Πώς ο Πούτιν κρατά τους δισεκατομμυριούχους της Ρωσίας στο πλευρό του εν μέσω πολέμου

Κατά τη διάρκεια του πολέμου με την Ουκρανία, ο αριθμός των δισεκατομμυριούχων στη Ρωσία έφτασε σε ιστορικά υψηλά επίπεδα. Ωστόσο, στα 25 χρόνια που ο Βλαντιμίρ Πούτιν βρίσκεται στην εξουσία, οι πλούσιοι και ισχυροί της Ρωσίας – γνωστοί ως ολιγάρχες – έχουν χάσει σχεδόν όλη την πολιτική τους επιρροή.

Όλα αυτά είναι καλά νέα για τον Ρώσο πρόεδρο, σχολιάζει σε ανάλυση του, το BBC. Οι δυτικές κυρώσεις δεν κατάφεραν να μετατρέψουν τους υπερπλούσιους σε αντιπάλους του, ενώ η πολιτική του «καρότου και μαστιγίου» τους μετέτρεψε σε σιωπηλούς υποστηρικτές.

Ο πρώην δισεκατομμυριούχος τραπεζίτης Ολέγκ Τίνκοφ γνωρίζει πολύ καλά πώς λειτουργούν τα «μαστίγια».

Μια ημέρα αφού επέκρινε τον πόλεμο και τον χαρακτήρισε ως «τρελό» σε μια ανάρτηση στο Instagram, το Κρεμλίνο επικοινώνησε με τα στελέχη του. Τους είπαν ότι η Tinkoff Bank, η δεύτερη μεγαλύτερη τράπεζα της Ρωσίας εκείνη την εποχή, θα εθνικοποιούνταν, εκτός αν διακόπτονταν όλοι οι δεσμοί με τον ιδρυτή της.

«Δεν μπορούσα να συζητήσω την τιμή», είπε ο Τίνκοφ στους New York Times. «Ήταν σαν να ήμουν όμηρος – παίρνεις ό,τι σου προσφέρουν. Δεν μπορούσα να διαπραγματευτώ».

Μέσα σε μια εβδομάδα, μια εταιρεία συνδεδεμένη με τον Βλαντιμίρ Ποτάνιν – τον πέμπτο πλουσιότερο επιχειρηματία της Ρωσίας, ο οποίος προμηθεύει νικέλιο για κινητήρες μαχητικών αεροσκαφών – ανακοίνωσε ότι αγόραζε την τράπεζα. Πωλήθηκε για μόνο το 3% της πραγματικής της αξίας, σύμφωνα με τον Τίνκοφ.

Τελικά, ο Τίνκοφ έχασε σχεδόν 9 δισεκατομμύρια δολάρια (7,6 δισεκατομμύρια ευρώ) από την περιουσία που κάποτε είχε και τελικά έφυγε από τη Ρωσία.

Αυτό απέχει πολύ από την κατάσταση που επικρατούσε πριν ο Πούτιν γίνει πρόεδρος.

Δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα για να αντιταχθούν στον πόλεμο

Στα χρόνια που ακολούθησαν τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, ορισμένοι Ρώσοι έγιναν πάμπλουτοι αποκτώντας την ιδιοκτησία τεράστιων επιχειρήσεων που προηγουμένως ανήκαν στο κράτος και εκμεταλλευόμενοι τις ευκαιρίες του αναδυόμενου καπιταλισμού της χώρας τους.

Ο νεοαποκτηθείς πλούτος τους έφερε επιρροή και εξουσία σε μια περίοδο πολιτικής αναταραχής και έγιναν γνωστοί ως ολιγάρχες.

Ο πιο ισχυρός ολιγάρχης της Ρωσίας, ο Μπόρις Μπερεζόφσκι, ισχυρίστηκε ότι είχε οργανώσει την άνοδο του Πούτιν στην προεδρία το 2000, και χρόνια αργότερα ζήτησε συγχώρεση για αυτό: «Δεν είδα σε αυτόν τον άνθρωπο τον μελλοντικό άπληστο τύραννο και σφετεριστή, τον άνθρωπο που θα καταπατούσε την ελευθερία και θα σταματούσε την ανάπτυξη της Ρωσίας», είχε γράψει το 2012.

Ο Μπερεζόφσκι μπορεί να υπερέβαλε τον ρόλο του, αλλά οι ολιγάρχες της Ρωσίας ήταν σίγουρα ικανοί να «κινούν τα νήματα» στα ανώτατα κλιμάκια της εξουσίας.

Λίγο περισσότερο από ένα χρόνο μετά την απολογία του, ο Μπερεζόφσκι βρέθηκε νεκρός υπό μυστηριώδεις συνθήκες κατά την διάρκεια της εξορίας του στο Ηνωμένο Βασίλειο. Μέχρι τότε, η ρωσική ολιγαρχία είχε επίσης πεθάνει οριστικά.

Έτσι, όταν ο Πούτιν συγκέντρωσε τους πλουσιότερους ανθρώπους της Ρωσίας στο Κρεμλίνο λίγες ώρες μετά την εντολή για πλήρη εισβολή στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022, δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα για να αντιταχθούν, παρόλο που γνώριζαν ότι η περιουσία τους επρόκειτο να υποστεί τεράστιο πλήγμα.

«Ελπίζω ότι υπό αυτές τις νέες συνθήκες, θα συνεργαστούμε εξίσου καλά και με την ίδια αποτελεσματικότητα», τους είχε πει.

Ένας δημοσιογράφος που ήταν παρών στη συνάντηση περιέγραψε τους συγκεντρωμένους δισεκατομμυριούχους ως «χλωμούς και άυπνους».

Η περίοδος που προηγήθηκε του πολέμου ήταν πολύ κακή για τους δισεκατομμυριούχους της Ρωσίας, όπως και η άμεση συνέπεια του πολέμου.

Σύμφωνα με το περιοδικό Forbes, στο διάστημα από τον Απρίλιο του 2021 έως τον Απρίλιο του 2022, ο αριθμός των δισεκατομμυριούχων μειώθηκε από 117 σε 83 λόγω του πολέμου, των κυρώσεων και της αποδυνάμωσης του ρουβλίου. Συνολικά, έχασαν 263 δισεκατομμύρια δολάρια, ή το 27% του πλούτου τους κατά μέσο όρο.

Ο υψηλότερος αριθμός Ρώσων δισεκατομμυριούχων που έχει καταγραφεί ποτέ

Ωστόσο, τα χρόνια που ακολούθησαν έδειξαν ότι η συμμετοχή στην πολεμική οικονομία του Πούτιν θα απέφερε τεράστια οφέλη.

Οι πολυτελείς δαπάνες για τον πόλεμο ώθησαν την οικονομική ανάπτυξη της Ρωσίας σε ποσοστό άνω του 4% ετησίως το 2023 και το 2024. Αυτό ήταν θετικό ακόμη και για τους υπερπλούσιους της Ρωσίας που δεν κέρδιζαν δισεκατομμύρια απευθείας από συμβάσεις άμυνας.

Το 2024, περισσότεροι από τους μισούς δισεκατομμυριούχους της Ρωσίας είτε διαδραμάτισαν κάποιο ρόλο στον εφοδιασμό του στρατού είτε επωφελήθηκαν από τον πόλεμο, σύμφωνα με τον Giacomo Tognini του Forbes.

«Όλο αυτό χωρίς να υπολογίζουμε εκείνους που δεν εμπλέκονται άμεσα, αλλά χρειάζονται κάποια σχέση με το Κρεμλίνο. Και νομίζω ότι είναι δίκαιο να πούμε ότι όποιος διευθύνει μια επιχείρηση στη Ρωσία πρέπει να έχει κάποια σχέση με την κυβέρνηση», δήλωσε ο ίδιος στο BBC.

Φέτος, ο αριθμός των δισεκατομμυριούχων στη Ρωσία που περιλαμβάνονται στη λίστα του Forbes ήταν ο υψηλότερος που έχει καταγραφεί ποτέ – 140. Η συνολική αξία τους (580 δισ. δολάρια) ήταν μόλις 3 δισ. δολάρια χαμηλότερη από το υψηλότερο επίπεδο που είχε καταγραφεί το έτος πριν από τον πόλεμο.

Ο Πούτιν τιμωρεί συστηματικά όσους αρνούνται να συμμορφωθούν

Ενώ επιτρέπει στους πιστούς του να αποκομίζουν κέρδη, ο Πούτιν τιμωρεί συστηματικά όσους αρνούνται να συμμορφωθούν.

Οι Ρώσοι θυμούνται πολύ καλά τι συνέβη στον πετρελαϊκό μεγιστάνα Μιχαήλ Χοντορκόφσκι. Ο κάποτε πλουσιότερος άνθρωπος της Ρωσίας, πέρασε 10 χρόνια στη φυλακή μετά την ίδρυση μιας οργάνωσης υπέρ της δημοκρατίας το 2001.

Από την αρχή του πολέμου, σχεδόν όλοι οι πλούσιοι της Ρωσίας έχουν παραμείνει σιωπηλοί, ενώ οι λίγοι που έχουν εκφράσει δημόσια την δυσαρέσκεια τους έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τη χώρα τους και μεγάλο μέρος της περιουσίας τους.

Οι πλουσιότεροι άνθρωποι της Ρωσίας είναι σαφώς καθοριστικοί για την πολεμική προσπάθεια του Πούτιν, και πολλοί από αυτούς, συμπεριλαμβανομένων των 37 επιχειρηματιών που κλήθηκαν στο Κρεμλίνο στις 24 Φεβρουαρίου 2022, έχουν στοχοποιηθεί από τις δυτικές κυρώσεις.

Ωστόσο, αν ο Δυτικός κόσμος ήθελε να τους φτωχύνει και να τους στρέψει εναντίον του Κρεμλίνου, απέτυχε, δεδομένης της συνεχιζόμενης πλούσιας ζωής και της απουσίας διαφωνιών μεταξύ των Ρώσων δισεκατομμυριούχων.

Αν κάποιος από αυτούς είχε σκεφτεί να αυτομολήσει στη Δύση με τα δισεκατομμύρια του, οι κυρώσεις το έκαναν αδύνατο.

«Η Δύση έκανε ό,τι ήταν δυνατόν για να εξασφαλίσει ότι οι Ρώσοι δισεκατομμυριούχοι θα συσπειρωθούν γύρω από τη σημαία», είπε ο Αλεξάντερ Κολιάντρ του Κέντρου Ανάλυσης Ευρωπαϊκής Πολιτικής (CEPA).

«Δεν υπήρχε απολύτως κανένα σχέδιο, καμία ιδέα, κανένας σαφής δρόμος για κανέναν από αυτούς να "εγκαταλείψουν το πλοίο". Τα περιουσιακά στοιχεία τους υποβλήθηκαν σε κυρώσεις, οι λογαριασμοί τους πάγωσαν και η περιουσία τους κατασχέθηκε. Όλα αυτά βοήθησαν αποτελεσματικά τον Πούτιν να κινητοποιήσει τους δισεκατομμυριούχους, τα περιουσιακά τους στοιχεία και τα χρήματά τους, και να τα χρησιμοποιήσει για να υποστηρίξει την ρωσική πολεμική οικονομία», εξήγησε στο BBC.

Η έξοδος ξένων εταιρειών μετά την αρχή του πολέμου στην Ουκρανία δημιούργησε ένα κενό που γρήγορα καλύφθηκε από επιχειρηματίες φιλικούς προς το Κρεμλίνο, στους οποίους επιτράπηκε να αγοράσουν εξαιρετικά κερδοφόρα περιουσιακά στοιχεία σε χαμηλές τιμές.

Αυτό δημιούργησε μια νέα «στρατιά επιρροής και ενεργών υποστηρικτών», υποστηρίζει η Αλεξάνδρα Προκοπένκο του Carnegie Russia Eurasia Center.

«Η μελλοντική ευημερία τους εξαρτάται από τη συνεχιζόμενη αντιπαράθεση μεταξύ της Ρωσίας και της Δύσης», λέει.

Μόνο το 2024, 11 νέοι δισεκατομμυριούχοι αναδύθηκαν στη Ρωσία με αυτόν τον τρόπο, σύμφωνα με τον Τζιάκομο Τογκνίνι.

Ο ηγέτης της Ρωσίας έχει διατηρήσει τον σταθερό έλεγχο των βασικών παραγόντων της χώρας, παρά τον πόλεμο και τις δυτικές κυρώσεις – και, από ορισμένες απόψεις, εξαιτίας αυτών.