Ανάλυση: Γιατί ο Οικουμενικός Πατριάρχης μίλησε για αδιαπραγμάτευτη κυριαρχία της Ουκρανίας
Αίσθηση προκάλεσε η ομιλία του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου την Κυριακή στον Ιερό Ναό Αγίου Νικολάου Τζιβαλίου. Στο τέλος της λειτουργίας τελέστηκε επιμνημόσυνη δέηση για τους Ουκρανούς πεσόντες με την ευκαιρία της συμπλήρωσης τριών ετών από την ρωσική εισβολή στη χώρα και ο Οικουμενικός Πατριάρχης μίλησε στην αγγλική γλώσσα, θίγοντας θέματα στα οποία δεν έχει αναφερθεί ξανά, ειδικά στο πλαίσιο κηρύγματος, όπως η κυριαρχία ενός κράτους και η διπλωματία.
«Καμία δύναμη δεν μπορεί να σβήσει το πνεύμα ενός λαού που αρνείται να λυγίσει. Κανένα έθνος δεν έχει το δικαίωμα να επιβάλλει τη θέλησή του σε ένα άλλο και καμία δύναμη δεν μπορεί να διαγράψει την ιστορία ενός λαού» ανέφερε ο Οικουμενικός Πατριάρχης, τονίζοντας πως «Η κυριαρχία της Ουκρανίας δεν είναι προς συζήτηση, ούτε μπορεί να τεθεί υπό διαπραγμάτευση με το πρόσχημα της διπλωματίας».
Στη συνέχεια πρόσθεσε: «Αυτή η διαδικασία (ενν. η διαπραγμάτευση) πρέπει να συμπεριλάβει την Ουκρανία ως ισότιμο συμμετέχοντα, να επιβεβαιώσει το δικαίωμά της να υπάρχει χωρίς φόβο και να επουλώσει τα τραύματα ενός τόπου που έχει πληγωθεί από τον πόλεμο». Επεσήμανε δε, ότι η διεθνής κοινότητα «δεν πρέπει να στρέψει το βλέμμα της αλλού ή να εξαπατηθεί από ψευδείς αφηγήσεις και παραπληροφόρηση. Δεν πρέπει να επιτρέψει να συνεχιστεί η καταπίεση ή να αποδεχθεί συμβιβασμούς που υπονομεύουν τα θεμελιώδη δικαιώματα. Το μέλλον πρέπει να οικοδομηθεί πάνω στο σταθερό έδαφος του διεθνούς δικαίου, της αυτοδιάθεσης και του αμοιβαίου σεβασμού – και όχι του εξαναγκασμού και της υποταγής».
Το εκκλησιαστικό ζήτημα της Ουκρανίας ενδέχεται να αποτελέσει ένα από τα πεδία διαπραγμάτευσης ανάμεσα σε ΗΠΑ και Ρωσία, με τον φόβο που εκφράζεται από εκκλησιαστικούς κύκλους, να είναι ότι η αυτοκεφαλία της Ουκρανικής Εκκλησίας θα τεθεί εν αμφιβόλω από τη ρωσική πλευρά ειδικά από τη στιγμή που το εκκλησιαστικό ζήτημα ήταν εκείνο που «άνοιξε» του ασκούς του Αιόλου. Σύμφωνα με τους ίδιους κύκλους, η στόχευση του Οικουμενικού Πατριάρχη ήταν ακριβώς αυτή. Εκτιμάται δε ότι σε περίπτωση που αμφισβητηθεί η κυριαρχία της Ουκρανίας, το «ξήλωμα του πουλόβερ» θα συμπαρασύρει και την Αυτοκέφαλη Ουκρανική Εκκλησία.
Η αυτοκεφαλία της Ουκρανικής Εκκλησίας
Η απόφαση του Οικουμενικού Πατριαρχείου να χορηγήσει αυτοκεφαλία στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας αποτέλεσε μία από τις σημαντικότερες εκκλησιαστικές εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών. Το θέμα δεν περιορίζεται μόνο στο θρησκευτικό πεδίο, αλλά έχει ευρύτερες γεωπολιτικές και διπλωματικές προεκτάσεις, επηρεάζοντας τις σχέσεις μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Μόσχας, καθώς και την παγκόσμια Ορθοδοξία.
Η χορήγηση της αυτοκεφαλίας στην Ουκρανική Εκκλησία από το Οικουμενικό Πατριαρχείο το 2019 αποτέλεσε ένα γεγονός με εκκλησιαστικές, γεωπολιτικές και διπλωματικές προεκτάσεις. Μεταξύ των βασικών παραγόντων που επηρέασαν αυτήν την εξέλιξη, πολλοί αναλυτές επισημαίνουν την ενεργή στήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών. Η Ουάσιγκτον τόσο μέσω της διπλωματίας όσο και μέσω δηλώσεων υψηλόβαθμων αξιωματούχων, είχαν εκφράσει ανοιχτή υποστήριξη στην απόφαση του Οικουμενικού Πατριαρχείου να παραχωρήσει Αυτοκεφαλία στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας.
Η γεωπολιτική διάσταση της Αυτοκεφαλίας
Η υπόθεση της αυτοκεφαλίας της Ουκρανικής Εκκλησίας δεν αφορά μόνο εκκλησιαστικά ζητήματα, αλλά έχει γίνει μέρος ενός ευρύτερου γεωπολιτικού ανταγωνισμού μεταξύ Δύσης και Ρωσίας.
Για τις ΗΠΑ, η υποστήριξη της εκκλησιαστικής ανεξαρτησίας της Ουκρανίας θεωρήθηκε μέρος μιας στρατηγικής αποδυνάμωσης της ρωσικής επιρροής στην περιοχή ενώ για τη Ρωσία, η απώλεια του ελέγχου στην Ουκρανική Εκκλησία αποτελεί ένα σοβαρό πλήγμα στη θέση του Πατριαρχείου Μόσχας και στην επιρροή της στην Ορθόδοξη κοινότητα. Για το Οικουμενικό Πατριαρχείο, η απόφαση για την αυτοκεφαλία ήταν μια κανονική και εκκλησιαστική επιλογή, παρά τις γεωπολιτικές της συνέπειες.
Η αλλαγή στο Λευκό Οίκο μετά τις προεδρικές εκλογές και η δραστηριοποίηση του Ντόναλντ Τραμπ υπέρ της ειρήνευσης στην Ουκρανία μέσω άμεσων διαπραγματεύσεων με τον Βλαντιμίρ Πούτιν ενδέχεται να αλλάξει τις ισορροπίες και στο εκκλησιαστικό ζήτημα της χώρας.