Επιστρέφουν στην ΕΕ οι «μαέστροι του Πούτιν» παρά το εμπάργκο: «Επιλέξτε Ουκρανούς ή Ευρωπαίους»

Ακόμα και όταν οι στρατοί της Ρωσίας εισέβαλαν στην Ευρώπη τον περασμένο αιώνα, η μουσική της ξεχύθηκε στα θέατρα και τις αίθουσες συναυλιών της γηραιάς ηπείρου, με τους παθιασμένους μαέστρους και τις λαμπερές σοπράνο να γίνονται οι κορυφαίοι πρεσβευτές της χώρας. Όταν η Σοβιετική Ένωση κατέρρευσε, οι όπερες και τα μπαλέτα της Ρωσίας εξακολουθούσαν να κατέχουν ξεχωριστή θέση στην Ευρώπη. Το ίδιο και μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Μόσχα το 2014. Αλλά όλα αυτά σταμάτησαν τον χειμώνα του 2022, όταν το Κρεμλίνο εισέβαλε στην Ουκρανία.

Σε μια επίδειξη αλληλεγγύης προς το Κίεβο, ο κόσμος της κλασικής μουσικής ακύρωσε συναυλίες Ρώσων, σταμάτησε να παρουσιάζει πρωτοποριακά έργα όπως ο «Καρυοθραύστης» και η «Λίμνη των Κύκνων» και απέλυσε καλλιτέχνες με δημόσιους δεσμούς με τον Βλαντιμίρ Πούτιν - όλα αυτά μέρος μιας ευρύτερης απεξάρτησης των ευρωπαϊκών τεχνών από τη Ρωσία, γράφει το Politico.

Τρία χρόνια αργότερα, ωστόσο, τα μεγαλύτερα αστέρια της Ρωσίας επιστρέφουν αθόρυβα σε ορχήστρες και σκηνές σε όλη την Ευρώπη. Αυτή είναι μια νίκη για τη Μόσχα, ακριβώς τη στιγμή που οι επικριτές λένε ότι ελπίζει να τερματίσει την παγκόσμια απομόνωσή της χρησιμοποιώντας τη ρωσική υψηλή τέχνη και τον πολιτισμό ως όπλο «ήπιας ισχύος». Απέναντι στους Ρώσους που επιστρέφουν, η Ουκρανία και η ΕΕ καλούν τις έγκριτες όπερες και τις θεατρικές εταιρείες της ηπείρου να κρατήσουν άμυνα απέναντι στη Μόσχα.

Επιστρέφουν στην ΕΕ καλλιτέχνες-σταρ της Ρωσίας

Το 2008, ο Βαλέρι Γκέργκιεφ, ένας από τους πιο διάσημους μαέστρους της Ρωσίας, έδωσε μια προπαγανδιστική συναυλία στην ερειπωμένη πόλη Τσχινβάλι, την πρωτεύουσα της αποσχισθείσας περιοχής της Νότιας Οσετίας της Γεωργίας, την οποία μόλις είχαν καταλάβει οι αυτονομιστές που υποστηρίζονταν από τη Μόσχα.

Καθώς το κοινό κυμάτιζε σημαίες της Ρωσίας και της Οσετίας, ο Γκέργκιεφ διηύθυνε τη Συμφωνική Ορχήστρα του Λένινγκραντ, σύμβολο αντίστασης κατά του φασισμού. Αργότερα συμμετείχε σε μια τηλεοπτική προεκλογική διαφήμιση του Πούτιν το 2012, επαινώντας την ηγεσία του Ρώσου προέδρου, ενώ υπέγραψε ανοιχτή επιστολή υποστηρίζοντας την παράνομη προσάρτηση της Κριμαίας από το Κρεμλίνο το 2014.

Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022, απολύθηκε και σταμάτησε να συνεργάζεται με ορχήστρες και θέατρα, από το Μιλάνο και το Μόναχο μέχρι το Ρότερνταμ και τη Βιέννη. Έκανε συναυλίες στην Κίνα και το Ιράν, αλλά υπέστη κυρώσεις από την Ουκρανία και δεν έχει πατήσει το πόδι του στην Ευρώπη από τότε που ξεκίνησε η ολοκληρωτική επίθεση. Αυτό θα αλλάξει σύντομα.

Ο Γκέργκιεφ πρόκειται να πραγματοποιήσει μερικές παραστάσεις στη Βαρκελώνη τον επόμενο χρόνο με την Ορχήστρα Mariinsky της Ρωσίας στο πλαίσιο της σειράς συναυλιών Ibercámera, η οποία αναφέρει το ταμείο Next Generation της ΕΕ ως οικονομικό υποστηρικτή. Ο διοργανωτής της εκδήλωσης, Josep María Prat, δήλωσε στην ισπανική εφημερίδα El País ότι δεν υπάρχει «κανένα νομικό κώλυμα» για τη συμμετοχή του και είπε ότι ελπίζει ότι «η μουσική θα αποτελέσει γέφυρα για την ένωση, όχι για τον πόλεμο». Οι Αρχές της ΕΕ δεν το πιστεύουν.

Διαδήλωση στη Μπρατισλάβα για την Άννα Νετρέμπκο

Τον Απρίλιο, εκατοντάδες διαδηλωτές συγκεντρώθηκαν γύρω από ένα θέατρο στην Μπρατισλάβα, κουνώντας ουκρανικές σημαίες και κρατώντας φωτογραφίες από βομβαρδισμένες ουκρανικές πόλεις. Διαμαρτύρονταν για μια συναυλία της Ρωσίδας σοπράνο Άννας Νετρέμπκο, αγαπημένης του κόσμου της όπερας - και ένθερμης οπαδού του Πούτιν.

Η Νετρέμπκο έχει επικρίνει την εισβολή της Μόσχας και έχει τονίσει ότι δεν ασχολείται με την πολιτική. Οι επικριτές της όμως επισημαίνουν ότι υποστήριξε την εκστρατεία επανεκλογής του Πούτιν το 2012, έχει συναντηθεί μαζί του επανειλημμένα και σε συνέντευξή της στα ρωσικά κρατικά μέσα ενημέρωσης το 2017, δήλωσε ότι είναι «αδύνατο να σκεφτεί κανείς καλύτερο πρόεδρο για τη Ρωσία».

Πόζαρε επίσης για μια φωτογραφία με τον ηγέτη των φιλορώσων αυτονομιστών από την ανατολική Ουκρανία το 2014 και του έδωσε μια επιταγή ενός εκατομμυρίου ρουβλίων για την ανοικοδόμηση ενός κατεστραμμένου θεάτρου στο Ντόνετσκ που ελέγχεται από τους αντάρτες - αν και αργότερα ισχυρίστηκε ότι δεν γνώριζε στην πραγματικότητα ποιος ήταν ο άνδρας, ούτε ότι η σημαία που κρατούσε ανήκε στην ομάδα των ανταρτών.

Αφού η Ρωσία ξεκίνησε την ολοκληρωτική εισβολή της τον Φεβρουάριο του 2022, η Νετρέμπκο — η οποία είχε μέντορα τον Γκέργκιεφ στην αρχή της καριέρας της και γιόρτασε τα 50ά γενέθλιά της το 2021 με μια συναυλία στο Κρεμλίνο — εγκαταλείφθηκε από διάσημες όπερες από τη Νέα Υόρκη μέχρι το Λονδίνο. Περιζήτητη πριμαντόνα κάποτε, έκανε ένα διάλειμμα μηνών στις εμφανίσεις της, ενώ το Κίεβο της επέβαλε επίσης κυρώσεις το 2023.

Το τελευταίο διάστημα κάνει δυναμική επιστροφή. Η πρώτη της παράσταση στις ΗΠΑ μετά την εισβολή πραγματοποιήθηκε στην Όπερα του Παλμ Μπιτς στη Φλόριντα τον Φεβρουάριο και η ερμηνεία της «Τόσκα» του Πουτσίνι στη Βασιλική Όπερα του Λονδίνου τον Σεπτέμβριο θα είναι η πρώτη της από πριν τον πόλεμο. Το πρόγραμμά της για τους επόμενους 18 μήνες είναι γεμάτο με παραστάσεις στην Ευρώπη, από το Βερολίνο μέχρι τη Ζυρίχη.

Παρά την επίσημη διαμαρτυρία του πρέσβη της Ουκρανίας προς την σλοβακική κυβέρνηση, τα εισιτήρια για τη συναυλία της στην Μπρατισλάβα εξαντλήθηκαν, με τον διευθυντή του θεάτρου να αποκαλεί τους επικριτές της «πρωτόγονους».

Ο μάνατζερ της Nετρέμπκο, Μιγκέλ Εστεμπάν, παρείχε στο POLITICO ένα έγγραφο 74 σελίδων που περιγράφει λεπτομερώς τις δηλώσεις της για τον Πούτιν, τον πόλεμο και την Ουκρανία, υποστηρίζοντας ότι συχνά παρεξηγούνταν ή ήταν εκτός πλαισίου.Ο Εστεμπάν είπε ότι η τραγουδίστρια είχε πάρει «προσωπικό ρίσκο» χρησιμοποιώντας δημόσια τη λέξη «πόλεμος» αντί για τη φράση «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» για να περιγράψει την εισβολή της Μόσχας, «θέτοντας σε κίνδυνο την ευρύτερη οικογένειά της και τους στενούς φίλους της που εξακολουθούν να ζουν στη Ρωσία» και είπε ότι δεν έχει πατήσει το πόδι της στη Ρωσία από τον Φεβρουάριο του 2022.

Αν και ορισμένοι ερμηνευτές, συμπεριλαμβανομένης της Nετρέμπκο έχουν υποστηρίξει ότι η τέχνη και η πολιτική θα έπρεπε να αλληλοαποκλείονται, άλλοι θεωρούν ότι δεν υπάρχει εύκολος τρόπος να αποσυνδεθεί η πολεμική μηχανή της Ρωσίας από τη χρήση του πολιτισμού ως «ήπιας δύναμης»

«Επικίνδυνη» η επιστροφή του ρωσικού πολιτισμού στην ΕΕ

Ο Ουκρανός υπουργός Πολιτισμού, Μίκολα Τοτσίτσκι, δήλωσε ότι η καλλιτεχνική σκηνή της Ευρώπης θα πρέπει να «το ξανασκεφτεί» πριν καλωσορίσει ξανά Ρώσους καλλιτέχνες, χαρακτηρίζοντας «πολύ επικίνδυνη» την επανένταξη του ρωσικού πολιτισμού ενώ η ολοκληρωτική εισβολή της Μόσχας συνεχίζεται. «Όταν έχεις μια ρωσική ενεργή πολιτιστική δράση στη χώρα [σου], πρόκειται αμέσως για παραπληροφόρηση και για την προετοιμασία κάποιου είδους επιθετικής πράξης», είπε.

«Αυτή είναι η δική μας εμπειρία». Ο Ευρωπαίος Επίτροπος Πολιτισμού, Γκλεν Μικάλεφ, συμφώνησε, λέγοντας στο POLITICO: «Οι ευρωπαϊκές σκηνές δεν πρέπει να δίνουν χώρο σε όσους υποστηρίζουν αυτόν τον επιθετικό πόλεμο κατά της Ουκρανίας».

Η Επιτροπή εν τω μεταξύ ξεκίνησε συνομιλίες με τις ισπανικές αρχές για να επαληθεύσει ότι δεν έχουν χρησιμοποιηθεί κονδύλια της ΕΕ για τις παραστάσεις στις οποίες συμμετέχει ο φίλα προσκείμενος στον Πούτιν Γκέργκιεφ, σύμφωνα με αξιωματούχο της Κομισιόν.

Ερωτηθείς για τη χρηματοδότησή του από την ΕΕ, εκπρόσωπος του φεστιβάλ δήλωσε στο POLITICO ότι οι συναυλίες του «δεν είχαν ποτέ επιδοτηθεί από την ΕΕ», αλλά παραδέχτηκε ότι είχε ζητήσει επιχορήγηση για τις τέχνες από το ταμείο Next Generation EU, το εμβληματικό πακέτο ανάκαμψης από την πανδημία του μπλοκ, τον Δεκέμβριο του 2022.

Όσο για την καλλιτεχνική σκηνή της Ουκρανίας έχει επικρίνει τη σταδιακή αλλαγή στάσης της ευρωπαϊκής υψηλής κουλτούρας απέναντι στη Ρωσία, η οποία έρχεται εν μέσω των προσπαθειών του προέδρου Τραμπ να μεσολαβήσει για την ειρήνη.

Τις πρώτες ημέρες της εισβολής της Μόσχας είδαμε μια ευρύτερη δυτική απόρριψη του ρωσικού πολιτισμού και των καλλιτεχνών που φέρονται να είναι σε συνεργασία με το Κρεμλίνο, κάτι που ο υπουργός πολιτισμού της Λιθουανίας χαρακτήρισε «πνευματική καραντίνα». Ο υπουργός πολιτισμού της Ουκρανίας πρότεινε μια λύση: Οι ευρωπαϊκές θεατρικές ομάδες θα πρέπει να προσλαμβάνουν Ουκρανούς ή Ευρωπαίους ερμηνευτές αντί για Ρώσους.