Vision Zero: Πώς το «'Όραμα Μηδέν» για τα τροχαία μείωσε τους θανάτους
Οι σκανδιναβικές χώρες έχουν μία παράδοση στην οδική ασφάλεια με τη Φινλανδία και τη Σουηδία να ηγούνται στον τομέα αυτό.
Όταν στην Ελλάδα σήμερα, χάνονται ανθρώπινες ζωές στην άσφαλτο σχεδόν σε καθημερινή βάση, το Ελσίνκι η φινλανδική πρωτεύουσα, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία που ανακοινώθηκαν στις αρχές Αυγούστου 2025, είδε το δωδεκάμηνο που προηγήθηκε μηδέν θανάτους από τροχαία. Την ίδια ώρα και η Σουηδία καταγράφει μείωση των θανατηφόρων δυστυχημάτων.
Vision Zero
Στις 22 Μαΐου 1997, η σουηδική κυβέρνηση παρουσίασε στο κοινοβούλιο το νομοσχέδιο για μηδενικούς θανάτους από τροχαία ως μακροπρόθεσμο στόχο. Επανέλαβε ότι οι σχεδιαστές μεταφορών ήταν υπεύθυνοι για τη συντήρηση του οδικού συστήματος, ενώ οι οδηγοί αναμενόταν να οδηγούν υπεύθυνα και να ακολουθούν τους κανόνες.
Ωστόσο, μια περαιτέρω ρήτρα ανέφερε ότι: «Εάν οι χρήστες του οδικού δικτύου δεν αναλάβουν επαρκώς το μερίδιο ευθύνης που τους αναλογεί, για παράδειγμα, λόγω έλλειψης γνώσεων ή δεξιοτήτων, ή εάν προκληθούν τραυματισμοί ή υπάρχει κίνδυνος να προκληθούν τραυματισμοί για άλλους λόγους, οι σχεδιαστές του συστήματος πρέπει να λάβουν πρόσθετα μέτρα για να αποτρέψουν τον θάνατο ή τον σοβαρό τραυματισμό ανθρώπων.»
Αρχιτέκτοντας αυτής της ιδέας, ο Claes Tingvall. Αφορμή ένα πολύνεκρο τροχαίο το 1995, σε μεγάλο αυτοκινητόδρομο της Στοκχόλμης οπου 5 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους.
Το 1995, ο Τίνγκβαλ είχε αναλάβει επικεφαλής της οδικής ασφάλειας της Σουηδικής Διοίκησης Οδών. Είχε όμως μία διαφορετική προσέγγιση από τους προκατόχους του.
Την ώρα που η εστίαση ήταν σε τεχνολογικά μέτρα όπως οι ζώνες ασφαλείας, τα παιδικά καθίσματα αυτοκινήτου και οι αερόσακοι, ο Τίνγκβαλ πίστευε ότι οι τραυματισμοί ήταν αποτέλεσμα του συνδυασμού μιας μάζας από υπερβολική ταχύτητα με το δομημένο περιβάλλον και πολλές άλλες μεταβλητές, συμπεριλαμβανομένων των συνθηκών του οδοστρώματος και της συμπεριφοράς του οδηγού, καθώς και των χαρακτηριστικών ασφαλείας του οχήματος.
Μετά το δυστύχημα κοντά στη Στοκχόλμη, ο Τίνγκβαλ απαίτησε την αφαίρεση όλων των στηριγμάτων, καθώς ήταν σαφώς επικίνδυνο να υπάρχουν ακριβώς δίπλα σε έναν δρόμο. Άρχισαν οι εργασίες βελτίωσης των «ελεύθερων ζωνών» της Σουηδίας. Αντί να προσπαθεί να αποτρέψει όλα τα ατυχήματα, ο στόχος είναι να μην πεθάνει ή να μην τραυματιστεί σοβαρά κανείς σε τροχαίο. Η πρωτοβουλία αυτή έχει οδηγήσει σε μείωση στο μισό των θανάτων στους σουηδικούς δρόμους.
Μια διαφορετική άποψη για την οδική κυκλοφορία
Σύμφωνα με το Vision Zero, το κύριο πρόβλημα δεν είναι ότι συμβαίνουν ατυχήματα, αλλά ότι πολλά από αυτά οδηγούν σε θάνατο ή τραυματισμούς που διαρκούν μια ζωή. Έτσι, αντί να προσπαθούμε να τα αποτρέψουμε, η ιδέα είναι να βρούμε λύσεις και να αλλάξουμε το σύστημα κυκλοφορίας, ώστε τα ατυχήματα να μην έχουν σοβαρές συνέπειες.
Το Vision Zero θεωρεί το σύστημα οδικών μεταφορών ως μια οντότητα στην οποία διαφορετικά στοιχεία, όπως οι δρόμοι, τα οχήματα και οι χρήστες του οδικού δικτύου, πρέπει να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, ώστε να διασφαλίζεται η ασφάλεια. Για την πρόληψη σοβαρών συνεπειών από ατυχήματα, είναι απαραίτητο οι δρόμοι και τα οχήματα να προσαρμόζονται στις δυνατότητες των ανθρώπων που τα χρησιμοποιούν.
Το Vision Zero αποτελεί σημαντική απόκλιση από το status quo με δύο βασικούς τρόπους:
- Το Vision Zero αναγνωρίζει ότι οι άνθρωποι μερικές φορές κάνουν λάθη, επομένως το οδικό σύστημα και οι σχετικές πολιτικές θα πρέπει να σχεδιάζονται έτσι ώστε να διασφαλίζεται ότι αυτά τα αναπόφευκτα λάθη δεν θα οδηγήσουν σε σοβαρούς τραυματισμούς ή θανάτους. Αυτό σημαίνει ότι οι σχεδιαστές συστημάτων και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής αναμένεται να βελτιώσουν το οδικό περιβάλλον, τις πολιτικές (όπως η διαχείριση ταχύτητας) και άλλα σχετικά συστήματα για τη μείωση της σοβαρότητας των ατυχημάτων.
- Το Vision Zero είναι μια διεπιστημονική προσέγγιση, που συγκεντρώνει ποικίλα και απαραίτητα ενδιαφερόμενα μέρη για την αντιμετώπιση αυτού του σύνθετου προβλήματος. Στο παρελθόν, η ουσιαστική, διεπιστημονική συνεργασία μεταξύ τοπικών σχεδιαστών και μηχανικών κυκλοφορίας, υπευθύνων χάραξης πολιτικής και επαγγελματιών δημόσιας υγείας δεν ήταν ο κανόνας. Το Vision Zero αναγνωρίζει ότι πολλοί παράγοντες συμβάλλουν στην ασφαλή κινητικότητα -- συμπεριλαμβανομένου του σχεδιασμού των οδών, των ταχυτήτων, των συμπεριφορών, της τεχνολογίας και των πολιτικών -- και θέτει σαφείς στόχους για την επίτευξη του κοινού στόχου των μηδενικών θανάτων και των σοβαρών τραυματισμών.
Ένας βασικός παράγοντας επιτυχίας για το Vision Zero είναι η ευρεία συνεργασία του, στην οποία συμμετέχουν πολλά διαφορετικά ενδιαφερόμενα μέρη, από αρχές όπως η Trafikverket (η Σουηδική Υπηρεσία Μεταφορών) έως εταιρείες όπως κατασκευαστές αυτοκινήτων και επιχειρήσεις υποδομών και τεχνολογίας. Αυτοί οι οργανισμοί μπορούν να μοιραστούν τις γνώσεις τους και να συμβάλουν σε νέες προσεγγίσεις και καινοτομίες από τις οποίες μπορούν να επωφεληθούν και να μάθουν άλλες χώρες.
Πώς το κατάφερε η Σουηδία;
Ο σχεδιασμός έχει διαδραματίσει τον μεγαλύτερο ρόλο στη μείωση των ατυχημάτων. Οι δρόμοι στη Σουηδία κατασκευάζονται με προτεραιότητα στην ασφάλεια έναντι της ταχύτητας ή της ευκολίας.
Τα χαμηλά όρια ταχύτητας στις πόλεις, οι ζώνες πεζών και τα προστατευτικά κιγκλιδώματα που χωρίζουν τα αυτοκίνητα από τα ποδήλατα και τα οχήματα που έρχονται από το αντίθετο ρεύμα κυκλοφορίας έχουν βοηθήσει. Η κατασκευή 1.500 χιλιομέτρων δρόμων "2+1" - όπου κάθε λωρίδα κυκλοφορίας χρησιμοποιεί εκ περιτροπής μια μεσαία λωρίδα για προσπεράσεις - υπολογίζεται ότι έχει σώσει περίπου 145 ζωές κατά την πρώτη δεκαετία του Vision Zero.
Και 12.600 ασφαλέστερες διαβάσεις, συμπεριλαμβανομένων γεφυρών πεζών και λωρίδων ζέβρας που πλαισιώνονται από φώτα που αναβοσβήνουν και προστατεύονται με σαμαράκια, εκτιμάται ότι έχουν μειώσει στο μισό τον αριθμό των θανάτων πεζών τα τελευταία πέντε χρόνια.
Η αυστηρή αστυνόμευση έχει επίσης βοηθήσει: τώρα λιγότερο από το 0,25% των οδηγών που ελέγχονται έχουν πάνω από το όριο αλκοόλ.
Φινλανδία
Αντίστοιχο σχεδιασμό εφαρμόζει και το Ελσίνκι που δεν είδε θανατηφόρο τροχαίο για έναν χρόνο. Ο έξυπνος, βασισμένος σε δεδομένα πολεοδομικός σχεδιασμός βοήθησε, όπως και η μείωση των ορίων ταχύτητας στα 30χλμ.ώρα, σχεδόν στους μισούς δρόμους της πρωτεύουσας, και κυρίως γύρω από χώρους με παιδιά.
Το Vision Zero βρήκε ανταπόκριση σε πολλές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, που ήδη το εφαρμόζουν.