Ευθανασία στα ταλαιπωρημένα ζώα, η ύστατη πράξη ανθρωπιάς

«Αν ένα ον υποφέρει, δεν υπάρχει καμία ηθική δικαιολόγηση να αρνηθούμε να λάβουμε υπόψη αυτόν τον πόνο»

Peter Singer

Η ευθανασία γενικότερα θεωρείται ένα ιδιαίτερα αμφιλεγόμενο ζήτημα, με την πρακτική αυτή στους ανθρώπους να είναι απαγορευμένη στην συντριπτική πλειονότητα των χωρών, ωστόσο στα ζώα αποτελεί μια συνηθισμένη διεργασία. Συνήθως, αρκεί μια απλή συμφωνία του κηδεμόνα του κατοικίδιου ζώου και του κτηνιάτρου για να υποβληθεί το ζώο σε ευθανασία, στις περιπτώσεις που κρίνεται πως υποφέρει μόνιμα κι ότι δεν υπάρχει περίπτωση βελτίωσης της κατάστασής του.

Αυτό ακριβώς συμβαίνει και με τη λευκή τίγρη που βρέθηκε στο Αττικό Ζωολογικό Πάρκο, σε άθλια κατάσταση και παράλυτη. Παρότι η υγεία της χάρη στην φροντίδα των ειδικών βελτιώθηκε, εν τούτοις, όπως αποφάνθηκαν οι 12 ειδικοί κτηνίατροι που την εξέτασαν, αλλά και ξένοι επιστήμονες, η ευθανασία είναι η μόνη λύση.

Οι σύγχρονοι θεμελιωτές των δικαιωμάτων των ζώων συμφωνούν με αυτή την πρακτική, όπως και οι ακτιβιστές, ενώ για την εφαρμογή της ευθανασίας ισχύουν συγκεκριμένα, αυστηρά κτηνιατρικά πρωτόκολλα, προκειμένου να ελαχιστοποιείται όχι μόνο ο πόνος, αλλά και η αγωνία του ζώου.

Ακολουθούν αποσπάσματα από την εργασία του γράφοντος με θέμα την ευθανασία, στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού Ζώα: Ηθική, Δίκαιο και Ευζωία, του ΕΚΠΑ (Φιλοσοφική Αθηνών σε συνεργασία με τον Ινστιτούτο Παστέρ).

Ο σύγχρονος θεμελιωτής σε φιλοσοφικό επίπεδο των δικαιωμάτων των ζώων είναι ο Peter Singer, ο οποίος έγραψε το 1975 το βιβλίο «Η Απελευθέρωση των Ζώων», επηρεάζοντας έναν σημαντικό αριθμό ανθρώπων παγκοσμίως. O Peter Singer εστιάζει στο γεγονός πως κάποια ζώα διαθέτουν συνείδηση της διαρκούς ύπαρξής τους εντός του χρονικού συνεχούς, γεγονός που τους επιτρέπει να έχουν προτιμήσεις για το παρόν και το μέλλον τους, έστω το άμεσο, άρα να αισθάνονται οδύνη όχι μόνον σωματική, αλλά και συναισθηματική. Ο ίδιος μάλιστα είναι υπέρμαχος της ευθανασίας στους ανθρώπους, άποψη που τον έχει φέρει σε σύγκρουση με μεγάλο μέρος της επιστημονικής κοινότητας αλλά και της κοινωνίας.

Κάποια ζώα βιώνουν αφ’ ενός σωματική οδύνη κατά την στιγμή της θανάτωσής τους, και αφ’ ετέρου συναισθηματική οδύνη όταν αντιλαμβάνονται πως θα θανατωθούν. Τα υπόλοιπα βιώνουν μόνον σωματική οδύνη κατά την στιγμή της θανάτωσής τους. Σε κάθε περίπτωση, η εσκεμμένη πρόκληση οδύνης που μπορεί να αποφευχθεί είναι για κάθε ωφελιμιστή ηθικώς αδικαιολόγητη. Στην σκέψη του Singer η οδύνη που προξενούμε στα ζώα μπορεί να αποφευχθεί.

Αντίστοιχο είναι το σκεπτικό του σε ό,τι αφορά την ευθανασία: η λελογισμένη, εν επιγνώσει, σταθερή και σοβαρή έκφραση της προτίμησης κάποιου να δοθεί τέλος στην ζωή του, η συνέχιση της οποίας πλέον έχει για τον ίδιο καταστεί βασανιστική και ανέλπιδη, στην σκέψη του Singer είναι ηθικώς περισσότερο βαρύνουσα από την αντίθετη προτίμηση, φέρ’ ειπείν των οικείων του ασθενούς, ή από την δική μας ανησυχία πως εάν η προτίμηση αυτή γίνει σεβαστή ενδέχεται να τρωθεί ανεπανόρθωτα η απόλυτη αξία που αποδίδουμε στην ζωή – κάτι που θα μπορούσε να οδηγήσει σε απρόβλεπτες όσο και ιδιαιτέρως οδυνηρές συνέπειες. Άρα, το ίδιο ισχύει και για τα ζώα.

«Αν ένα ον υποφέρει, δεν υπάρχει καμία ηθική δικαιολόγηση να αρνηθούμε να λάβουμε υπόψη αυτόν τον πόνο. Ανεξάρτητα από τη φύση αυτού του όντος, η αρχή της ισότητας επιβάλλει να λάβουμε υπόψη μας αυτόν τον πόνο όπως και κάθε άλλον παρόμοιο πόνο οποιουδήποτε άλλου όντος»,αναφέρει συγκεκριμένα.

Με βάση αυτήν τη διαπίστωση πρέπει να λάβουμε υπόψη µας τα συμφέροντα όλων των όντων που αισθάνονται, και κατ’ επέκταση να τοποθετήσουμε στην ωφελιμιστική ζυγαριά του συνόλου του πόνου και της ευχαρίστησης και το μερίδιο των µη ανθρώπινων ζώων.

Αν και το ζήτημα της ευθανασίας παραμένει φλέγον, ωστόσο σχετικά με την πρακτική στα ζώα υποστηρίζεται από την επιστημονική κοινότητα αλλά και από την κοινή γνώμη, υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις και ενδεδειγμένες μεθοδολογίες που θα εξυπηρετούν το ζητούμενο: Την παύση του μαρτυρίου για το ζώο, εφόσον αυτό δεν μπορεί να γίνει με άλλους τρόπους και είναι μη αναστρέψιμο.

H θεμελίωση ενός συγχρόνου και εμπεριστατωμένου νομικού πλαισίου σε διεθνές επίπεδο και ο καθορισμός μιας ειδικής μεθοδολογίας, που λαμβάνει υπόψιν τις ιδιαιτερότητες του κάθε ζώου για την εφαρμογή της ευθανασίας, καταδεικνύει την συνεισφορά της επιστήμης της Ηθικής στα ζητήματα που αφορούν στην ευζωία των ζώων. Αναμφισβήτητα πλέον, ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται τα ζώα ως συναισθανόμενα όντα και φορείς ηθικών δικαιωμάτων, για τα οποία έχει την υποχρέωση να φροντίζει για την καλή ζωή τους, μέχρι και τη στιγμή του καλού θανάτου τους.

Η πρακτική της ευθανασίας στα ζώα

Ως ευθανασία («καλός θάνατος») ορίζεται η πρακτική της αφαίρεσης της ζωής ή της άφεσης σε θάνατο ενός άρρωστου ή τραυματισμένου όντος, με μη επώδυνο τρόπο, για λόγους ελέους. Οι κυριότεροι λόγοι της ευθανασίας είναι η ανακούφιση του μη αναστρέψιμου πόνου που μπορεί να έχει το ζώο, λόγω ασθένειας ή γήρατος. Η πρακτική αυτή θέτει ωστόσο ηθικά ζητήματα και εν συνόλω, αλλά και ειδικά στους κηδεμόνες των ζώων και στους κτηνιάτρους που την εφαρμόζουν.

Πότε εφαρμόζεται ευθανασία στα ζώα;

• όταν ο πόνος, η αγωνία ή η ταλαιπωρία είναι πιθανό να υπερβούν τα διαχειρίσιμα επίπεδα.
• όταν η υγεία ή η καλή διαβίωση των ζώων διακυβεύεται ανεπανόρθωτα· αυτό μπορεί να περιλαμβάνει ζώα που έχουν πληγεί από ξηρασία ή άλλες φυσικές καταστροφές.

Επίσης:

• στην έρευνα, για την παροχή ιστών για επιστημονικούς σκοπούς ή στο τέλος των μελετών.
• όταν τα ζώα δεν χρειάζονται πλέον για αναπαραγωγή ή άλλους ειδικούς σκοπούς.
• για τον έλεγχο των παρασίτων των σπονδυλωτών.
• για λόγους δημόσιας υγείας (έλεγχος ζωοανθρωπονόσων).
• για αδέσποτα και ανεπιθύμητα κατοικίδια που δεν μπορούν να επανενταχθούν.

Νομοθεσία

Αναγνωρίζοντας τη σημασία ενός «καλού θανάτου» στα ζώα, πολλές χώρες και οργανισμοί έχουν αναπτύξει οδηγίες και συστάσεις για την πρακτική της ευθανασίας. Τα πρωτόκολλα προ της ευθανασίας ορίζουν την ελαχιστοποίηση της αγωνίας του ζώου και τη διαμόρφωση συνθηκών ώστε αυτό να νιώθει όσο το δυνατόν πιο άνετα γίνεται. Για το κάθε είδος, και αναλόγως αν αυτό είναι συνηθισμένο στην επαφή με τον άνθρωπο ή όχι, συστήνονται διαφορετικές μέθοδοι.

Γενικά, προτιμάται ένα ασφαλές περιβάλλον που δεν θα δημιουργήσει άγχος στο ζώο. Για παράδειγμα, για τα ζώα που δεν έχουν επαφές με ανθρώπους, συνιστάται η εφαρμογή της ευθανασίας με τρόπο που δεν θα περιλαμβάνει την οπτική επαφή με τον άνθρωπο.

Για την ευθανασία των ζώων προβλέπονται συγκεκριμένες μέθοδοι θανάτωσης που εξασφαλίζουν ότι τα ζώα θανατώνονται με τον ελάχιστο πόνο, ταλαιπωρία ή αγωνία. Η χρήση ακατάλληλων μεθόδων θανάτωσης ενός ζώου μπορεί να του προκαλέσει μεγάλο πόνο, ταλαιπωρία και αγωνία. Επομένως, τα ζώα θα πρέπει να θανατώνονται μόνο από ειδικευμένο χειριστή και με μέθοδο κατάλληλη για το είδος τους.

Η ευθανασία στα ζώα συντροφιάς

Ως επί το πλείστον, η ευθανασία στα ζώα συντροφιάς γίνεται σε κτηνιατρική κλινική. Αρχικά, το ζώο τοποθετείται σε χώρο ώστε να νιώθει όσο πιο άνετα γίνεται, ενώ για αυτόν τον σκοπό η ευθανασία μπορεί να τελεστεί, ενίοτε, και στο περιβάλλον του ζώου, π.χ. στην κατοικία του κηδεμόνα του.

Στη συνέχεια του χορηγείται κάποιο ηρεμιστικό εάν το ζώο βρίσκεται σε αγχώδη κατάσταση ή πονάει πολύ. Συνήθως επιλέγεται η χορήγηση βαρβιτουρικού σε πολύ υψηλή δόση. Σε χαμηλότερη δόση, αυτό το φάρμακο επιφέρει την αναισθησία και την απώλεια συνείδησης, ενώ σε υψηλή δόση καταστέλλει το καρδιοαγγειακό και αναπνευστικό σύστημα του ζώου. Έτσι, μέσα σε ελάχιστα λεπτά από τη χορηγία, το ζώο έχει απώλεια συνείδησης και σταματάνε να λειτουργούν η καρδιά και οι πνεύμονες. Ο θάνατος επέρχεται χωρίς το ζώο να αισθανθεί το παραμικρό.

Συνήθως με τον τρόπο αυτόν ο θάνατος επέρχεται τόσο γρήγορα και «ομαλά» που η διαπίστωσή του καθίσταται δύσκολη. Ο κηδεμόνας μπορεί να ζητήσει να παραμείνει δίπλα στο ζώο κατά τη διαδικασία αυτή. Ορισμένοι πιστεύουν ότι με τον τρόπο αυτόν θα κάνουν το αγαπημένο τους κατοικίδιο να νιώθει πιο άνετα, ενώ άλλοι δεν αντέχουν τη συναισθηματική φόρτιση και το αποφεύγουν. Σημειώνεται ότι η διαδικασία μπορεί να είναι επίπονη και για τον κτηνίατρο, ο οποίος μπορεί να γνώριζε το ζώο σε όλη τη διάρκεια της ζωής του.

Υπάρχουν αναλυτικές οδηγίες και ενδεδειγμένες μέθοδοι ευθανασίας για πολλά είδη, της ξηράς και της θάλασσας, και υπό διαφορετικές συνθήκες.