Explainer: Tι θα γίνει με το πυρηνικό εργοστάσιο της Ζαπορίζια - Τι προβλέπει το ειρηνευτικό σχέδιο
Ο πυρηνικός σταθμός ηλεκτροπαραγωγής Ζαπορίζια, ο μεγαλύτερος της Ευρώπης, είναι ένα από τα κύρια σημεία τριβής στο ειρηνευτικό σχέδιο του προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ για τον τερματισμό του σχεδόν τετραετούς πολέμου μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας. Το ζήτημα είναι ένα από τα 20 σημεία που έθεσε ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι σε μια πρόταση-πλαίσιο για την ειρήνη. Ακολουθούν ορισμένα από τα ζητήματα που αφορούν στην εγκατάσταση
Ποιο ρολο μπορούν να διαδραματίσουν οι ΗΠΑ;
Η Ρωσία ανέλαβε τον έλεγχο του σταθμού τον Μάρτιο του 2022 και ανακοίνωσε σχέδια για τη σύνδεσή του με το δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας. Σχεδόν όλες οι χώρες θεωρούν ότι ανήκει στην Ουκρανία, αλλά η Ρωσία ισχυρίζεται ότι ανήκει στη Ρωσία και ότι μια μονάδα της κρατικής πυρηνικής εταιρείας Rosatom της Ρωσίας διαχειρίζεται τον σταθμό. Ο Ζελένσκι δήλωσε στο τέλος Δεκεμβρίου ότι η αμερικανική πλευρά είχε προτείνει κοινή τριμερή λειτουργία του πυρηνικού σταθμού ηλεκτροπαραγωγής με έναν Αμερικανό διευθυντη επικεφαλής.
Ο Ζελένσκι δήλωσε ότι η ουκρανική πρόταση προβλέπει την ουκρανοαμερικανική χρήση του εργοστασίου, με τις ίδιες τις ΗΠΑ να καθορίζουν πώς θα χρησιμοποιούν το 50% της παραγόμενης ενέργειας. Η Ρωσία έχει εξετάσει το ενδεχόμενο κοινής ρωσοαμερικανικής χρήσης του εργοστασίου, σύμφωνα με την εφημερίδα Kommersant.
Ποια είναι η τρέχουσα κατάστασή του;
Το εργοστάσιο βρίσκεται στο Ενερχοντάρ, στις όχθες του ποταμού Ντνίπρο και της δεξαμενής Κάκοφκα, 550 χλμ. νοτιοανατολικά της πρωτεύουσας Κίεβο. Ο πυρηνικός σταθμός ηλεκτροπαραγωγής της Ζαπορίζια διαθέτει έξι αντιδραστήρες σοβιετικού σχεδιασμού. Όλοι κατασκευάστηκαν τη δεκαετία του 1980, αν και ο έκτος τέθηκε σε λειτουργία μόλις στα μέσα της δεκαετίας του 1990 μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Έχει συνολική χωρητικότητα 5,7 γιγαβάτ, σύμφωνα με βάση δεδομένων του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας (ΔΟΑΕ).
Τέσσερις από τους έξι αντιδραστήρες δεν χρησιμοποιούν πλέον ρωσικό πυρηνικό καύσιμο, έχοντας στραφεί σε καύσιμο που παράγεται από την τότε αμερικανική εταιρεία πυρηνικού εξοπλισμού Westinghouse. Αφού η Ρωσία ανέλαβε τον έλεγχο του σταθμού, έκλεισε πέντε από τους έξι αντιδραστήρες του και ο τελευταίος αντιδραστήρας σταμάτησε να παράγει ηλεκτρική ενέργεια τον Σεπτέμβριο του 2022.
Η Rosatom δήλωσε το 2025 ότι ήταν έτοιμη να επιστρέψει το αμερικανικό καύσιμο στις Ηνωμένες Πολιτείες. Σύμφωνα με τη ρωσική διοίκηση του εργοστασίου, και οι έξι αντιδραστήρες βρίσκονται σε «διακοπή λειτουργίας».Τόσο η Ρωσία όσο και η Ουκρανία έχουν κατηγορήσει η μία την άλλη για την επίθεση στον πυρηνικό σταθμό και για την διακοπή των γραμμών ηλεκτροδότησης.
Ο εξοπλισμός του εργοστασίου τροφοδοτείται με ηλεκτρική ενέργεια που παρέχεται από την Ουκρανία. Τα τελευταία τέσσερα χρόνια, η παροχή αυτή έχει διακοπεί τουλάχιστον έντεκα φορές λόγω διακοπών σε γραμμές ηλεκτροδότησης, αναγκάζοντας το εργοστάσιο να στραφεί σε γεννήτριες ντίζελ έκτακτης ανάγκης.
Οι γεννήτριες έκτακτης ανάγκης στο χώρο μπορούν να παρέχουν ηλεκτρική ενέργεια για να διατηρούν τους αντιδραστήρες δροσερούς σε περίπτωση που κοπούν εξωτερικές γραμμές ηλεκτρικής ενέργειας. Ο Γενικός Διευθυντής του ΔΟΑΕ, Ραφαέλ Γκρόσι, λέει ότι η διεξαγωγή πολέμου γύρω από ένα πυρηνικό εργοστάσιο έχει θέσει την πυρηνική ασφάλεια σε διαρκή κίνδυνο.
Γιατί η Ρωσία θέλει το εργοστάσιο;
Η Ρωσία προετοιμάζεται για την επανεκκίνηση του σταθμού, αλλά λέει ότι αυτό θα εξαρτηθεί από την κατάσταση στην περιοχή. Ο επικεφαλής της Rosatom, Αλεξέι Λιχάτσεφ, δεν έχει αποκλείσει την προμήθεια ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται εκεί σε περιοχές της Ουκρανίας.
Ο Ολεξάντρ Χαρτσένκο, διευθυντής του Κέντρου Ενεργειακής Έρευνας στο Κίεβο, δήλωσε ότι η Μόσχα σκοπεύει να χρησιμοποιήσει το εργοστάσιο για να καλύψει ένα σημαντικό ενεργειακό έλλειμμα στο νότο της Ρωσίας. «Γι' αυτό αγωνίζονται τόσο σκληρά για αυτόν τον σταθμό», είπε.
Τον Δεκέμβριο του 2025, η Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Περιβαλλοντικής, Τεχνολογικής και Πυρηνικής Εποπτείας της Ρωσίας εξέδωσε άδεια για τη λειτουργία του αντιδραστήρα 1, ένα βασικό βήμα για την επανεκκίνηση του αντιδραστήρα.
Το υπουργείο Ενέργειας της Ουκρανίας χαρακτήρισε την κίνηση παράνομη και ανεύθυνη, η οποία ενέχει τον κίνδυνο πυρηνικού ατυχήματος.
Γιατί χρειάζεται την εγκατάσταση η Ουκρανία;
Η Ρωσία βομβαρδίζει τις ενεργειακές υποδομές της Ουκρανίας εδώ και μήνες και ορισμένες περιοχές έχουν υποστεί διακοπές ρεύματος κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Τους τελευταίους μήνες, η Ρωσία έχει αυξήσει απότομα τόσο την κλίμακα όσο και την ένταση των επιθέσεών της στον ενεργειακό τομέα της Ουκρανίας, βυθίζοντας ολόκληρες περιοχές στο σκοτάδι.
Οι αναλυτές λένε ότι το έλλειμμα παραγωγικής ικανότητας της Ουκρανίας είναι περίπου 4 γιγαβάτ, ή το ισοδύναμο τεσσάρων αντιδραστήρων της Ζαπορίζια.
Ο Χαρτσένκο λέει ότι η Ουκρανία θα χρειαστεί πέντε έως επτά χρόνια για να κατασκευάσει την παραγωγική ικανότητα που θα αντισταθμίσει την απώλεια του εργοστασίου της Ζαπορίζια.
Δήλωσε επίσης ότι εάν το Κίεβο ανακτήσει τον έλεγχο του εργοστασίου, θα χρειαστούν τουλάχιστον δύο με τρία χρόνια για να κατανοήσει σε ποια κατάσταση βρίσκεται και άλλα τρία χρόνια για να αποκαταστήσει τον εξοπλισμό και να τον επαναφέρει σε πλήρη λειτουργία. Τόσο η ουκρανική κρατική πυρηνική εταιρεία Energoatom όσο και ο Χαρτσένκο δήλωσαν ότι η Ουκρανία δεν γνώριζε την πραγματική κατάσταση του πυρηνικού σταθμού σήμερα.
Τι γίνεται με την ψύξη καυσίμου στο εργοστάσιο;
Μακροπρόθεσμα, υπάρχει το άλυτο πρόβλημα της έλλειψης υδάτινων πόρων για την ψύξη των αντιδραστήρων μετά την ανατίναξη του τεράστιου υδροηλεκτρικού φράγματος Kακόφκα το 2023, καταστρέφοντας τη δεξαμενή που παρείχε νερό στο εργοστάσιο. Εκτός από τους αντιδραστήρες, σε κάθε χώρο του αντιδραστήρα υπάρχουν επίσης δεξαμενές αναλωμένου καυσίμου που χρησιμοποιούνται για την ψύξη του χρησιμοποιημένου πυρηνικού καυσίμου. Χωρίς παροχή νερού στις δεξαμενές, το νερό εξατμίζεται και οι θερμοκρασίες αυξάνονται, με αποτέλεσμα να υπάρχει κίνδυνος πυρκαγιάς.
Μια εκπομπή υδρογόνου από μια δεξαμενή αναλωμένου καυσίμου προκάλεσε έκρηξη στην πυρηνική καταστροφή της Φουκουσίμα στην Ιαπωνία το 2011. Η Energoatom δήλωσε ότι η στάθμη της δεξαμενής ψύξης του ηλεκτροπαραγωγικού σταθμού της Ζαπορίζια είχε μειωθεί κατά περισσότερο από 15%, ή 3 μέτρα, από την καταστροφή του φράγματος, και συνέχισε να μειώνεται. Ουκρανοί αξιωματούχοι είχαν δηλώσει προηγουμένως ότι τα διαθέσιμα αποθέματα νερού μπορεί να επαρκούν για τη λειτουργία ενός ή, το πολύ, δύο πυρηνικών αντιδραστήρων.