Tι αποκαλύπτει το μινωικό εύρημα στο Καστέλλι - Το πρώτο τηλεπικοινωνιακό σύστημα της ανθρωπότητας
Το ότι στον αιγαιακό χώρο αλλά και ευρύτερα στη Μεσόγειο, οι άνθρωποι επικοινωνούσαν συχνά με το σύστημα των φρυκτωριών, είναι γνωστό -αν και φυσικά δεν έχει αναδειχτεί όπως θα έπρεπε. Με το σύστημα αυτό, της μετάδοσης των μηνυμάτων με τη χρήση φωτιάς, μεταδόθηκε, άλλωστε, τάχιστα, η είδηση της πτώσης της Τροίας.
Αυτό που δεν είναι επίσημα αρχαιολογικά αποδεδειγμένο -ανεπίσημα όμως, όλα τα στοιχεία και οι αποδείξεις είναι εκεί, αλλά όπως φαίνεται και από την ανακάλυψη στο Καστέλλι, ισχύει και εμπλουτίζει τη γνώση μας για τον Μινωικό, και όχι μόνο πολιτισμό, είναι το γεγονός ότι το πολύπλοκο αυτό σύστημα μετάδοσης μηνυμάτων, αποτελούσε την καθημερινότητα για τους Κρητικούς, 4 χιλιετίες πριν από την εποχή μας!
Σύμφωνα με τις δημοσιευμένες μελέτες του αρχαιολόγου Νίκου Παναγιωτάκη που ανακάλυψε τις Μινωικές Φρυκτωρίες-Σωρούς, πρόκειται για το αρχαιότερο σύστημα επικοινωνίας αποστολής μηνυμάτων με φωτιά, που λειτουργούσε με φωτεινά σήματα και χρησίμευε για τη γρήγορη μετάδοση κωδικοποιημένων μηνυμάτων.
Δείτε το ρεπορτάζ του Newsbomb από την Κρήτη:
Όπως προκύπτει από τις δημοσιεύσεις του σε Διεθνή Συνέδρια αλλά και για πολλά χρόνια έρευνας επί του πεδίου, οι Μινωικές Φρυκτωρίες είναι μεγάλες κατασκευές (τοίχοι και χώμα) σε σχήμα κόλουρου κώνου – ήταν στην ουσία η βάση πάνω στην οποία άναβαν οι πυρές. Πρόκειται για ένα κολοσσιαίο έργο της μινωικής εποχής που μας ήταν εντελώς άγνωστο και που στο σύνολό του ανταγωνίζεται σε σύλληψη και εκτέλεση τα μινωικά ανάκτορα. Είναι ένα τεράστιο επικοινωνιακό και αμυντικό έργο που επέτρεπε στις μινωικές αρχές να παρακολουθούν τις ακτές, τους δρόμους και γενικά όλες εκείνες τις περιοχές στρατηγικής σημασίας και να επικοινωνούν γρήγορα μεταξύ τους.
Μεγάλος αριθμός φρυκτωριών πιθανόν κάλυπτε όλη την Κρήτη και ένα μήνυμα μπορούσε να μεταδοθεί πολύ γρήγορα σε ολόκληρο το νησί αλλά και σε άλλες περιοχές, όπως τα νησιά του Αιγαίου. Οι φρυκτωρίες επομένως εξασφάλιζαν την επικοινωνία με τις γύρω περιοχές και τα νησιά, την ασφαλή μεταφορά των προϊόντων, και πιθανόν την ασφαλή ναυσιπλοΐα.
Ο αρχαιολόγος Νίκος Παναγιωτάκης αφιέρωσε μεγάλο μέρος της ζωής του στην ιδιαίτερη πατρίδα του, και χωρίς χρηματοδότηση «χτένισε» στην κυριολεξία τη γεωγραφική ενότητα της Πεδιάδας αρχαιολογικά και τοπωνυμικά, στην Κεντρική Κρήτη, που αποτελεί την ενδοχώρα των ανακτορικών μινωικών πόλεων της Κνωσού και των Μαλίων.
Οι έρευνες του από το 1982 έως το 1989, και από το 2001-2009 σε 800 τετραγωνικά χιλιόμετρα στην Πεδιάδα της Κεντρικής Κρήτης, έφεραν στο φως 2.500 θέσεις αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, από τη Νεολιθική περίοδο ώς τους οθωμανικούς χρόνους.
Μεταξύ αυτών, και αρχαιολογικές θέσεις που μοιάζουν με υψώματα καλυμμένα με χώμα, που ακόμα και σήμερα ονομάζομε «Σωρούς». Η επιφανειακή όμως έρευνα του Νίκου Παναγιωτάκη ήταν που αποκάλυψε το «μυστικό»…την καλά κρυμμένη αλήθεια με χρονική απόσταση 40 αιώνων από τις ημέρες μας.
Αυτό είναι οι 200 περίπου «Σωροί» στη γεωγραφική ενότητα της Πεδιάδας ορατοί με το γυμνό μάτι σε διάφορα σημεία, ενώ το στοιχείο που αποδεικνύει τη χρήση τους είναι ο εντοπισμός σε στρώματα καταστροφής στάχτης και πυρακτωμένου χώματος σε στρώσεις.
«Ήταν οι στάχτες και το πυρακτωμένο χώμα που με έκαναν να σκεφτώ τις πυρές και αμέσως ήλθε στο νου μου ο Όμηρος και ο Αισχύλος», εξηγεί ο Νίκος Παναγιωτάκης. Στο Διεθνές Συνέδριο για τα 100 χρόνια από την έναρξη των ανασκαφών της Κνωσού ανακοίνωσα την ανακάλυψή μου για το αρχαιότερο της μινωικής περιόδου σύστημα της δια πυρός επικοινωνίας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη χρηματοδότηση για την τελική δημοσίευση της έρευνάς μου.
Οι έρευνες του έχουν δημοσιευτεί αναλυτικά σε επιστημονικά περιοδικά και έχουν παρουσιαστεί σε Διεθνή Συνέδρια.
Τι ήταν οι Σωροί
Οι Σωροί -τοπωνύμιο που έδιναν στα υψώματα αυτά μετέπειτα και υπάρχουν μέχρι και σήμερα- είναι κατασκευές σχήματος κόλουρου κώνου, δημιουργημένες από στρογγυλούς η ημικυκλικούς επάλληλους τοίχους και χώμα και βρίσκονται πάνω σε υψώματα ή κορυφογραμμές. Είχαν σωζόμενη διάμετρο από 5 έως 60 μέτρα, σωζόμενο ύψος από 2 έως 8 μέτρα. Στην κορυφή της κατασκευής τοποθετούσαν συνήθως κοκκινόχωμα το οποίο με το νερό της βροχής και τις πυρές είχε ψηθεί με αποτέλεσμα τα κομμάτια του διάσπαρτου πηλού να προέρχονται από το ανώτερο επίπεδο της φρυκτωρίας. Επομένως σε όλους τους Σωρούς υπάρχουν άφθονα κομμάτια ψημένου πηλού διάσπαρτα στην επιφάνειά τους.
«Αυτά άρχισα σιγά σιγά να τα κατανοώ, ενώ προσπαθούσα να καταλάβω τη λειτουργία των Σωρών: τεράστιες κατασκευές πάνω σε υψώματα και οριογραμμές με μεγάλη ορατότητα, δηλαδή κομβικά σημεία όπως επίσης μικρότερες κατασκευές που με τον χρόνο κατάλαβα ότι οριοθετούν και ελέγχουν τους αρχαίους δρόμους», λέει ο Νίκος Παναγιωτάκης στο Newsbomb.
Όλοι οι Σωροί, εξηγεί ο αρχαιολόγος, μεγάλοι και μικροί, έχουν την ίδια εικόνα, δηλαδή κοινά χαρακτηριστικά: σχήμα κόλουρου κώνου και αποτελούνται από στρογγυλούς (ή ημικυκλικούς) επάλληλους τοίχους αλλά και από εγκάρσιους όπως διακρίνονται σε κάποιους ημι-κατεστραμμένους από τη διάνοιξη δρόμων Σωρούς.
Εξασφάλιζαν, δε, τη γρήγορη, ασφαλή και οικονομική αποστολή μηνυμάτων σε κοντινές ή πολύ μακρινές περιοχές, εκμηδενίζοντας ουσιαστικά τις αποστάσεις. Παράλληλα, είχαν και αμυντικό και οχυρωματικό ρόλο, αφού παρείχαν ασφάλεια στους ταξιδιώτες, στο εμπόριο, στις μεταφορές. Από τη βόρεια ως τη νότια ακτή της Κρήτης, είχαν οπτική επαφή μεταξύ τους, προκειμένου το μήνυμα να μεταδίδεται τάχιστα και σε μεγάλη απόσταση.
Η συνεργασία του με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών, τον καθηγητή Απόστολο Σαρρή ανέδειξε μέσω δορυφορικών απεικονίσεων το όλο σύστημα, τις περιοχές ελέγχου κάθε φρυκτωρίας και την επικοινωνία ανάμεσά τους.
Οι αναλύσεις πράγματι κατέδειξαν το πυκνό σύστημα επικοινωνίας μεταξύ των Σωρών και των μινωικών οικισμών, ενώ μάλιστα φαίνεται ότι υπήρχε «ιεραρχία» μεταξύ τους, αναλόγως της χρήσης τους, της τοποθεσίας τους και το εύρος του ελέγχου που παρείχαν. Άλλοι ήταν μεγαλύτεροι, άλλοι μικρότεροι. Ο μεγαλύτερος και καλύτερα σωζόμενος εκείνος του Παντελή ο Σωρός έχει έκταση άνω των 2,5 στρεμμάτων.
Οι σημαντικότεροι, βρίσκονταν σε περιοχές της βόρειας ακτογραμμής αλλά και ανατολικά και δυτικά της περιοχής έρευνάς του, όπου υπήρχε η ανάγκη για την άμεση ενημέρωση σε περίπτωση εισβολής.
Ο Νίκος Παναγιωτάκης περιγράφει στο Newsbomb: «Η προετοιμασία ώστε να μεταδοθεί το μήνυμα τάχιστα, σήμαινε: Πρώτον, επιλογή από τους ειδικούς του ανακτόρου των βουνών/υψωμάτων όπου θα άναβε η φωτιά, και δεύτερον εγκατάσταση στρατιωτών/φρουρών που θα λειτουργούσαν με βάρδιες περιμένοντας τη φωτιά από το ύψωμα με το οποίο υπήρχε οπτική επαφή. ‘Εγκατάσταση’ όμως σήμαινε κάποιο κτίριο όπου θα έμεναν, θα μπορούσαν να αμυνθούν σε περίπτωση ‘επίθεσης’ και όπου θα αποθήκευαν τροφή αλλά και καύσιμη ύλη.
Η παρουσία χρηστικής κεραμικής (ακόμα και αποθηκευτικών αγγείων) και λεπίδων οψιανού σε πολλούς Σωρούς δηλώνουν ότι υπήρχε μόνιμη φρουρά, που έμενε εκεί σε χώρο διαμορφωμένο μέσα στο Σωρό. Θα ήταν επανδρωμένες από το στρατό ή και ενισχυόμενες από ανθρώπους της γύρω περιοχής και θα λειτουργούσαν με βάρδιες, ημέρα και νύχτα. Ο αμυντικός ρόλος μιας Μινωικής φρυκτωρίας είναι περισσότερο ξεκάθαρος σήμερα από της δημοσιευμένες φωτογραφίες της ανασκαφής της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ηρακλείου όπου φαίνεται η μία και μοναδική πολύ στενή είσοδος.
Χρονολογούνται με βάση την κεραμική στην επιφάνειά τους στην Παλαιοανακτορική έως και την Νεοανακτορική περίοδο (1.900-1.700 π.Χ)..
«Η ογκομέτρηση που πραγματοποιήσαμε στον Σωρό του Παντελή έδειξε πως η συγκεκριμένη φρυκτωρία περιέχει 5,5 περίπου χιλιάδες κυβικά μέτρα χώματος και πετρών. Αυτό σημαίνει πως η κατασκευή μιας Μινωικής Φρυκτωρίας ήταν ένας κατασκευαστικός άθλος. Το οικοδομικό υλικό ήταν από την ευρύτερη περιοχή και κατά κανόνα σε αφθονία.
Πώς επικοινωνούσαν από μακριά στη μινωική Κρήτη
Ρωτάμε τον αρχαιολόγο γιατί έπρεπε να κατασκευάσουν τα Ανάκτορα υψηλές κατασκευές πάνω σε λόφους που ήταν ήδη υψηλοί; Αλλά και γιατί να επιλέξουν το σχήμα του κόλουρου κώνου.
«Σήμερα τα βουνά και τα υψώματα στην περιοχή της Πεδιάδας είναι γυμνά από βλάστηση. Πιστεύω ότι το ύψος του Σωρού καθοριζόταν από το ύψος της βλάστησης (δέντρα και δάσος) γύρω από αυτόν. Έπρεπε να μπορούν από την κορυφή του Σωρού να κατοπτεύσουν, αλλά και να μεταδώσουν ένα μήνυμα με φωτιά, πράγμα που υπαινίσσεται η παρουσία του ψημένου πηλού. Θα έπρεπε επομένως να κτιστεί μια κατασκευή που τουλάχιστο το επάνω τμήμα της θα ήταν ορατό από τις άλλες που θα είχε οπτική επαφή.
Σχετικά με το δεύτερο ερώτημα, το σχήμα του κόλουρου κώνου ασφαλώς επιλέχθηκε αφενός για στατικούς λόγους (μεγαλύτερη σταθερότητα) αλλά κυρίως για να περιοριστεί στο ελάχιστο η κορυφή του κώνου, όπου θα άναβε η φωτιά, ώστε να μην υπάρχει πιθανότητα να μεταδοθεί στη γύρω βλάστηση, δηλαδή το κάτω τμήμα του κώνου ή μάλλον το σώμα του κώνου λειτουργούσε ως αντιπυρική ζώνη», απαντά.
Ο Σωρός της Παπούρας-ένα μινωικό ραντάρ;
Ρωτάμε τον κ. Παναγιωτάκη συγκεκριμένα για τον Σωρό της Παπούρας, όπου εντοπίστηκε το σπουδαίο μινωικό εύρημα που απασχολεί τώρα όλη την Κρήτη αλλά και τους αρχαιολόγους παγκοσμίως.
«Η ανασκαφή στον Σωρό της Παπούρας από την Αρχαιολογική Εφορεία Ηρακλείου έφερε στο φως ένα πιο εντυπωσιακό μνημείο από ό,τι είχα φανταστεί. Η τόσο επιμελημένη κατασκευή του σίγουρα παραπέμπει στην ανακτορική εξουσία που σκοπό είχε να ελέγχει όλες τις περιοχές της επικράτειάς της αλλά και τους δρόμους που οδηγούσαν από την ενδοχώρα στα ανακτορικά κέντρα για την ασφαλή διακίνηση ανθρώπων και προϊόντων. Ας θυμηθούμε εδώ την διακίνηση προϊόντων από τη Μεσοποταμία στη Μικρά Ασία, την ίδια περίοδο, και τους ‘σταθμούς’ κατά μήκος των δρόμων. Κάποιοι Σωροί ίσως έπαιζαν και το ρόλο του ‘σταθμού’, δηλαδή θα παρείχαν υπηρεσίες στους ταξιδιώτες.
Αν θα θέλατε επομένως να σας δώσω μια ερμηνεία για το μνημείο του Σωρού της Παπούρας με βάση την εμπειρία μου σε ανασκαφές στους Νομούς Ηρακλείου και Λασιθίου και κυρίως την επιφανειακή μου έρευνα της Γεωγραφικής Ενότητας Πεδιάδας καθώς και εκείνη που έγινε στο χώρο κατασκευής του αεροδρομίου Ιεράπετρας θα ήθελα πρώτα να επαναλάβω το πόσο σημαντικό είναι να εξετάζουμε ένα μνημείο όχι αποκομμένο από το φυσικό του χώρο και από άλλα μνημεία ταυτώνυμα της περιοχής. Το μνημείο επομένως θα πρέπει να ιδωθεί σε συνάρτηση με άλλα, που πριν την ανασκαφή, παρουσίαζαν την ίδια εικόνα.
Ο Σωρός της Παπούρας παρουσίαζε, προτού ανασκαφεί, την ίδια εικόνα με άλλους Σωρούς, και ειδικά με το Σωρό του Παντελή, που είναι αρκετά μεγαλύτερος.
Εάν συγκρίνουμε το Σωρό της Παπούρας όπως έχει αποκαλυφθεί (στις δημοσιευμένες φωτογραφίες) – με το Σωρό του Παντελή, σε σκαρίφημα που σχεδιάσαμε χωρίς ούτε καν καθαρισμό του χώρου, διαπιστώνομε ότι και οι δύο κατασκευές, και τα δύο μνημεία, αποτελούνται από επάλληλους τοίχους που σχηματίζουν τον κόλουρο κώνο, για τον οποίο έχω επανειλημμένα γράψει. Στο Σωρό του Παντελή δεν φαίνονται οι εγκάρσιοι τοίχοι, μια και όλο το μνημείο είναι καλυμμένο από χώμα και πέτρες, όπως ακριβώς ήταν και ο Σωρός της Παπούρας πριν ανασκαφεί.
Στον Σωρό της Παπούρας φαίνονται καθαρά οι εγκάρσιοι τοίχοι να είναι διατεταγμένοι σταυροειδώς. Πάνω σε αυτούς τους σταυροειδώς διατεταγμένους τοίχους και στο ανώτερο τμήμα του κόλουρου κώνου θα πρέπει να στηριζόταν η οροφή και επομένως ο σταυρός που σχηματίζεται δεν ήταν ορατός από ψηλά όπως παρουσιάζεται στις σημερινές φωτογραφίες. Το τελευταίο στρώμα της οροφής, αυτό που ήταν ορατό από πάνω, ήταν από πηλό, όπως προανέφερα. Να σημειώσω ότι παρά του ότι το επάνω τμήμα του Σωρού της Παπούρας ήταν διαταραγμένο από την εγκατάσταση και χρήση δύο γερμανικών πολυβολείων της κατοχής, είχαν διατηρηθεί κομμάτια ψημένου πηλού διάσπαρτα στην επιφάνειά του. Επίσης και σε άλλους Σωρούς είχαμε την τοποθέτηση γερμανικών φρουρών με πολυβόλα και αντιαεροπορικά πυροβόλα.
Το γεγονός ότι επέλεξαν το Σωρό της Παπούρας για να τοποθετήσουν το Ραντάρ του αεροδρομίου Καστελλίου, θα έπρεπε από μόνο του να καταδείξει τη σημαντικότητα του μνημείου ως μέρος ενός συστήματος επικοινωνίας και άμυνας. Αυτός δεν είναι και ο ρόλος του σύγχρονου Ραντάρ».
Οι Μινωνικές Φρυκτωρίες χρησιμοποιούνται μέχρι… σήμερα
Το ιδιαίτερα ενδιαφέρον, είναι ότι οι υπερυψωμένες αυτές τοποθεσίες που διάλεξαν οι Μινωίτες, αξιοποιούνταν για τη μετάδοση μηνυμάτων και μετά τη μινωική εποχή διαχρονικά μέχρι και σήμερα, για να ακριβολογούμε!
Το σύστημα μετάδοσης μηνυμάτων με τον ίδιο τρόπο χρησιμοποιούνταν από την ομηρική εποχή την κλασική Ελλάδα μέχρι και στην οθωμανική περίοδο. Επίσης, όπως γνωρίζομε από την… άγραφη παράδοση του νησιού, εάν ένας Κρητικός σκότωνε έναν Τούρκο, επεδίωκε να καταφύγει σε κοντινό νησί, στην Κάσο συνήθως, και οι κάτοικοι της Κάσου ενημερώνονταν για την άμεση παραλαβή του μέσω μηνυμάτων φωτιάς, που μεταδίδονταν από το καμπαναριό της Μονής Τοπλού, στο Λασίθι – και τότε έστελναν μια βάρκα για να παραλάβει τον φυγά.
Και φτάνουμε στις μέρες μας… Το σημείο της Μινωικής Φρυκτωρίας της Παπούρας Καστελλίου επελέγη για συγκεκριμένους λόγους ως χώρος τοποθέτησης του ραντάρ, ενώ όπως αναφέρει ο Νίκος Παναγιωτάκης, μεγάλα ραντάρ τηλεπικοινωνίας είχαν τοποθετηθεί και στον Σωρό της Έδερης κατά την περίοδο του ψυχρού πολέμου καταστρέφοντάς τον. Επίσης πολλοί Σωροί φιλοξενούν κεραίες τηλεπικοινωνίας των μεγάλων εταιριών κινητής τηλεφωνίας σήμερα.
Η ανακάλυψη των Μινωικών Φρυκτωριών-Σωρών ως σύστημα επικοινωνίας συνέπεσε στον 21ο αιώνα, που χαρακτηρίζεται ο Αιώνας της Πληροφορίας.
Και εδώ βεβαίως προκύπτουν σημαντικά ερωτήματα. Χρησιμοποιούνταν μόνο από τους Μινωίτες στην Κρήτη ή υπήρχε διάσπαρτο σε ολόκληρο τον κόσμο του Αιγαίου, τότε; Οι Μινωίτες διατηρούσαν άλλωστε σχέσεις με τους βόρειους γείτονές τους και τους νησιώτες. Για παράδειγμα, η γεωφυσική ανάλυση στον λόφο του Σωρού, νότια του Βόλου, καταδεικνύει στοιχεία παρόμοιας καύσης στο έδαφος… Η έρευνα, θα έπρεπε με αφετηρία την Κρήτη, να επεκταθεί σε ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο, θεωρεί ο Νίκος Παναγιωτάκης…
Αυτό που μένει λοιπόν να αποδειχτεί και επίσημα, αν οι αρχαιολογικές υπηρεσίες της Κρήτης και το υπουργείο Πολιτισμού αποφασίσουν να ασχοληθούν σοβαρά με τα ήδη έτοιμα ευρήματα του πρώτου ευρωπαϊκού πολιτισμού, είναι ότι το λαμπρό μνημείο στην Παπούρα Καστελλίου, δεν αποτελεί παρά… έναν ακόμα «Σωρό», στο δαιδαλώδες σύστημα τηλεπικοινωνίας των Μινωιτών. Επομένως αν αποδειχτεί, ο Σωρός της Παπούρας θα μπορούσε να αποτελέσει την αρχή για προστασία, ανάδειξη και προβολή και των υπόλοιπων Μινωικών Φρυκτωριών-Σωρών σε όλη την Κρήτη ως αναπόσπαστο τμήμα του γιγαντιαίου αυτού κατασκευαστικού άθλου του μινωικού Πολιτισμού και να προστατευθεί απαρέγκλιτα από την αρχαιολογική νομοθεσία ως ανακάλυψη μείζονος σημασίας.