αλλά θέλει πάρα πολλή δουλειά.
Το αδίκημα της παραβίασης δικαστικής απόφασης θα έπρεπε να μην είναι μόνο αυτεπάγγελτο έγκλημα αλλά να ισχύει το διαρκές αυτόφωρο, όπως ισχύει για μη καταβολή διατροφής. Αυτό θα ήταν πολύ αποτελεσματικό και δεν θα είχαμε τόσες χιλιάδες περιστατικά παραβίασης από τον έναν γονέα. Το υπάρχον πλαίσιο δεν προστατεύει επαρκώς τους γονείς που κάνουν αγώνα για να βλέπουν λίγο τα παιδιά τους, και κυρίως δεν προστατεύει τα παιδιά και τα δικαιώματά τους.
Οι δικαστές θα έπρεπε να έχουν ειδική επιμόρφωση για αυτό το ζήτημα και το οικογενειακό δίκαιο. Οι καταγγελίες για την ενδοοικογενειακή βία δεν φιλτράρονται ούτε ελέγχονται επαρκώς, δυστυχώς, κι αυτό κάποιοι γονείς, κυρίως μαμάδες, το εκμεταλλεύονται και παίρνουν panic button για να αποδείξουν τη συκοφαντία τους.
Τέλος, πρέπει να σας πω ότι στην ομάδα δεχόμαστε πολλές επιθέσεις, και διαδικτυακά και από κοντά, από αποξενώτριες ή οργανωμένες ακραίες αυτοαποκαλούμενες φεμινιστικές ομάδες, που είναι κατά της συνεπιμέλειας για τον πατέρα σε όλες τις περιπτώσεις.
Δημήτρης Ζλάτης, αποξενωμένος πατέρας
Ο Δημήτρης Ζλάτης
Λευτέρης ΠαρτσάληςΈχω πλήρη αποκοπή από το παιδί μου εδώ και 4 χρόνια. Από τη μία μέρα στην άλλη, ενώ είχα άριστη σχέση με το παιδί μου, η πρώην του έβαλε λόγια και έκτοτε δεν τον ξαναείδα. Ακολούθησαν δικαστικός αγώνας, μηνύσεις, εισαγγελέας ανηλίκων, αλλά το δικαστικό σύστημα κωλυσιεργεί και δικάζονται όλα αυτά μετά από χρόνια, οπότε και να δικαιωθείς, η γονική αποξένωση έχει επέλθει. Τώρα, έχω ελπίδες ότι θα δω τον γιο μου στα 16 του. Κι αυτό δεν θα γίνει επειδή το θέλει η αποξενώτρια, αλλά επειδή πιέζεται από τις πολλές μηνύσεις και αγωγές που έχω κάνει.
Το παιδί είναι πλήρως αποκομμένο κι όταν του μιλάω νιώθω σαν να μιλάω με τη μητέρα του. Νιώθω επίσης ότι με εκδικείται διότι αφού χωρίσαμε, αποφάσισα να ξαναφτιάξω τη ζωή μου. Το κίνητρό της είναι η ζήλεια – μου είχε πει ευθέως ότι αν ξαναπαντρευτώ, να ξεχάσω το παιδί. Έχουμε τραβήξει τα πάνδεινα.
Θα πρέπει να υπάρχει μια προστασία και να υπάρξει μια πρόληψη για την αντιμετώπιση αυτών των συμπεριφορών. Αναμένω η πολιτεία μέσω των αστυνομικών και δικαστικών αρχών να δείξει τον δρόμο. Εγώ προσδοκώ ότι όπως οι δυο γονείς έχουν την επιμέλεια των παιδιών εντός γάμου, αυτό να γίνεται και εκτός γάμου. Και επιτέλους, να υπάρξει τιμωρία για αυτούς που παραβιάζουν τις δικαστικές αποφάσεις...
Σωκράτης Συριώδης, αποξενωμένος πατέρας
Είμαι αποξενωμένος τα τελευταία 3 χρόνια και χωρισμένος τα τελευταία επτά. Η αποξένωση ξεκινάει με τον χωρισμό γιατί ένας γονιός αποκόπτεται από την καθημερινότητα του παιδιού. Εμένα έχει διακοπεί εντελώς η επικοινωνία μου παρότι υπάρχει δικαστική απόφαση που ορίζει συγκεκριμένες ημερομηνίες για τις συναντήσεις μας.
Η διαδικασία της αποξένωσης ξεκινάει με σχεδιασμό καιρό πριν και δεν το καταλαβαίνεις, ώσπου έρχεται μια συγκεκριμένη ημέρα. Στην περίπτωσή μου μάλιστα, εντός γάμου, ο φροντιστής ήμουν εγώ και τα παιδιά πέρναγαν πολύ περισσότερο κόσμο μαζί μου, η μητέρα ήταν σχετικά αδιάφορη. Ωστόσο αυτή τα έχει.
Πώς γίνεται; Συνήθως η αποξενώτρια έχει ένα υποστηρικτικό περιβάλλον, π.χ. τους γονείς της. Με την πλύση εγκεφάλου διαλύονται οι αναμνήσεις του παιδιού, ή του εμφυτεύει ακόμα και ψευδείς μνήμες. Προσπαθεί έτσι να μειώσει τις στιγμές και να απομυθοποιήσει τελείως την εικόνα του άλλου γονιού.
Συχνά, άνθρωποι που δεν είχαν κατηγορηθεί ποτέ για τίποτα στη ζωή τους, ξαφνικά την επόμενη ημέρα που θα χωρίσουν, βρίσκονται με ένα σωρό μηνύσεις εις βάρος τους. Η μήνυση θα φτάσει στο δικαστήριο για να εκδικαστεί μετά από τρία χρόνια. Ακόμα και ψευδής να είναι, στα δικαστήρια που σίγουρα προκύπτουν μέχρι τότε, φαίνεται ο γονιός να έχει μηνυθεί -κι ας μην έχει εκδικαστεί- π.χ. για ενδοοικογενειακή βία. Αυτό επηρεάζει φυσικά τη γνώμη του δικαστή. Και πιθανόν να μην δώσει συνεπιμέλεια και μόνο με την καταγγελία εις βάρος του, που βέβαια μετά από χρόνια καταρρίπτεται. Θα πρέπει να αποδεικνύω σε κάθε δικαστήριο, από το μηδέν, ότι δεν είμαι... ελέφαντας.
Αν υπήρχαν εξειδικευμένοι δικαστές, αυτό θα είχε αποφευχθεί. Επίσης δεν τιμωρείται ποτέ ο άλλος γονιός που δεν συμμορφώνεται σε αποφάσεις, κι αυτό είναι μέγα λάθος.
Γιαννής Ζαχαρατός , πρόεδρος της οργάνωσης «Παιδί με δυο γονείς»
Η γονική αποξένωση είναι μια έννοια που χρησιμοποιείται εδώ και δεκαετίες. Χρησιμοποιείται δόκιμα στα ψυχιατρικά μοντέλα και έχουν οριστεί 8 συνθήκες που αν ισχύουν όλες μαζί, τότε αναγνωρίζεται η γονεϊκή αποξένωση.
Προφανώς η ψυχολογική κακοποίηση που υφίστανται αυτά τα παιδιά είναι ποινικό αδίκημα. Οι δικαστές όμως πρέπει να έχουν σωστές διαγνώσεις ειδικών για να αποφασίσουν σχετικά, συνήθως όμως περιορίζουν την κρίση τους στο συγκρουσιακό διαζύγιο των δύο γονέων.
Η κοινωνική μας υπηρεσία είναι τόσο πρωτόγονη, που αν ο εισαγγελέας διατάξει αυτοψία και έλεγχο σε ένα σπίτι όπου καταγγέλλεται ότι υπάρχει το πρόβλημα της αποξένωσης, οι λειτουργοί της κοινωνικής υπηρεσίας κλείνουν οργανωμένο ραντεβού με τον αποξενωτή για να ελέγξουν! Και τα παρουσιάζει όλα καλά όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό.
Στην Ελλάδα, η γονική αποξένωση χρησιμοποιείται ως όρος κατά την κρίση του δικαστή, όμως όχι θεσμοθετημένα. Δηλαδή είναι θέμα συγκυρίας σε ποιον δικαστή θα πέσεις, και τι γνώσεις έχει επί αυτού. Επίσης, υπάρχει η αδαής προσέγγιση συχνά, όταν καταλήγει ο αποξενωτής γονέας στο δικαστήριο και του λέει ο δικαστής γιατί δεν εφαρμόζει την απόφαση να βλέπει και ο άλλος γονέας το παιδί, η απάντηση είναι ότι «δεν θέλει το παιδί» και ο δικαστής το πιστεύει και το δέχεται! Αυτό σε πολλές περιπτώσεις είναι μια αδαής προσέγγιση, προϊόν ή ψέματος ή πλύσης εγκεφάλου, που οριστικοποιεί το πρόβλημα. Τελευταία αυτό αρχίζει και αλλάζει, ευτυχώς, αλλά όχι δραστικά.
Η αιτία γιατί το κάνουν αυτό: Δεν είναι μόνο ο ακραίος εγωισμός, είναι και η αίσθηση της εξουσίας κι η απόκτηση δύναμης. Παραγνωρίζοντας φυσικά τις συνέπειες.
Η λύση είναι η συνεπιμέλεια και η μοιρασιά του χρόνου, ώστε να ανασχεθούν τέτοιες διαθέσεις. Ο χρόνος είναι σύμμαχος του γονέα για να μην αποξενωθεί το παιδί του.
Σε προηγμένες χώρες της Ευρώπης, τα ζητήματα αυτά μετά από διαζύγιο δεν λύνονται δικαστικά, αλλά τα αναλαμβάνουν εξειδικευμένες κοινωνικές υπηρεσίες. Αυτές ελέγχουν τα πάντα κι επίσης τιμωρούν πραγματικά αυτόν που αρνείται να συνεργαστεί, ώστε να επιτύχει την αποξένωση με τον άλλον γονέα.
Κωνσταντίνος Κοντουβάλης, Συνιδρυτής του parental alienation
Υπάρχει μεγάλη δύναμη στα κοινωνικά δίκτυα για να επικοινωνήσουμε κάτι στην κοινωνία το οποίο δεν το γνωρίζει κι οφείλει να ενημερωθεί. Η αποδοχή είναι τεράστια, 10.000 άνθρωποι ακολουθούν το κανάλι μας και τους αφορά αυτό το θέμα κι είναι πολλές χιλιάδες ακόμα.
Όταν κάποιος χωρίζει συγκρουσιακά έχει έναν ωκεανό να κολυμπήσει. Μέσω της αλληλεγγύης, συναντήσεων, συμβουλών, υποστήριξης, αυτοί οι άνθρωποι βοηθιούνται πάρα πολύ.
Οι γονείς αυτοί να έχουν δύναμη, να έχουν πίστη, να ενημερώνονται, να βρουν ανθρώπους που το έχουν περάσει ή το περνάνε αυτό και μπορούν να τους συμβουλέψουν. Όταν υπάρχει αρκετή και ολοκληρωμένη ενημέρωση, τότε μπορεί να υπάρξει δραστική βελτίωση και στην ψυχολογία του παιδιού και να «γυρίσει» η κατάσταση της αποξένωσης.
Γιάννης Ηλιάδης, διαχειριστής ιστοσελίδας gonikiapoxenosi.gr
Το 2011 γεννήθηκε το πρώτο μου παιδί. Τρεις περίπου, μήνες μετά τη γέννησή του, η μητέρα ξυλοκόπησε την πεθερά της, πράξη για την οποία καταδικάστηκε τελεσίδικα και αμετάκλητα για επικίνδυνη ενδοοικογενειακή σωματική βλάβη. Το 2012 με μήνυσε ψευδώς για δήθεν ξυλοδαρμό, οπότε κι επήλθε οριστική διάσπαση του γάμου, ενώ 1,5 μήνα αργότερα, γεννήθηκε το δεύτερο παιδί. Λίγο αργότερα μετακόμισε με τα παιδιά κρυφά σε άλλο σπίτι, αλλά στην ίδια περιοχή.
Για την ψευδή μήνυση για το δήθεν ξυλοδαρμό της αθωώθηκα. Με μήνυσε επίσης, για έκθεση των παιδιών σε κίνδυνο (306 ΠΚ), αλλά ευτυχώς η μήνυση τέθηκε στο αρχείο τελεσίδικα και αμετάκλητα, με Εισαγγελική διάταξη. Είχα επαφή με τα παιδιά για ένα έτος, αλλά με συνεχή σοβαρά προσκόμματα, απειλές, ακόμη και με ξυλοδαρμό από αγνώστους, οι οποίοι ανέμεναν εμένα και τη μητέρα μου έξω από την πολυκατοικία που διέμεναν τα ανήλικα με τη μητέρα τους. Μετά άρχισε η οριστική παρεμπόδιση επικοινωνίας, παρά τις εκκλήσεις μου στην Αστυνομία, την Εισαγγελία ανηλίκων, αλλά και παρά τη μήνυση για μη συμμόρφωση σε δικαστική απόφαση (επικοινωνίας), για την οποία αθωώθηκε με το σκεπτικό του Δικαστηρίου να αναφέρει ότι «δεν υπήρχε η απόφαση (επικοινωνίας) που ίσχυε», η οποία ήταν όμως, υπ’ αριθμ. 1 αναγνωστέο στη Δίκη.
Μετά άρχισε το παραμύθι ότι δεν θέλουν (δήθεν) τα παιδιά. Έχω προσπαθήσει να έρθω σε επαφή με τον παιδικό σταθμό που πήγαιναν τα παιδιά, αλλά η κοινωνική λειτουργός υπεύθυνη των βρεφονηπιακών σταθμών του Δήμου, μου το... απαγόρευσε(!) κατόπιν απαίτησης της μητέρας. Στο σημοτικό σχολείο στο οποίο πήγαιναν τα παιδιά, η Διευθύντρια μου είπε ότι η μητέρα δεν θέλει να έχω επαφή και δεν πρέπει να έχω, ενώ η αρμόδια Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, όπου απευθύνθηκα δεν απάντησε, καν. Αργότερα, λόγω των επιμόνων προσπαθειών μου για τηλεφωνική (έστω) επικοινωνία με τα παιδιά, η μητέρα μου έκανε ψευδή μήνυση ότι της απείλησα τη ζωή, τηλεφωνικά. Πρόσφατα, αθωώθηκα και σε αυτή τη δική.
Έτσι, σε γενικές γραμμές, έχουμε φθάσει στο παρόν, οπότε και έχω 10 χρόνια να δω τα παιδιά μου...