Ο Γκοντελιέ, ο θάνατος και η φιλοσοφία
«Ο επιστημονικός λόγος (raison scientifique) δεν είναι μεταδοτικός, η θρησκεία είναι» είπε χαρακτηριστικά, τονίζοντας ότι πέραν της λογικής υπάρχει η πίστη.
Τι μπορούμε να κάνουμε για να ξεπεράσουμε τα όρια της ύπαρξής μας; ρώτησε ο Γάλλος φιλόσοφος που έδωσε την απάντηση: «Να κατασκευάσουμε μύθους. Αν το παιδί σας πεθαίνει και σας το πουν οι γιατροί, τι θα κάνετε; Θα σκεφθείτε ίσως ότι υπάρχουν όντα πιο δυνατά από τους γιατρούς» ήταν το χαρακτηριστικό παράδειγμα που έδωσε.
«Η λογική είναι ένα αξίωμα της ύπαρξης. Η θρησκεία δίνει μια συνολική απάντηση στο υπαρξιακό πρόβλημα. Οι επιστήμες δίνουν μόνο μερικές απαντήσεις που θέτουν νέα ερωτήματα» υποστήριξε ο Γκοντελιέ, επιχειρώντας να ερμηνεύσει την ανθεκτικότητα του θρησκευτικού φαινομένου. Και σε μια ενδιαφέρουσα παρατήρηση συσχέτισης του θρησκευτικού-κοσμοθεωρητικού υποβάθρου και της επιστημονικής σκέψης, ανέφερε ότι όλοι οι Κινέζοι φυσικοί δηλώνουν πως ο κόσμος μας δεν έχει αρχή και τέλος και είναι διατεθειμένοι να αντιμετωπίσουν τη «μεγάλη έκρηξη» μόνο ως ένα κοσμολογικό επεισόδιο.
Οι Κινέζοι του σημερινού «καπιταλιστικού κομμουνισμού» ή «κομμουνιστικού καπιταλισμού», που βιώνουν τώρα μια εντυπωσιακή αναγέννηση του κουμφουκιανισμού και του ταοϊσμού, αντιλαμβάνονται παραδοσιακά την ύπαρξη ως διαρκή εναλλαγή δύο μορφών ενέργειας. Από την άλλη μεριά, υπογράμμισε, δεν μπορεί κανείς να ισχυρισθεί ότι χρειάζεται η θρησκεία για την ηθική, ότι δεν υπάρχει δηλαδή στους ανθρώπους ηθική χωρίς θρησκεία.
Η ομιλία του Γκοντελιέ έγινε στα πλαίσια μιας «νύχτας Φιλοσοφίας» που οργάνωσαν από κοινού το Γαλλικό Ινστιτούτο και το Ινστιτούτο Γκαίτε της Αθήνας, με μια πληθώρα ταυτόχρονων εκδηλώσεων και συζητήσεων για τις πιο διαφορετικές πτυχές της φιλοσοφικής σκέψης, όχι μόνο υπό τη στενή της έννοια, αλλά σε συνδυασμό με τους πολιτικούς και κοινωνικούς προβληματισμούς. Οι εκδηλώσεις προκάλεσαν πολύ μεγάλο ενδιαφέρον, με εκατοντάδες συμμετέχοντες, ανάμεσά τους και πολλούς νέους, που έκαναν ουρές για να μπουν στους χώρους που έγιναν.
Ο Γκοντελιέ παρουσίασε την τελευταία δουλειά του για τον θάνατο, ένα τόμο υπό τον γενικό τίτλο «Ο θάνατος και τα επέκεινα του θανάτου», συλλογικό προϊόν μιας ομάδας φημισμένων ειδικών που εξέτασαν πως αντιμετωπίζουν το θέμα αυτό 14 διαφορετικά κοινωνικο-θρησκευτικά συστήματα. Υπό εξέταση τέθηκαν η αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή κοινωνία, τα βασικά μονοθεϊστικά συστήματα, ο βουδισμός, ο ινδουϊσμός και οι φυλετικές θρησκείες. Σημειώνεται ότι περίπου ο μισός παγκόσμιος πληθυσμός ακολουθεί μονοθεϊστικά και ο υπόλοιπος μη μονοθεϊστικά συστήματα.
Η έμπνευση για τη μελέτη του πως αντιμετωπίζουν διαφορετικά κοινωνικο-θρησκευτικά συστήματα τον θάνατο, προέκυψε από την έκρηξη και μεγάλη σοβαρότητα του προβλήματος της «μοναξιάς των ηλικιωμένων» και της πολύ μεγάλης αύξησης των ανθρώπων που πεθαίνουν μόνοι τους στα νοσοκομεία της Γαλλίας. Για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα, νοσοκόμες και γιατροί αναλαμβάνουν ένα ρόλο «ψευδο-γονέων», που συνοδεύουν στον θάνατο τους ασθενείς. Αλλά δυσφορούν, γιατί θεωρούν δουλειά τους είναι να φροντίζουν και να θεραπεύουν, όχι να συνοδεύουν στο τέλος της ζωής.
Η ιδέα της μεταθανάτιας κρίσης γεννήθηκε στην αρχαία ανατολή την εποχή του Ζαρατούστρα, ίσως και στα τέλη της αρχαίας Αιγύπτου, υποστήριξε ο Γκοντελιέ που εκτίμησε ότι οι Εβραίοι την πήραν από κει κατά την εξορία τους στη Βαβυλώνα. Η αντίληψη της μεταθανάτιας κρίσης εισάγει επίσης ένα επίπεδο κρίσης που υπερβαίνει τις κοσμικές εξουσίες. Είναι κοινή σε όλα τα θρησκευτικά συστήματα, μονοθεϊστικά ή μη, πλην των φυλετικών (tribales) θρησκειών.
Ο Γκοντελιέ στάθηκε ιδιαίτερα στα στοιχεία ενότητας των θρησκευτικών συστημάτων, αλλά και στις διαφορές τους, τονίζοντας π.χ. τον «εθνικό» χαρακτήρα της ιουδαϊκής θρησκείας με την έννοια του «περιούσιου λαού», τον ουσιαστικά μη οικουμενικό χαρακτήρα της, σε αντίθεση προς τον Χριστιανισμό και το Ισλάμ. Τόνισε επίσης ότι όλες οι θρησκείες πιστεύουν ότι οι νεκροί πάνε κάπου μετά τον θάνατο, ενώ επίσης σε όλες διακρίνονται τρεις φάσεις με τις ιδιαίτερες στάσεις και τελετουργίες τους, η αγωνία, η διάθεση του πτώματος και το πένθος.
Ο Γκοντελιέ υπογράμμισε επίσης ότι ένα κοινό χαρακτηριστικό των μελετηθέντων συστημάτων είναι ότι αντιπαραθέτουν τον θάνατο όχι στη ζωή, αλλά στη γέννηση. Θεωρούν τα γέννηση σύζευξη, τον θάνατο αποσύνδεση. Στον χριστιανισμό π.χ. η ψυχή δεν παράγεται από τη σεξουαλική πράξη ή το σπέρμα, είναι ο Θεός που τη βάζει στο έμβρυο.