Δρ Ιωάννα Τσίγκανου (ΕΚΚΕ): Η οικογένεια αποτελεί το «λιμάνι», τη «φωλιά» του σύγχρονου ανθρώπου

«Η έρευνα κατέδειξε ότι η οικογένεια, και στον σύγχρονο ελληνικό κοινωνικό σχηματισμό, συνιστά μια καθολική αδιαμφισβήτητη αξία η οποία κυριαρχεί -και με διαφορά- στο τοπίο της ιεραρχίας των αξιών», τονίζει μιλώντας στο Newsbomb.gr η Δρ Ιωάννα Τσίγκανου, Διευθύντρια Ερευνών του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ).

Συζητώντας με τη Δρ Τσίγκανου, σε συνέχεια της έρευνας με θέμα «Η οικογένεια στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία» που διενεργήθηκε κατά το β’ εξάμηνο του 2023 από το ΕΚΚΕ για λογαριασμό της Υδρογείου Ασφαλιστικής, έγινε φανερό πως ο γάμος στην Ελλάδα συνεχίζει, ακόμη και σήμερα, να καταλαμβάνει τη θέση του κεντρικού άξονα. Η οικογένεια και ο γάμος, μάλιστα, βάσει των απαντήσεων στην έρευνα αυτή, εμφανίζονται όχι μόνο να επιβιώνουν, αλλά και να αποκτούν ενισχυμένη, πραγματική και συμβολική, αξία στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία.

Όσο για το τι κρατάμε για τον θεσμό της οικογένειας; Η Δρ Τσίγκανου επισημαίνει πως, όπως χαρακτηριστικά τόνισαν οι συμμετέχοντες στην έρευνα, «παρά την ευθραυστότητα του ζευγαριού σήμερα, η οικογένεια εξακολουθεί να ασκεί τεράστια γοητεία». Μάλιστα, η ίδια επισημαίνει, πως βάσει της έρευνας, «στις σύγχρονες κοινωνικές συνθήκες η οικογένεια αποτελεί το ‘λιμάνι’ για όλες τις συμφορές κι εκλαμβάνεται στο συντριπτικό ποσοστό του 93,36% ως ‘στοργική αγκαλιά’, ως ‘φωλιά’ και ως ‘καταφύγιο’ στις δυσκολίες του βίου».

Από την ίδια έρευνα, προκύπτει μια αναδίπλωση προς την κατεύθυνση της ενίσχυσης της κοινωνικής αξίας της διευρυμένης οικογένειας τις, ιδιαίτερα για τους νέους, γεγονός που ερμηνευτικά μπορεί να αποδοθεί στο ότι πάντοτε η οικογένεια αποτελούσε σταθερή και αδιαπραγμάτευτη αξία στη χώρα μας, όπως εξηγεί η δρ Τσίγκανου.

Ακολουθεί αναλυτικά η συνέντευξη με τη Δρ Τσίγκανου.

Βάσει της έρευνας σχετικά με την οικογένεια στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία, ποιο ήταν το κύριο εύρημα που προέκυψε;

Η έρευνα κατέδειξε ότι η οικογένεια, και στον σύγχρονο ελληνικό κοινωνικό σχηματισμό, συνιστά μια καθολική αδιαμφισβήτητη αξία η οποία κυριαρχεί -και με διαφορά- στο τοπίο της ιεραρχίας των αξιών.

Όπως διαπιστώθηκε, υπάρχει ένας συγχρονισμός των οικογενειακών μετασχηματισμών και πολλαπλότητα μορφών οικογενειακής ζωής. Τα παντρεμένα ζευγάρια συνυπάρχουν με ζευγάρια που συμβιώνουν χωρίς γάμο και εκείνα που συνάπτουν σύμφωνο συμβίωσης. Οι πυρηνικές οικογένειες (άνδρας – γυναίκα και τα τέκνα τους) συνυπάρχουν με τις μονογονεϊκές οικογένειες και τις οικογένειες με παιδιά από προηγούμενους γάμους, ενώ εντοπίστηκαν και νοικοκυριά που απαρτίζονται από ένα άτομο.

Νέες μορφές συζυγικής και οικογενειακής ζωής εμφανίζονται επιβεβαιώνοντας ότι οι οικογενειακές δομές είναι δυναμικές και δεν παραμένουν ποτέ παγιωμένες μακροχρόνια σε μια μορφή, παρά το γεγονός ότι ο γάμος στη χώρα μας ακόμη και σήμερα εξακολουθεί να καταλαμβάνει τη θέση του κεντρικού άξονα. Από την άλλη πλευρά, η συγκατοίκηση και συμβίωση χωρίς γάμο αποτελεί έναν «κανονικό» πλέον τρόπο περάσματος στη συμβίωση σαν ένα είδος «δοκιμαστικού γάμου» και τα ζευγάρια επιθυμούν να παραμείνουν για περισσότερο χρόνο ανύπαντρα. Διαπιστώσαμε, δηλαδή, ότι υπάρχουν πολλά οικογενειακά «καταφανώς αυτονόητα» και πολλές οικογενειακές νομιμότητες. Αυτή η πραγματικότητα διευκολύνεται από το ισχύον θεσμικό πλαίσιο το οποίο, συντονισμένο και επικαιροποιημένο με την ευρωπαϊκή και διεθνή έννομη τάξη, ανταποκρίνεται στον μετασχηματισμό της οικογένειας και στον διαφαινόμενο πλουραλισμό των νέων μορφών της, αν και με σημαντικές καθυστερήσεις.

Στη βάση του ποιους θεωρούμε οικογένεια, πόσο στενά είναι συνδεδεμένος ο/η σύζυγος με την οικογένεια;

Η οικογένεια πραγματώνεται και νοηματοδοτείται σήμερα όχι μόνο ως το σύνολο των ατόμων που είναι συγγενείς εξ αίματος ή και εξ αγχιστείας, και η οποία περιλαμβάνει τη στοιχειώδη (την «πυρηνική») οικογένεια (τη συγκατοικούσα ομάδα που αποτελείται από ενήλικες και τα παιδιά τους, βιολογικά ή υιοθετημένα) και την οικογένεια με την ευρύτερη έννοια, δηλαδή τους συγγενείς. Η συζυγική οικογένεια, αν και κυρίαρχη, δεν είναι παρά μία μορφή οικογένειας μεταξύ άλλων, εκείνη όπου οι ενήλικοι συνιστούν ανδρόγυνο, είτε είναι παντρεμένοι είτε όχι. Η δε στοιχειώδης (πυρηνική) οικογένεια, αν και κυρίαρχη στο σύγχρονο ελληνικό κοινωνικό σχηματισμό, έχει αρχίσει σταδιακά να αποτελεί μία συνιστώσα ενός πιο εκτεταμένου δικτύου, αποτελούμενου από δεσμούς που ενώνουν άτομα είτε σε βιολογική είτε (και) σε κοινωνική βάση.

Οι νέες μορφές οικογένειας που αναδύονται μάλλον ενισχύουν παρά αποδυναμώνουν την αξία και τη σημασία τόσο της οικογένειας όσο και του γάμου που εμφανίζονται όχι μόνο να επιβιώνουν, αλλά και να αποκτούν ενισχυμένη, πραγματική και συμβολική, αξία. Τα «παράλληλα» και «συνεργατικά» ζευγαρώματα αλλά και οι νέες θεσμοποιημένες μορφές οικογένειας συμπληρώνουν παρά απομειώνουν την ισχύ της οικογένειας, καθώς στις σύγχρονες κοινωνικές συνθήκες η οικογένεια αποτελεί το «λιμάνι» για όλες τις συμφορές κι εκλαμβάνεται στο συντριπτικό ποσοστό του 93,36% ως «στοργική αγκαλιά», ως «φωλιά» και ως «καταφύγιο» στις δυσκολίες του βίου. Η «αγάπη και η στοργή» επανέρχονται ως κεντρικές αξίες της ελληνικής οικογένειας (81,4% των αποκρίσεων του πληθυσμού όλων των ηλικιακών κατηγοριών).

Πώς νοηματοδοτούν οι Ελληνίδες και οι Έλληνες τον θεσμό της οικογένειας;

Ο ρόλος της συγγένειας ανακάμπτει, ενώ φαίνεται να αναβιώνει ο τύπος της κλασικής (διευρυμένης) πυρηνικής οικογένειας με την επιστράτευση της συγγένειας ως απόρροια α) της αναζήτησης σταθερών στο πλαίσιο μιας περιρρέουσας ρευστότητας, η οποία θρέφεται και από μια αύξουσα κοινωνική καχυποψία, β) των νέων σχημάτων οικογένειας, και γ) της στήριξης της διευρυμένης οικογένειας εν μέσω κρίσεων. Σήμερα, ιδιαίτερα για τους νέους και τις νέες που συμμετείχαν στην έρευνα, παρατηρείται μια αναδίπλωση προς την κατεύθυνση της ενίσχυσης της κοινωνικής αξίας της διευρυμένης αυτής οικογένειας που ερμηνευτικά μπορεί να αποδοθεί στο ότι πάντοτε η οικογένεια αποτελούσε σταθερή και αδιαπραγμάτευτη αξία στη χώρα μας, αλλά και στην επιστράτευση των παππούδων – γιαγιάδων και στη συμβολή τους στη στήριξη του οίκου κατά τις κρίσεις γεγονός που συνέβαλε και σε μια διαγενεακή μεταβίβαση αξιών. Παράλληλα, οι κρίσεις έφεραν τη «συγγένεια» στο προσκήνιο, η οποία ανακάμπτει και διεκδικεί τον παραδοσιακό της κοινωνικό ρόλο στη διασφάλιση της κοινωνικής παραγωγής και αναπαραγωγής του συστήματος στο σύγχρονο κοινωνικό σχηματισμό.

Οι νέες μορφές οικογενειακής ζωής είναι ευρύτερα αποδεκτές και ο προσδιορισμός της οικογένειας γίνεται όλο και πιο ελαστικός και στη χώρα μας, με το 80% περίπου του δείγματος να υποστηρίζει ότι οικογένεια είναι όταν δύο άνθρωποι έχουν ένα συναισθηματικό δεσμό ανεξάρτητα από το εάν έχουν παντρευτεί, ή έχουν παιδιά, και το 80% περίπου του δείγματος να διαφωνούν με την άποψη ότι εάν ένα ζευγάρι δεν είναι παντρεμένο με πολιτικό ή θρησκευτικό γάμο να μην μπορεί να θεωρηθεί ως οικογένεια. Ωστόσο, διαπιστώνονται και ηχηρές αντιστάσεις καθώς ένα 40% του δείγματος εξακολουθεί να αντιλαμβάνεται την οικογένεια ως αυτή στην οποία υπάρχουν παιδιά. Επίσης, το στίγμα της μονογονεϊκότητας, αν και επαρκώς αμβλυμμένο, διαπιστώνουμε ότι εξακολουθεί να ισχύει για το 1/3 περίπου του δείγματος, ενώ η αποδοχή του ομόφυλου ζευγαριού παραμένει ανοικτό ζητούμενο για το 1/2 του πληθυσμού του δείγματος.

Από την άλλη πλευρά, οι κυρίαρχες νοηματοδοτήσεις της οικογένειας σήμερα συνδέονται με τα συναισθήματα και δευτερευόντως με το αναπαραγωγικό καθήκον, καθώς την πρώτη θέση κατακτά η αγάπη και ακολουθεί η στερεοτυπικά εξιδανικευμένη πρόσληψη της διασύνδεσης του νοήματος της οικογένειας με τα παιδιά, ενώ την τρίτη θέση καταλαμβάνει το ιδεώδες της συντροφικότητας και της ευτυχίας. Διαπιστώνεται, έτσι, μια αποκρυστάλλωση της μετάβασης σε μια οικογένεια «συντροφικότητας» που στηρίζεται κυρίως σε δεσμούς συναισθήματος και φιλίας, ένας «μετασχηματισμός της οικειότητας», σε ένα νέο εκσυγχρονιστικό πρότυπο που χαρακτηρίζεται από «τη γνήσια αγάπη»/pure love, και μια αγκίστρωση στις διαπροσωπικές αξίες εμπιστοσύνης σε ένα κοινωνικό τοπίο παγκοσμιοποίησης και διακινδύνευσης που χαρακτηρίζεται από μεγάλη ρευστότητα και καμία βεβαιότητα.

Πόσο σημαντικό είναι για την ελληνική κοινωνία να συνεχίσει να μην χάσει η οικογένεια την υψηλή αξιακή θέση που έχει, και γιατί;

Εν κατακλείδι, η διαπιστούμενη φιλελευθεροποίηση των ηθών, η απαίτηση της ισότητας στον καταμερισμό των οικιακών και γονικών καθηκόντων, η λιγότερο αρνητική θεώρηση των μονογονεϊκών οικογενειών, η ανοχή του ομόφυλου ζευγαριού, η αναγνώριση της σπουδαιότητας της σύμπνοιας μεταξύ των συζύγων, εκφράζουν μια πιο ελαστική και πιο ανοικτή αντίληψη όσον αφορά τα ήθη. Όπως χαρακτηριστικά τoνίστηκε από συμμετέχοντες στην έρευνα, «η οικογένεια ως θεσμός στην Ελλάδα αλλάζει και ταυτόχρονα αναπαράγεται». Κι εμείς σημειώνουμε ότι, όπως η έρευνά μας κατέδειξε, παρά την ευθραυστότητα του ζευγαριού σήμερα, η οικογένεια εξακολουθεί να ασκεί τεράστια γοητεία!

Δείτε εδώ το αφιέρωμα του Newsbomb.gr στον θεσμό του γάμου