Χοσέ Μουχίκα: Ο φτωχότερος πρόεδρος του κόσμου που αρνήθηκε πρόταση για Νόμπελ

Ο Χοσέ «Πέπε» Μουχίκα που άφησε την τελευταία του πνοή, κάθε άλλο παρά συνηθισμένος υπήρξε. Ήταν ο πρόεδρος της Ουρουγουάης που έζησε σαν απλός αγρότης, απαρνήθηκε τις πολυτέλειες της εξουσίας και μετέτρεψε την ταπεινότητα σε παγκόσμιο σύμβολο ηγεσίας. Η ζωή του είναι γεμάτη από απρόβλεπτες στροφές, επαναστατικές στιγμές και σιωπηλές πράξεις ηθικού μεγαλείου που δύσκολα συναντά κανείς στον σύγχρονο πολιτικό κόσμο.

Από το αντάρτικο στο προεδρικό μέγαρο που δεν πάτησε ποτέ

Γεννημένος το 1935, ο Μουχίκα εντάχθηκε στο ένοπλο επαναστατικό κίνημα Tupamaros, συμμετέχοντας σε καταδρομικές ενέργειες κατά της στρατιωτικής δικτατορίας. Για τη δράση του συνελήφθη και πέρασε 14 χρόνια φυλακισμένος — με πάνω από δύο από αυτά σε πλήρη απομόνωση, κυριολεκτικά μέσα σε ένα υπόγειο πηγάδι. Εκεί, αποκομμένος από τον κόσμο, όπως παραδέχτηκε ο ίδιος, «μίλαγα με τις κατσαρίδες για να μην τρελαθώ».

Ο πρόεδρος που ζούσε σε φάρμα και οδηγούσε… σκαραβαίο

Όταν εξελέγη πρόεδρος της Ουρουγουάης το 2010, αρνήθηκε να μείνει στο προεδρικό μέγαρο και συνέχισε να ζει με τη σύζυγό του και τον τρίποδο σκύλο τους, τον Μανουέλ, σε μια αγροικία έξω από το Μοντεβιδέο. Κυκλοφορούσε με ένα παλιό Volkswagen Beetle του 1987, το οποίο αρνήθηκε να πουλήσει ακόμη και όταν του προσφέρθηκαν 1 εκατομμύριο δολάρια. Την πρόταση χαρακτήρισε «γελοία».

Το 90% του προεδρικού του μισθού το δώριζε σε φιλανθρωπικά ιδρύματα και σε προγράμματα στήριξης μικρών αγροτών.

Ηγέτης μεταρρυθμιστής με ρητορική δεινότητα

Κατά τη θητεία του (2010–2015), η Ουρουγουάη νομιμοποίησε την άμβλωση και την παραγωγή και διανομή κάνναβης υπό κρατική εποπτεία.

Και όμως, παρέμεινε αυστηρά αντικομφορμιστής, επικριτικός απέναντι στον καταναλωτισμό και τον νεοφιλελευθερισμό, εκφράζοντας τις απόψεις του με αποστομωτική απλότητα:

«Όταν αγοράζεις κάτι, δεν το πληρώνεις με χρήματα. Το πληρώνεις με το χρόνο της ζωής σου που σπατάλησες για να βγάλεις αυτά τα χρήματα.»

Αρνήθηκε βραβεία, τίτλους και… το Νόμπελ

Κατά τη διάρκεια και μετά την προεδρία του, ο Μουχίκα δέχτηκε προτάσεις για διεθνείς διακρίσεις, ανάμεσά τους και η υποψηφιότητα για Νόμπελ Ειρήνης. Όμως αρνήθηκε λέγοντας: «Το καθήκον δεν βραβεύεται. Δεν χρειάζομαι μετάλλια για να ξέρω τι πρέπει να κάνω».

Ο θάνατός του και η αιώνια κληρονομιά

Ο Χοσέ Μουχίκα απεβίωσε στις 13 Μαΐου 2025, σε ηλικία 89 ετών, μετά από μάχη με τον καρκίνο. Η παγκόσμια συγκίνηση υπήρξε τεράστια όχι γιατί υπήρξε πρόεδρος, αλλά γιατί υπήρξε άνθρωπος. Η ζωή του υπήρξε μία υπαρξιακή διαμαρτυρία απέναντι σε έναν κόσμο που έχει ξεχάσει την έννοια της λιτότητας, της ειλικρίνειας και της προσφοράς.