Χαμάς: Από την πρώτη «Ιντιφάντα« στο «Μαύρο Σάββατο» του Ισραήλ
Η παλαιστινιακή Χαμάς είναι μία ένοπλη ριζοσπαστική ισλαμιστική ομάδα που θέλει να εξαλείψει το κράτος του Ισραήλ και ελέγχει τη Λωρίδα της Γάζας εδώ και σχεδόν δύο δεκαετίες. Αντιτίθεται στην ύπαρξη του Ισραήλ στα εδάφη που αποκαλεί «παλαιστινιακή γη» και στη θέση του εβραϊκού κράτους θέλει ένα κράτος βασισμένο στο Ισλάμ σε όλη την κατεχόμενη Δυτική Όχθη, την Ανατολική Ιερουσαλήμ και τη Γάζα.
Η απάντησή της στο ειρηνευτικό σχέδιο του Ντόναλντ Τραμπ για τον τερματισμό του πολέμου στη Λωρίδα της Γάζας θα μπορούσε να κρίνει την επόμενη ημέρα στην περιοχή. Προς το παρόν, η παλαιστινιακή οργάνωση εξετάζει τη συμφωνία «καλή τη πίστει», έχοντας ξεκινήσει σειρά διαβουλεύσεων με την πολιτική και στρατιωτική ηγεσία της, τόσο εντός της Παλαιστίνης όσο και στο εξωτερικό.
Η Χαμάς πήρε το όνομά της από ένα αραβικό ακρωνύμιο που στα αγγλικά σημαίνει «Ισλαμικό Κίνημα Αντίστασης». Η Χαμάς είναι επίσης μια αραβική λέξη που σημαίνει «ζήλος». Οι ρίζες της ανάγονται στο τέλος της δεκαετίας του 1970, όταν ακτιβιστές ίδρυσαν φιλανθρωπικά ιδρύματα, κλινικές και σχολεία στη Λωρίδα της Γάζας και στη Δυτική Όχθη, μετά την κατοχή και των δύο από το Ισραήλ το 1967.
Ένοπλοι από τη στρατιωτική πτέρυγα της Χαμάς, τις Ταξιαρχίες Ιζεντίν αλ Κασάμ
APΙδρύθηκε επίσημα τον Δεκέμβριο του 1987 από τον Σεΐχη Αχμάντ Γιασίν μετά το ξέσπασμα της παλαιστινιακής εξέγερσης γνωστής ως πρώτη «Ιντιφάντα». Τον επόμενο χρόνο, η Χαμάς δήλωσε ότι η απελευθέρωση της Παλαιστίνης από την ισραηλινή κατοχή είναι θρησκευτικό καθήκον κάθε μουσουλμάνου.
Η Χαμάς πραγματοποίησε την πρώτη της επίθεση εναντίον του Ισραήλ το 1989, συλλαμβάνοντας και σκοτώνοντας δύο στρατιώτες, γεγονός που οδήγησε στη σύλληψη του Γιασίν από το Ισραήλ. Αφέθηκε ελεύθερος το 1997, ως αντάλλαγμα για τους πράκτορες της Μοσάντ που είχαν προσπαθήσει να δολοφονήσουν τον επικεφαλής του πολιτικού γραφείου της Χαμάς, Χαλέντ Μεσάαλ, στην Ιορδανία. Έκτοτε, έχουν υπάρξει πολυάριθμοι γύροι συγκρούσεων με το Ισραήλ, που συχνά περιλαμβάνουν επιθέσεις με ρουκέτες της Χαμάς από τη Γάζα στο Ισραήλ και ισραηλινές αεροπορικές επιδρομές και βομβαρδισμούς της Γάζας.
Τι είναι η Χαμάς: Explainer video του Reuters εξηγεί
Το «Μαύρο Σάββατο» της 7ης Οκτωβρίου του 2023
Τον Οκτώβριο του 2023, η Χαμάς επιτέθηκε στο νότιο Ισραήλ, σκοτώνοντας σχεδόν 1.200 άτομα και συλλαμβάνοντας περισσότερους από 200 ομήρους, στην πιο αιματηρή επίθεση στην ιστορία του Ισραήλ. Σε απάντηση, το Ισραήλ κήρυξε πόλεμο με στόχο την πλήρη εξάλειψη της ομάδας. Η σύγκρουση έχει σκοτώσει περισσότερους από 66.000 χιλιάδες ανθρώπους, σύμφωνα με το Υπουργείο Υγείας της Γάζας που διοικείται από τη Χαμάς. Ενώ επιτεύχθηκε συμφωνία κατάπαυσης του πυρός τον Ιανουάριο του 2025, τον Μάρτιο κατέρρευσε και οι επακόλουθες προσπάθειες για την επίτευξη νέας συμφωνίας απέτυχαν.
Δεκάδες χώρες, μεταξύ των οποίων και οι ΗΠΑ έχουν χαρακτηρίσει τη Χαμάς τρομοκρατική οργάνωση όλα αυτά τα χρόνια, αν και ορισμένες αποκηρύσσουν μόνο τον στρατιωτικό της βραχίονα. Ο σημαντικότερος σύμμαχος της Χαμάς στην περιοχή είναι το Ιράν, αλλά έχει επίσης λάβει σημαντική οικονομική και πολιτική υποστήριξη από την Τουρκία.
Το Κατάρ φιλοξενεί το πολιτικό γραφείο της Χαμάς και της παρέχει επίσης οικονομικούς πόρους. Η Χαμάς υπήρξε εν τω μεταξύ κομβικό μέρος του λεγόμενου «άξονα αντίστασης» του Ιράν, ενός περιφερειακού δικτύου αντι-ισραηλινών εταίρων που περιλαμβάνει την Παλαιστινιακή Ισλαμική Τζιχάντ, τη Χεζμπολάχ του Λιβάνου, τους Χούτι της Υεμένης και διάφορες πολιτοφυλακές στο Ιράκ και τη Συρία που αντιτίθενται σε μεγάλο βαθμό στην πολιτική των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή και το Ισραήλ.
Έχει λάβει χρήματα, όπλα και εκπαίδευση από το Ιράν, αλλά διαθέτει επίσης ένα παγκόσμιο δίκτυο συγκέντρωσης κεφαλαίων, το οποίο χρησιμοποιεί για να διοχετεύει υποστήριξη από φιλανθρωπικά ιδρύματα και φιλικά έθνη, περνώντας μετρητά μέσα από τις σήραγγες της Γάζας ή χρησιμοποιώντας κρυπτονομίσματα για να παρακάμψει τις διεθνείς κυρώσεις, σύμφωνα με ειδικούς και αξιωματούχους. Το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ δήλωσε ότι η Χαμάς συγκεντρώνει κεφάλαια σε άλλες χώρες του Κόλπου και λαμβάνει δωρεές από Παλαιστίνιους, άλλους ομογενείς και τα δικά της φιλανθρωπικά ιδρύματα. Δεδομένων αυτών των διασυνδέσεων, πολλοί ειδικοί ασφαλείας εκφράζουν κατά καιρούς φόβους ότι ο πόλεμος Ισραήλ-Χαμάς θα μπορούσε να εμπλέξει την περιοχή σε μια ευρύτερη σύγκρουση.
Η Χαμάς εισήλθε στην πολιτική το 2005 και πέτυχε μια σαρωτική νίκη στις βουλευτικές εκλογές τον επόμενο χρόνο, νικώντας την αντίπαλη Φατάχ. Τα δύο κόμματα δεν μπόρεσαν να συνεργαστούν -η Χαμάς ευνοούσε την ένοπλη αντίσταση, ενώ η Φατάχ προτιμούσε τις διαπραγματεύσεις. Ένα χρόνο αργότερα, οι μεταξύ τους διαφωνίες οδήγησαν σε ένοπλη σύγκρουση που έληξε με τη Χαμάς να αναλαμβάνει την ευθύνη της Γάζας και τη Φατάχ να κρατάει τη Δυτική Όχθη. Η Χαμάς έχει αναγνωρίσει τον θάνατο ορισμένων από τους στρατιωτικούς ηγέτες της, αλλά δεν έχει αποκαλύψει τον αριθμό των μαχητών της που σκοτώθηκαν.
Τι θέλει να πετύχει η Χαμάς;
Το ιδρυτικό καταστατικό της Χαμάς του 1988 ζητούσε την καταστροφή του Ισραήλ, αν και οι ηγέτες της έχουν κατά καιρούς προσφέρει μια μακροπρόθεσμη εκεχειρία -ή «Χούντνα» στα αραβικά- με το Ισραήλ σε αντάλλαγμα για ένα βιώσιμο παλαιστινιακό κράτος σε όλα τα παλαιστινιακά εδάφη που κατείχε το Ισραήλ στον πόλεμο του 1967. Το Ισραήλ το θεωρεί αυτό ως τέχνασμα.
Η ομάδα αρνείται να αναγνωρίσει το Ισραήλ και αντιτάχθηκε βίαια στις ειρηνευτικές συμφωνίες του Όσλο που διαπραγματεύτηκε το Ισραήλ και η Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (ΟΑΠ) στα μέσα της δεκαετίας του 1990. Ενώ η Χαμάς θέλει όλη τη γη μεταξύ της Μεσογείου Θάλασσας και του ποταμού Ιορδάνη, η οποία περιλαμβάνει το σύγχρονο κράτος του Ισραήλ καθώς και την κατεχόμενη Δυτική Όχθη και τη Γάζα, το 2017 δήλωσε ότι μπορεί να δεχτεί μια μεταβατική λύση.
Σε έγγραφο που εκδόθηκε την 1η Μαΐου του ίδιου έτους από τον απερχόμενο ηγέτη της, Χαλέντ Μεσάαλ, η Χαμάς δήλωσε ότι συμφώνησε σε ένα μεταβατικό παλαιστινιακό κράτος εντός των συνόρων που προηγούνταν του πολέμου του 1967, αν και εξακολουθούσε να αντιτίθεται στην αναγνώριση του δικαιώματος ύπαρξης του Ισραήλ ή στην παραχώρηση οποιωνδήποτε παλαιστινιακών δικαιωμάτων. Ένας από τους ανώτερους αξιωματούχους της Χαμάς, ο Μαχμούντ αλ-Ζαχάρ, δήλωσε αργότερα ότι το έγγραφο δεν υποκαθιστούσε το ιδρυτικό της καταστατικό.
Η ηγεσία της Χαμάς
Δύο χρόνια μετά την έναρξης του πολέμου στη Γάζα, πολλά κορυφαία στελέχη της Χαμάς έχουν σκοτωθεί. Το Ισραήλ πραγματοποίησε επίθεση στην ηγεσία της Χαμάς με έδρα το Κατάρ στις 9 Σεπτεμβρίου του 2025.
Στα θύματα περιλαμβάνονταν ο γιος του εξόριστου ηγέτη της Γάζας και κορυφαίου διαπραγματευτή Χαλίλ Αλ-Χάγια, ο Χαμάμ Αλ-Χάγια, μαζί με τα μέλη ασφαλείας της Χαμάς Τζιχάντ Λαμπάντ, Αμπντουλάχ Αμπντούλ Γουαχίντ, Μοαμέν Χασούνα και Άχμεντ Αμπντούλ Μαλίκ.
Ο Μοχάμαντ Σινουάρ ήταν ένας βετεράνος διοικητής της Χαμάς και γενικός στρατιωτικός αρχηγός της στη Γάζα όταν το Ισραήλ δήλωσε ότι τον σκότωσε τον Μάιο. Είχε ανέλθει στις υψηλότερες βαθμίδες της Χαμάς μετά τη δολοφονία του μεγαλύτερου αδελφού του, Γιαχία που ήταν ένας από τους εγκεφάλους των επιθέσεων της 7ης Οκτωβρίου. Ο ισραηλινός στρατός τον σκότωσε στη Γάζα τον Οκτώβριο του 2024, λίγο περισσότερο από ένα χρόνο μετά το «Μαύρο Σάββατο».
O Γιαχία Σινουάρ
Ο Γιαχία Σινουάρ ήταν ο πιο καταζητούμενος εχθρός του Ισραήλ εκείνη την εποχή και θεωρούνταν ευρέως ότι διηύθυνε τον πόλεμο στη Γάζα. Έγινε επικεφαλής της Χαμάς μετά τη δολοφονία του Ισμαήλ Χανίγιε στο Ιράν τον Ιούλιο του 2024. Ήταν ηγέτης της Χαμάς από το 2017. Οι Φρουροί της Επανάστασης του Ιράν δήλωσαν ότι σκοτώθηκε από βλήμα μικρής εμβέλειας. Ο υπουργός Άμυνας του Ισραήλ επιβεβαίωσε τον Δεκέμβριο ότι τον σκότωσε.
Το βίντεο που έδωσαν στη δημοσιότητα οι IDF από τον θάνατό του Γαχία Σινουάρ
Τον Ιούλιο του 2024, Ο ισραηλινός στρατός δήλωσε ότι ο Μοχάμεντ Ντέιφ, διοικητής της στρατιωτικής πτέρυγας της Χαμάς, σκοτώθηκε από μαχητικά αεροσκάφη που χτύπησαν την περιοχή Χαν Γιουνίς. Ο Ντέιφ, ο οποίος είχε επιβιώσει από επτά ισραηλινές απόπειρες δολοφονίας, πιστεύεται ότι ήταν ένας ακόμη εγκέφαλος της 7ης Οκτωβρίου.
Ο αναπληρωτής στρατιωτικός διοικητής της Χαμάς, Μαρουάν Ίσα, σκοτώθηκε σε ισραηλινή επιδρομή τον Μάρτιο του 2024 και ο αναπληρωτής αρχηγός της Χαμάς, Σαλέχ αλ-Αρούρι, σκοτώθηκε από ισραηλινή επιδρομή με μη επανδρωμένο αεροσκάφος στα νότια προάστια της Βηρυτού τον Ιανουάριο του 2024. Ήταν ιδρυτής της στρατιωτικής πτέρυγας της Χαμάς, των Ταξιαρχιών Κασάμ.
Οι εν ζωή ηγέτες και το πενταμελές συμβούλιο ηγεσίας
Ο Ιζ Αλ Ντιν Χαντάντ έγινε ο ανώτερος στρατιωτικός ηγέτης της Χαμάς στη Λωρίδα της Γάζας μετά τον θάνατο του Μοχάμεντ Σινουάρ. Το Ισραήλ πιστεύει ότι είναι ένας από τους εγκεφάλους της 7ης Οκτωβρίου και τον έχει χαρακτηρίσει ως έναν από τους πιο καταζητούμενους. Πιστεύεται ότι έχει την έδρα του στη βόρεια Γάζα, το επίκεντρο μιας νέας ισραηλινής επίθεσης.
Με έδρα το Κατάρ, ο Χαλίλ αλ Χάγια θεωρείται ευρέως ως η πιο ισχυρή προσωπικότητα της Χαμάς στο εξωτερικό μετά τον θάνατο του Χανίγια. Είναι μέλος ενός πενταμελούς συμβουλίου ηγεσίας που ηγείται πλέον της Χαμάς Καταγόμενος από τη Λωρίδα της Γάζας, έχει χάσει αρκετούς στενούς συγγενείς - συμπεριλαμβανομένου του μεγαλύτερου γιου του, από ισραηλινές επιδρομές.
Ένας από τους πιο αναγνωρίσιμους πολιτικούς της Χαμάς είναι και ο Χαλέντ Μεσάαλ, 68 ετών ο οποίος ηγήθηκε της ομάδας μεταξύ 2004 και 2017. Έγινε γνωστός σε όλο τον κόσμο το 1997 όταν Ισραηλινοί πράκτορες του έκαναν ένεση με δηλητήριο στην Ιορδανία σε μια αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας. Τώρα έχει την έδρα του στο Κατάρ, υπηρετώντας στο πενταμελές συμβούλιο ηγεσίας.
O Moχάμεντ Νταρουίς
Με έδρα επίσης το Κατάρ, ο Μοχάμεντ Νταρούις ήταν μια ελάχιστα γνωστή προσωπικότητα μέχρι τη δολοφονία της Χανίγια, από τότε που ανήλθε σε εξέχουσα θέση. Πιστεύεται ότι είναι ο πρόεδρος του Συμβουλίου Σούρα της Χαμάς, του ανώτατου οργάνου λήψης αποφάσεων. Είναι κατ' όνομα ο επικεφαλής του πενταμελούς συμβουλίου ηγεσίας.
Ο Νιζάρ Αουαντάλα, ένας βετεράνος ηγέτης της Χαμάς, ήταν έμπιστος του συνιδρυτή της ομάδας, Σεΐχη Αχμέτ Γιασίν, και έχει αναλάβει αρκετές βασικές θέσεις εντός της ομάδας, συμπεριλαμβανομένης της ένοπλης πτέρυγάς της. Πηγές ανέφεραν ότι ο Αουαντάλα ηγήθηκε της Χαμάς στη Γάζα το 2006, μετά τη νίκη της ομάδας στις βουλευτικές εκλογές. Δεν έχει κάνει καμία δημόσια εμφάνιση ή σχόλιο από τις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου και πιστεύεται ότι έχει εγκαταλείψει τη Γάζα πριν από την έναρξη του πολέμου.
Ο Ζαχέρ Τζαμπαρίν τέλος είναι ο επικεφαλής της Χαμάς στην κατεχόμενη από το Ισραήλ Δυτική Όχθη, έναν ρόλο που εκτελεί από το Κατάρ. Είναι το πέμπτο μέλος του συμβουλίου ηγεσίας. Είναι υπεύθυνος για το χαρτοφυλάκιο των Παλαιστινίων κρατουμένων και μέλος της διαπραγματευτικής ομάδας.
Το Ισραήλ τον συνέλαβε το 1993 και καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη, προτού αφεθεί ελεύθερος το 2011 στο πλαίσιο μιας συμφωνίας ανταλλαγής Χαμάς-Ισραήλ, βάσει της οποίας το Ισραήλ απελευθέρωσε πάνω από 1.000 Παλαιστίνιους σε αντάλλαγμα για τον Γκιλάντ Σαλίτ, έναν στρατιώτη που η Χαμάς συνέλαβε το 2006. Γεννημένος το 1968 στο Σαλφίτ στη Δυτική Όχθη, συνίδρυσε τους πρώτους πυρήνες της ένοπλης πτέρυγας της Χαμάς στη Δυτική Όχθη το 1991.