Φουκουσίμα: 14 χρόνια από τον τριπλό «εφιάλτη» που άλλαξε για πάντα την Ιαπωνία

Στις 11 Μαρτίου του 2011, στις 14.46 τοπική ώρα, ένας γιγαντιαίος σεισμός μεγέθους 9 βαθμών της Κλίμακας Ρίχτερ «χτύπησε» με επίκεντρο 130 χιλιόμετρα ανατολικά του Σεντάι, στο Νησί Χονσού της Ιαπωνίας. Το πιο ισχυρό χτύπημα Εγκέλαδου που έχει καταγραφεί ποτέ στην Ιαπωνία, το θανατηφόρο τσουνάμι που προκάλεσε και η επακόλουθη καταστροφή στη μονάδα πυρηνικής ενέργειας της Φουκουσίμα που μόλυνσε με ραδιενέργεια Γη και θάλασσα, άλλαξαν για πάντα το πρόσωπο της σύγχρονης Ιαπωνίας.

Περίπου 19.500 χιλιάδες άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους από το σεισμό και το τσουνάμι που ακολούθησε, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι εγκατέλειψαν τα σπίτια τους, ενώ σημειώθηκαν τεράστιες υλικές καταστροφές. Μια περιοχή του θαλάσσιου πυθμένα μετακινήθηκε έως και 20 μέτρα οριζόντια, η Ιαπωνία κινήθηκε λίγα μέτρα ανατολικά, ενώ η τοπική ακτογραμμή υποχώρησε κατά μισό μέτρο ως αποτέλεσμα της «θεομηνίας». Το τσουνάμι προκάλεσε τεράστιες πλημμύρες και ανυπολόγιστες ζημιές σε λιμάνια και παράκτιες πόλεις, με πάνω από ένα εκατομμύριο κτήρια να έχουν καταστραφεί ή καταρρεύσει εν μέρει.

Οι «πόλεις φαντάσματα» της Φουκουσίμα

Η δόνηση προκάλεσε κύματα τσουνάμι ύψους άνω των δέκα μέτρων, τα οποία χτύπησαν τον πυρηνικό σταθμό Fukushima Daiichi, προκαλώντας κατάρρευση σε τρεις αντιδραστήρες. Το ατύχημα προκάλεσε διαρροή ραδιενέργειας, αναγκάζοντας περισσότερους από 160.000 ανθρώπους που κατοικούσαν κοντά να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και μετατρέποντας ολόκληρες κοινότητες σε πόλεις-φαντάσματα.

Πολλές από αυτές δεν πρόκειται να ζωντανέψουν ποτέ ξανά. Οι περισσότεροι από τους εκτοπισμένους εξακολουθούν να ζουν σε στρατόπεδα ή σε κοινωνικές κατοικίες. Πολλοί υποφέρουν από μετα-τραυματικό στρες, στα παιδιά εμφανίζονται με αυξητικό ρυθμό ασθένειες του θυρεοειδούς, ενώ το Υπουργείο Υγείας της χώρας επιβεβαίωσε για πρώτη φορά επίσημα ότι διαπιστώθηκαν περιστατικά λευχαιμίας σε εργαζόμενους στο κατεστραμμένο πυρηνικό εργοστάσιο.

Παρά τον κίνδυνο μόλυνσης, πολλοί κλήθηκαν να κατοικήσουν εκ νέου στα σπίτια τους, καθώς η κυβέρνηση ετοιμάζεται να «παγώσει» τα στεγαστικά επιδόματα. Οι ακτιβιστές καταδικάζουν την οδηγία του Τόκυο ως «παράβαση του δικαιώματος των εκτοπισμένων να ζουν σε ασφαλές περιβάλλον» και ζητούν από τις Αρχές να την ανακαλέσουν μέχρι να μειωθεί το ποσοστό ραδιενέργειας κάτω από το ανώτατο όριο που θέτουν οι ειδικοί.

Μέχρι τότε το μόνο σημάδι ζωής στη Φουκουσίμα, είναι τα χιλιάδες αγριογούρουνα (!) που κυκλοφορούσαν μέχρι πρόσφατα ανενόχλητα στο σεληνιακό τοπίο της καταστροφής, όπως έγινε γνωστό μέσα από μία σειρά φωτογραφιών. Όταν έφυγαν οι άνθρωποι, ο πληθυσμός των ζώων πολλαπλασιάστηκε με αστρονομική ταχύτητα και κανείς δεν ξέρει πώς να τα ξεφορτωθεί, δεδομένου ότι είναι ραδιενεργά και ακατάλληλα για κατανάλωση.

Οι Αρχές έχουν απομακρύνει από την περιοχή το επιφανειακό ραδιενεργό χώμα και οι καλλιέργειες έχουν ξαναρχίσει, οι αγριόχοιροι ωστόσο εισβάλλουν ανενόχλητοι στα χωράφια και προκαλούν ζημιές ύψους χιλιάδων ευρώ το χρόνο, έγραφε η εφημερίδα Yomiuri. Το πρόβλημα προσπαθούν να περιορίσουν οι κυνηγοί, τριπλασιάζοντας τον αριθμό των «τοξικών» αγριόχοιρων που θανατώνουν κάθε χρόνο από 3 σε 13 χιλιάδες ζώα και πάλι όμως, χιλιάδες κιλά κρέατος πρέπει με κάποιο τρόπο να απορριφθούν, με ενδεδειγμένη λύση την αποτέφρωση των ζώων σε ειδικές εγκαταστάσεις που εμποδίζουν τη διαρροή ραδιενεργού καπνού.

Ανάλογες σκηνές είχαν εκτυλιχθεί και στο Τσέρνομπιλ, υπενθυμίζει ο ευρωπαϊκός Τύπος. Ακόμα και σήμερα, πολλά αγριογούρουνα στη Γερμανία την Αυστρία και τη Γαλλία, χιλιάδες χιλιόμετρα από τον τόπο της καταστροφής στην Ουκρανία, κατάσχονται κάθε χρόνο λόγω επικίνδυνων συγκεντρώσεων καισίου-137.

Δεκατέσσερα χρόνια μετά, η «Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου» προσπαθεί ακόμη να βρει το βηματισμό της, να επουλώσει πληγές και να εγκαινιάσει έναν αντικειμενικό και ήρεμο δημόσιο διάλογο για το μέλλον της πυρηνικής ενέργειας στη σκιά του μεγαλύτερου πυρηνικού εφιάλτη, μετά την καταστροφή του Τσερνόμπιλ.

Ένας από τους μεγαλύτερους πονοκφάλους παραμένει ο καθαρισμός του πυρηνικού σταθμού της Φουκουσίμα που εκτιμάται ότι θα διαρκέσει τουλάχιστον 4 δεκαετίες. Μέχρι σήμερα, ο παροπλισμός των μοιραίων αντιδραστήρων καθυστέρησε σημαντικά από μια σειρά δραματικών λαθών και προβλημάτων, με την υψηλή ακτινοβολία να περιπλέκει τις εργασίες καθαρισμού.

Η Ιαπωνία επιστρέφει στην πυρηνική ενέργεια

Με τις μνήμες από τον όλεθρο της Φουκουσίμα ακόμη νωπές η Ιαπωνία στρέφεται ξανά στην πυρηνική ενέργεια καθώς αγωνίζεται να επιτύχει τους στόχους εκπομπών και να ενισχύσει την ενεργειακή της ασφάλεια. Σε ένα προσχέδιο στρατηγικού ενεργειακού σχεδίου που πρόκειται να εγκριθεί από το υπουργικό συμβούλιο αυτόν τον μήνα, το υπουργείο Εμπορίου και Βιομηχανίας τόνισε ότι παραιτείται από τις προσπάθειες να μειώσει την εξάρτηση της Ιαπωνίας από την πυρηνική ενέργεια μετά την καταστροφή της Φουκουσίμα.

Το έγγραφο απέρριψε μια αναφορά στη «μείωση της εξάρτησης» από την πυρηνική ενέργεια που εμφανιζόταν στα τρία προηγούμενα σχέδια και αντ' αυτού ζητούσε «μεγιστοποίηση» της πυρηνικής ενέργειας, η οποία θα αντιπροσωπεύει περίπου το 20% της συνολικής παραγωγής ενέργειας το 2040, με βάση την υπόθεση ότι 30 αντιδραστήρες θα είναι σε πλήρη λειτουργία μέχρι τότε.

Το σχέδιο προβλέπει μερίδιο μεταξύ 40% και 50% για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας –σε σύγκριση με λίγο λιγότερο από το ένα τρίτο το 2023– και μείωση της ενέργειας από άνθρακα από το σημερινό 70% σε 30-40%. Η ώθηση για επανεκκίνηση των αντιδραστήρων παρέμεινε σε αδράνεια από τότε που ο σταθμός χτυπήθηκε από το τσουνάμι και οι ακτιβιστές για το κλίμα τη χαρακτήρισαν δαπανηρή και επικίνδυνη.

«Η ιαπωνική κυβέρνηση δεν θα έπρεπε να επενδύει τα χρήματά της στα πυρηνικά εργοστάσια», λέει η Aιλίν Σμιθ, εκτελεστική διευθύντρια του ομίλου Green Action με έδρα το Κιότο. «Πολλοί πυρηνικοί σταθμοί είναι παλιοί και η τεχνολογία που χρησιμοποιούν είναι ακόμη πιο παλιά. Το κόστος της μετασκευής είναι υψηλό, επομένως ακόμη και η λειτουργία υφιστάμενων εγκαταστάσεων δεν είναι πλέον εμπορικά βιώσιμη».

Οι γηρασμένοι αντιδραστήρες - αυτοί που είναι τουλάχιστον 40 ετών - αποτελούν το 40% αυτών που λειτουργούν σε όλο τον κόσμο, αλλά μόνο το 20% στην Ιαπωνία, σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του Yomiuri Shimbun. Αντίθετα, στις ΗΠΑ, 64 από τους 94 αντιδραστήρες της χώρας –το 68% του συνόλου– θα λειτουργούν για τουλάχιστον 40 χρόνια μέχρι το τέλος του έτους, πρόσθεσε η εφημερίδα.

Αλλά σε αντίθεση με πολλές άλλες χώρες που χρησιμοποιούν πυρηνική ενέργεια, η Ιαπωνία είναι ευάλωτη σε ισχυρούς σεισμούς και τσουνάμι του είδους που κατέστρεψε τις εγκαταστάσεις της Φουκουσίμα. «Οι σεισμοί είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος και θα μπορούσαν να χτυπήσουν παλιούς ή νέους αντιδραστήρες», λέει η Σμιθ. «Όσο περισσότερους αντιδραστήρες έχετε σε λειτουργία, τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος. Είναι τόσο απλό. Η μετασκευή θα σήμαινε ότι ξοδεύονται τεράστια χρηματικά ποσά σε όλους αυτούς τους παλιούς αντιδραστήρες, όταν η κυβέρνηση θα μπορούσε αντ' αυτού να επενδύει τα χρήματά της σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας».

Αξιωματούχοι λένε ότι οι αντιδραστήρες θα πρέπει να επανεκκινήσουν εάν η Ιαπωνία θέλει να ανταποκριθεί στην αναμενόμενη αύξηση της ζήτησης ενέργειας, εν μέρει λόγω των κέντρων επεξεργασίας δεδομένων που σχετίζονται με την τεχνητή νοημοσύνη και των εργοστασίων ημιαγωγών, καθώς και για την επίτευξη καθαρων εκπομπών άνθρακα μέχρι τα μέσα του αιώνα.

Ωστόσο, οι ακτιβιστές λένε ότι τα σχέδια της κυβέρνησης να επιμείνουν στους γηρασμένους αντιδραστήρες θα άφηναν την Ιαπωνία ευάλωτη σε ένα νέο μεγάλο ατύχημα. «Η γήρανση σε πυρηνικούς σταθμούς είναι ένα εξαιρετικά περίπλοκο θέμα που έχει τη δυνατότητα να αμφισβητήσει θεμελιωδώς την ασφάλεια και την ακεραιότητα ενός πυρηνικού αντιδραστήρα», λέει ο Χισάγιο Τακάντα από την Greenpeace Ιαπωνίας.

Η τριπλή κατάρρευση της Φουκουσίμα κλόνισε την εμπιστοσύνη της Ιαπωνίας στην πυρηνική ενέργεια. Πριν από την καταστροφή, λειτουργούσαν 54 αντιδραστήρες, οι οποίοι παρείχαν περίπου το 30% της ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας. Μόλις 14 αντιδραστήρες τέθηκαν ξανά σε λειτουργία, ενώ άλλοι παροπλίζονται ή αναμένουν άδεια για να επιστρέψουν σε λειτουργία. Το κλείσιμο των αντιδραστήρων μετά τη Φουκουσίμα ανάγκασε την Ιαπωνία να βασίζεται περισσότερο στα εισαγόμενα ορυκτά καύσιμα. Είναι πλέον ο δεύτερος μεγαλύτερος εισαγωγέας υγροποιημένου φυσικού αερίου στον κόσμο μετά την Κίνα και ο τρίτος μεγαλύτερος εισαγωγέας άνθρακα.

Στα 14 χρόνια από τότε, οι επιχειρήσεις κοινής ωφελείας έχουν επανεκκινήσει 14 αντιδραστήρες, συμπεριλαμβανομένου ενός στην περιοχή που καταστράφηκε από το τσουνάμι του 2011, παρά την αντίθεση των κατοίκων της περιοχής. Από τον Ιούνιο του τρέχοντος έτους, οι πυρηνικοί σταθμοί μπορούν να παραμείνουν σε λειτουργία πέρα ​​από το προηγούμενο όριο των 60 ετών, υπό την προϋπόθεση ότι θα υποβληθούν σε αναβαθμίσεις ασφαλείας.

Η τραγωδία με αριθμούς

Ο σεισμός των 9 Ρίχτερ ήταν ο 4ος μεγαλύτερος στην καταγεγραμμένη ιστορία και ο μεγαλύτερος που έπληξε ποτέ την Ιαπωνία.

Πάνω από 170 σεισμούς με μέγεθος 7 Ρίχτερ ή μεγαλύτεροι έχουν καταγραφεί στην Ιαπωνία

Πάνω απο 19 χιλιάδες είναι νεκροί και 2500 αγνοούμενοι από την τραγωδία

Περισσότεροι από 470.000 άνθρωποι είχαν λάβει εντολή να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους.

1,5 εκατομμύριο τόνοι από συντρίμμια έπλευσαν μακριά από τις ακτές της Ιαπωνίας, μερικά καταλήγοντας κατά μήκος της δυτικής ακτής της Βόρειας Αμερικής.

Τα συντρίμμια κυμαίνονταν από μπάλες ποδοσφαίρου και ψυγεία μέχρι πλωτές αποβάθρες, ακόμη και μια μοτοσικλέτα Harley-Davidson που βρέθηκε μέσα σε ένα φορτηγό πουν ξεβράστηκε στη Βρετανική Κολομβία

12. 000 εργάτες εκτέθηκαν σε επίπεδα ακτινοβολίας πάνω από τα ανώτατα όρια

Τα 235 δισεκατομμυρια δολάρια ξεπέρασαν οι ζημιές, καθιστώντας την τραγωδία της Φουκουσίμα την πιο δαπανηρή καταστροφή που έγινε ποτέ.

Το 80% των ραδιενεργών ουσιών της Φουκουσίμα κατέληξαν στη θάλασσα

Κατά 10 εκατοστά μετατοπίστηκε από το σεισμό ο άξονας της Γης

9.500 αξιοσημείωτοι μετασεισμοί καταγράφηκαν μετά τον αρχικό σεισμό.