Χακάν Φιντάν στους Financial Times: «Το τζίνι βγήκε από το μπουκάλι»

Περίπου ένα χρόνο μετά την ανάληψη καθηκόντων ως αρχηγός κατασκοπείας της Τουρκίας, ο Χακάν Φιντάν μετέβη στη Δαμασκό για να πείσει τον Σύρο πρόεδρο Μπασάρ αλ Άσαντ να μην συντρίψει τις ειρηνικές διαδηλώσεις που εξαπλώνονταν ενάντια στο καθεστώς του. Η τελευταία του προσπάθεια απέτυχε, με τη βάναυση καταστολή του Άσαντ το 2011 που οδήγησε την Τουρκία να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις ενός εμφυλίου πολέμου που έστειλε εκατομμύρια πρόσφυγες πέρα ​​από τα σύνορα της, επέτρεψε την άνοδο του Ισλαμικού Κράτους και απασχόλησε τουρκικά στρατεύματα.

Αλλά κατά την επιστροφή του στη Δαμασκό τον περασμένο Δεκέμβριο, ως υπουργός Εξωτερικών πλέον, ο Φιντάν έτυχε πολύ διαφορετικής υποδοχής. Κατά την άφιξή του αγκαλιάστηκε θερμά από τον Aχμέντ αλ Σαράα, τον άνθρωπο που ηγήθηκε της επίθεσης μαζί με τους υποστηριζόμενους από τους Τούρκους αντάρτες που τελικά τερμάτισαν την κυριαρχία του Άσαντ και άφησαν την Άγκυρα κυρίαρχο ξένο παίκτη στη Συρία. «Η πιο σκοτεινή περίοδος της Συρίας είναι πίσω της», είπε ο Φιντάν κατά τη διάρκεια της επίσκεψης. «Καλύτερες μέρες έρχονται».

Ήταν μια στιγμή δικαίωσης για τον ψηλό, αστό κατάσκοπο που έγινε διπλωμάτης, έναν από τους κύριους αρχιτέκτονες της σύγχρονης τουρκικής πολιτικής ασφαλείας τα τελευταία 15 χρόνια. Με τον Φιντάν να βρίσκεται πλέον στο προσκήνιο και τη δημοτικότητά του να ενισχύεται, ορισμένοι τον διαφημίζουν ακόμη και ως πιθανό διάδοχο του μακροχρόνιου αφεντικού του, του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.

Ως επικεφαλής της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών της Τουρκίας (MIT) από το 2010 έως το 2023, έπαιξε κεντρικό ρόλο στη διαμόρφωση της στρατηγικής της χώρας στη Συρία και την ευρύτερη Μέση Ανατολή, ενώ εξισορροπούσε επίσης τις σχέσεις με τη Ρωσία και τους συμμάχους της Άγκυρας στο ΝΑΤΟ, όπου η Τουρκία διοικεί τον δεύτερο μεγαλύτερο στρατό μετά τις ΗΠΑ.

Ο Φιντάν είναι το δημόσιο πρόσωπο της Άγκυρας που βοηθά στη σταθεροποίηση της Συρίας μετά τον Άσαντ, ενώ διαχειρίζεται τις σχέσεις με τους περιφερειακούς γείτονες. Καλείται επίσης να αντιμετωπίσει την αναταραχή που δημιουργήθηκε στο ΝΑΤΟ μετά την ανατροπή της διατλαντικής συμμαχίας από τον Πρόεδρο των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ. «Παλιά διοικούσα έναν μεγάλο οργανισμό, τώρα με διοικεί», είπε σε μια σπάνια συνέντευξη, αναφερόμενος στη μετάβασή του από τον κόσμο των πληροφοριών στην παγκόσμια διπλωματία.

Το περασμένο Σαββατοκύριακο, βρέθηκε στο Λονδίνο με τους Ευρωπαίους ομολόγους του για να συζητήσουν την απάντησή τους στις προσπάθειες του Τραμπ να αναγκάσει την Ουκρανία σε κατάπαυση του πυρός με τη Ρωσία και τις απειλές για απεμπλοκή από την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Οι ενέργειες του προέδρου των ΗΠΑ είναι «ένα κάλεσμα αφύπνισης για να ενωθούμε και να σχεδιάσουμε το δικό μας κέντρο βάρους», είπε ο Φιντάν στους Financial Times, προσθέτοντας ότι η Τουρκία θα ήθελε να είναι μέρος οποιασδήποτε νέας ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής ασφάλειας, εάν το ΝΑΤΟ διαλυθεί.

«Το τζίνι είναι έξω από το μπουκάλι και δεν υπάρχει τρόπος να το βάλεις πίσω», είπε για την ευρωπαϊκή ασφάλεια. «Ακόμη κι αν ο πρόεδρος Τραμπ αποφασίσει να μην αποσυρθεί από την Ευρώπη αυτή τη στιγμή, είναι πιθανό στο μέλλον κάποιος με παρόμοιες απόψεις και πολιτικές ιδέες να εξετάσει το ενδεχόμενο μείωσης της συνεισφοράς της Αμερικής στην ευρωπαϊκή ασφάλεια».

Πρώην στρατιωτικός, ο Φιντάν υπήρξε εδώ και καιρό ένας από τους πιο έμπιστους υπολοχαγούς του Ερντογάν. Έμεινε στη θέση του κατά τη διάρκεια ταραγμένων εποχών, συμπεριλαμβανομένης μιας απόπειρας πραξικοπήματος το 2016, κατά την οποία τα κεντρικά γραφεία της υπηρεσίας πληροφοριών κατακλύζονταν από σφαίρες, ενώ άλλοι κοντά στον Τούρκο ισχυρό άνδρα εγκατέλειπαν το πλοίο ή απομακρύνονταν.

Ως επικεφαλής κατασκοπείας, απολάμβανε τον σεβασμό των δυτικών ομολόγων του, ακόμη και όταν ο Ερντογάν προχώρησε σε μια σαρωτική εσωτερική καταστολή - με τη βοήθεια της MIT του Φιντάν- και ακολούθησε μια ολοένα πιο ισχυρή εξωτερική πολιτική που οδήγησε σε στρατιωτικές επεμβάσεις στη Συρία και τη Λιβύη και τακτικές διαμάχες με τις ΗΠΑ και τις ευρωπαϊκές δυνάμεις.

Όταν το Ιράν και η Ρωσία παρενέβησαν στον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας για να στηρίξουν τον Άσαντ, ο Φιντάν βοήθησε στη διαχείριση των περίπλοκων σχέσεων με την Τεχεράνη και τη Μόσχα. Στον απόηχο της αποχώρησης του Άσαντ, η Τουρκία έχει αναδειχθεί ως ο πιο ισχυρός ξένος παράγοντας στη Συρία, με το Ιράν να αναγκάζεται σε μια ταπεινωτική αποχώρηση και τη Ρωσία να χάνει έναν σύμμαχο στην καρδιά της Μέσης Ανατολής.

H Άγκυρα δεν υποστήριξε άμεσα την ισλαμιστική φατρία του Σαράα, τη Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ (HTS) παρακλάδι της Αλ Κάιντα που κυριαρχεί στην εκκολαπτόμενη προσωρινή κυβέρνηση της Συρίας. Ο Φιντάν αρνήθηκε ότι είχε προηγούμενη γνώση της επίθεσης του HTS, αλλά οι ειδικοί πιστεύουν ότι είναι πολύ απίθανο να είχε ενεργήσει χωρίς τη συγκατάθεση της Άγκυρας.

Ο διευρυνόμενος ρόλος της Τουρκίας στη Συρία είναι ένα όφελος για την ήπια δύναμη της Άγκυρας και παρέχει ευκαιρίες για τις τουρκικές επιχειρήσεις και μεγαλύτερο εμπόριο. Αλλά εγκυμονεί επίσης κινδύνους και απειλές καθώς ο Σαράα προσπαθεί να εδραιώσει τον έλεγχο και να πείσει τις μυριάδες ένοπλες φατρίες - συμπεριλαμβανομένων εκείνων που βρίσκονται υπό την προστασία της Άγκυρας - να απορροφηθούν σε έναν νέο μηχανισμό εθνικής ασφάλειας.

Μια αυξανόμενη ανησυχία για τον Φιντάν είναι οι στρατιωτικές επιθέσεις του Ισραήλ στη νότια Συρία από το τέλος του καθεστώτος Άσαντ. «Οι συνεχιζόμενες επιθέσεις στην ξηρά και οι μετακινήσεις νέων στρατευμάτων είναι μια ξεκάθαρη πρόκληση», είπε. «Το Ισραήλ βλέπει κάθε αραβική και μουσουλμανική χώρα ως απειλή και είναι εξαιρετικά επικίνδυνο. Η στρατηγική να κρατά αδύναμα όλα τα συνοριακά της κράτη είναι αβάσιμη». Αλλά η κύρια ανησυχία του Φιντάν είναι η μοίρα των Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων (SDF), μιας ισχυρής κουρδοκρατούμενης ομάδας που οι ΗΠΑ όπλισαν και εκπαίδευσαν ως τοπικό τους εταίρο στον αγώνα κατά του ISIS.

Η Τουρκία θεωρεί τους Κούρδους μαχητές τρομοκράτες και προέκταση του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (PKK), το οποίο έχει πολεμήσει μια εξέγερση τεσσάρων δεκαετιών εναντίον του τουρκικού κράτους. Έχει εξαπολύσει τουλάχιστον τρεις επιθέσεις στη βόρεια Συρία από το 2016 και ανέπτυξε τις συριακές φατρίες που υποστηρίζει για να τις αντιμετωπίσουν, σε ένα σημείο τριβής με την Ουάσιγκτον.

Ο Φιντάν έχει επανειλημμένα προειδοποιήσει ότι οι SDF που έχει 65.000 μαχητές, πρέπει να διαλύσει και να εκδιώξει τους μη Σύρους μαχητές από τη χώρα, διαφορετικά θα αντιμετωπίσει την απειλή μιας νέας τουρκικής στρατιωτικής δράσης.
«Αυτοί οι άνθρωποι είναι ο ορκισμένος εχθρός της Τουρκίας», είπε ο Φιντάν, προσθέτοντας ότι περίπου 2.000 μαχητές προέρχονται από το PKK και έως και 5.000 από τις συριακές θυγατρικές τους. «Δεν μπορούμε να τους αφήσουμε να συνεχίσουν».

Σε μια προσπάθεια να αντικρούσει την αφήγηση ότι οι Κούρδοι μαχητές είναι απαραίτητοι για την αποτροπή της αναζωπύρωσης του Ισλαμικού Κράτους, ο Φιντάν προωθεί ένα σχέδιο για την ανάπτυξη ενός περιφερειακού συνασπισμού για να πολεμήσει τους τζιχαντιστές ως εναλλακτική λύση στην αποστολή υπό την ηγεσία των ΗΠΑ. Οι τουρκικές δυνάμεις θα μπορούσαν επίσης να καταλάβουν στρατόπεδα και φυλακές που διαχειρίζονται οι SDF στη βορειοανατολική Συρία που φιλοξενούν δεκάδες χιλιάδες μαχητές και συγγενείς του ISIS, αν χρειαστεί, πρόσθεσε.

«Αν εμείς, ως γείτονες της Συρίας, μπορέσουμε να δημιουργήσουμε τη δική μας περιφερειακή πλατφόρμα, μπορούμε να πολεμήσουμε ενάντια στο Ισλαμικό Κράτος ακόμα κι αν οι ΗΠΑ αποφασίσουν να αποχωρήσουν». Ο Τραμπ απείλησε να αποσύρει Αμερικανούς στρατιώτες από τη Συρία κατά την πρώτη του θητεία και επανέλαβε τον Δεκέμβριο ότι οι ΗΠΑ δεν πρέπει «να έχουν καμία σχέση με τη Συρία», ανανεώνοντας τις εικασίες ότι μπορεί να αποσύρει τους περίπου 2.000 στρατιώτες.

Η Άγκυρα το ελπίζει. «Μια μέρα, οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία αποφάσισαν να αποσύρουν την υποστήριξή τους από τη συριακή αντιπολίτευση κατά του Άσαντ και να περιορίσουν τον ρόλο τους στη Συρία στην καταπολέμηση του Ισλαμικού Κράτους υποστηρίζοντας το PKK», είπε ο Φιντάν. «Η αντιπαράθεση μιας τρομοκρατικής οργάνωσης εναντίον μιας άλλης δεν ήταν η σωστή ιδέα».