Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας: Τρίτη αίτια θανάτου στους εφήβους η αυτοκτονία

Η αυτοκτονία κατατάσσεται σήμερα ως 3η αιτία θανάτου παγκοσμίως, στους εφήβους 15-19 ετών, παρουσιάζοντας αύξηση μέχρι και 300% τα τελευταία 40 χρόνια. Στο χάρτη της αυτοκτονικότητας, η Ελλάδα κατέχει έναν από τους χαμηλότερους δείκτες στην Ευρώπη και στον κόσμο για τους εφήβους, (1,12/100.000), και κανέναν καταγεγραμμένο θάνατο στα στατιστικά της αρχεία για τα μικρότερα παιδιά (5-11 ετών), σύμφωνα με την Παιδοψυχιατρική Εταιρεία Ελλάδος - Ένωση Ψυχιάτρων Παιδιών και Εφήβων.

Η ψυχοκοινωνική υγεία των εφήβων στην Ελλάδα

Πανελλήνιες επιδημιολογικές έρευνες στο μαθητικό πληθυσμό διενεργεί για πάνω από τρεις δεκαετίες, το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας, Νευροεπιστημών και Ιατρικής Ακριβείας (ΕΠΙΨΥ). Από τις απαντήσεις των ίδιων των εφήβων σε ανώνυμο ερωτηματολόγιο (αυτοαξιολόγηση) προκύπτουν τα ευρήματα για την ψυχοκοινωνική υγεία αυτής της ηλικιακής ομάδας στην Ελλάδα, τα οποία συνοπτικά δείχνουν τα εξής:

Ικανοποίηση από τη ζωή: Από τις απαντήσεις των μαθητών προκύπτει πως περισσότεροι από 2 στους 5 εφήβους (43,2%) δεν είναι ικανοποιημένοι από τη ζωή τους, τα κορίτσια σε υψηλότερο ποσοστό από τα αγόρια (48,0% και 38,4%, αντίστοιχα). Η χαμηλή ικανοποίηση από τη ζωή αυξάνεται στη διάρκεια της εφηβείας από 23,6% στην ηλικία των 11 ετών, σε 49,9% στην ηλικία των 13 και 55,0% στην ηλικία των 15 ετών. Διαχρονικές συγκρίσεις με τα αντίστοιχα ευρήματα προηγούμενων ερευνών δείχνουν αύξηση του ποσοστού χαμηλής ικανοποίησης από τη ζωή από το 2002 στο 2018 (από 30,3% σε 43,2%).

Αυτοαξιολόγηση υγείας: Ένας στους 12 εφήβους (8,1%) αξιολογεί την υγεία του ως «μέτρια» ή «κακή», με τα κορίτσια και πάλι να είναι σε δυσμενέστερη θέση (9,5% έναντι 6,7% των αγοριών). Όπως και για την ικανοποίηση από τη ζωή έτσι και για την αξιολόγηση της υγείας, οι αναφορές για μέτρια/κακή υγεία αυξάνονται με την ηλικία από τα 11 (5,1%) και 13 (7,5%) στα 15 έτη (11,5%).

Η ικανοποίηση από τη ζωή και την υγεία φαίνεται να συνδέονται με την οικονομική κατάσταση της οικογένειας των εφήβων. Έτσι, περισσότεροι από τους μισούς εφήβους (51,7%) των οποίων η οικογένεια ανήκει στο κατώτερο οικονομικό στρώμα αναφέρουν χαμηλή ικανοποίηση από τη ζωή, έναντι των δύο στους 5 (43,3%) των οποίων η οικογένεια ανήκει στο μεσαίο οικονομικό στρώμα και ενός στους 3 (37,5%) των οποίων η οικογένεια ανήκει στο ανώτερο. Αντίστοιχα, 1 στους 9 εφήβους (10,6%) των οποίων η οικογένειά ανήκει στο κατώτερο οικονομικό στρώμα αξιολογεί την υγεία του ως «κακή» ή «μέτρια», έναντι ενός στους 13 (7,9%) όσων η οικογένειά ανήκει στο μεσαίο οικονομικό στρώμα και ενός στους 15 (6,8%) των οποίων η οικογένεια ανήκει στο ανώτερο στρώμα.

Ψυχολογικά και σωματικά συμπτώματα: Η παρουσία συμπτωμάτων στην εφηβεία αποτελεί δείκτη κακής υγείας και ύπαρξης ψυχολογικών συγκρούσεων και στρεσογόνων καταστάσεων και σύμφωνα με πολλές μελέτες φαίνεται να συνδέεται με το χαμηλό επίπεδο ικανοποίησης από το σχολείο και τις σχέσεις με φίλους και γονείς και, ειδικά στα κορίτσια, με την αρνητική εικόνα για την εξωτερική εμφάνιση.

Περισσότεροι από 2 στους 5 εφήβους (44,0%) αναφέρουν παρουσία τουλάχιστον 2 συμπτωμάτων, τουλάχιστον 2 φορές την εβδομάδα. Η νευρικότητα (36,6%), η δυσθυμία (36,5%) και η ακεφιά (22,8%) αναφέρονται συχνότερα. Οι αναφορές σε πρόσφατα συμπτώματα αυξάνονται από την ηλικία των 11 (33,0%), σε αυτήν των 13 (47,6%) και 15 ετών (50,6%). Τα κορίτσια αναφέρουν παρουσία συμπτωμάτων σε σημαντικά υψηλότερο ποσοστό (52,5%) συγκριτικά με τα αγόρια (35,4%).

Καταθλιπτικό συναίσθημα: Το καταθλιπτικό συναίσθημα αποτελεί ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της εφηβείας, το οποίο αποχωρεί προοδευτικά με την έξοδο από αυτήν. Ωστόσο, τα καταθλιπτικά συμπτώματα σε αρκετές περιπτώσεις μπορεί να δηλώνουν την παρουσία κατάθλιψης η οποία χρήζει θεραπευτικής αντιμετώπισης. Η έγκαιρη αναγνώριση της κλινικής κατάθλιψης και της έγκαιρης αντιμετώπισής της είναι εξαιρετικά σημαντική.

Στην έρευνα, υπολογίστηκε με τη βοήθεια ειδικής κλίμακας το ποσοστό των εφήβων με καταθλιπτικό συναίσθημα που ενδέχεται να συνδέεται με κλινική κατάθλιψη. Διαπιστώθηκε πως το 28,2% των εφήβων 11-15 ετών εμφανίζουν καταθλιπτικό συναίσθημα το οποίο αυξάνεται από την ηλικία των 11 (15,0%), στην ηλικία των 13 (31,8%) και των 15 ετών (37,1%). Τα κορίτσια και πάλι φαίνεται ότι βρίσκονται σε δυσμενέστερη θέση, με το αντίστοιχο ποσοστό για εκείνα να ανέρχεται στο 36,1% έναντι του 20,2% για τα αγόρια.

Άγχος: Το χρόνιο άγχος φαίνεται ότι έχει ένα ευρύ φάσμα επιπτώσεων τόσο στη σωματική όσο και την ψυχολογική υγεία των εφήβων και συνδέεται με πλήθος χρόνιων νοσημάτων στην ενήλικη ζωή. Υπολογίστηκε η μέση τιμή άγχους στους εφήβους με τη χρήση ειδικής κλίμακας ανίχνευσης (οι έφηβοι ρωτήθηκαν για τη συχνότητα με την οποία τις 30 τελευταίες ημέρες ένιωσαν ότι δεν μπορούν να ελέγξουν/διαχειριστούν σημαντικά πράγματα στη ζωή τους και προσωπικά τους προβλήματα). Τα ευρήματα για το 2018 δείχνουν πως η μέση τιμή άγχους στην κλίμακα (εύρος τιμών κλίμακας: 0-16, υψηλότερη τιμή υποδεικνύει περισσότερο άγχος) αυξάνεται με την ηλικία – από 4,8 στην ηλικία των 11 ετών σε 6,1 και 6,3 αντίστοιχα στις ηλικίες των 13 και 15 ετών. Υψηλότερες τιμές άγχους εμφανίζουν και πάλι τα κορίτσια σε σύγκριση με τα αγόρια (6,2 και 5,2 αντίστοιχα), καθώς και οι μαθητές από οικογένειες χαμηλού οικονομικού επιπέδου (6,1) σε σύγκριση με τους εφήβους από οικογένειες μέσου (5,8) και ανώτερου (5,4) οικονομικού επιπέδου.

Αυτοτραυματισμοί, αυτοκαταστροφικός ιδεασμός και απόπειρες αυτοκτονίας: Το 2015, 1 στους 4 εφήβους (25,6%) ηλικίας 16 ετών, απαντά ότι έστω και μια φορά στη ζωή του έχει σκεφτεί να βλάψει ηθελημένα τον εαυτό του, τα κορίτσια σε υπερδιπλάσιο ποσοστό από τα αγόρια (36,3% και 14,6%, αντίστοιχα). Χαμηλότερο αλλά άξιο προσοχής ποσοστό εφήβων (8,7%) απαντούν ότι έχουν σκεφτεί τουλάχιστον 3 φορές στη ζωή τους να βλάψουν ηθελημένα τον εαυτό τους, τα κορίτσια σε υπερτριπλάσιο ποσοστό από τα αγόρια (13,1% και 4,2%, αντίστοιχα).

Διαχρονικά, από το 1999 στο 2015, το ποσοστό των εφήβων που απαντούν ότι έχουν σκεφτεί να βλάψουν ηθελημένα τον εαυτό τους, τουλάχιστον μια φορά στη ζωή τους, μειώνεται σημαντικά από 39,4% σε 25,6%.

Ένας στους 11 εφήβους ηλικίας 16 ετών (9,0%), αναφέρει ότι έστω και μια φορά στη ζωή του έχει κάνει απόπειρα αυτοκτονίας, τα κορίτσια σε υπερδιπλάσιο ποσοστό από τα αγόρια (12,4% και 5,5%, αντίστοιχα). Μάλιστα ποσοστό 3,9% των εφήβων απαντούν ότι έχουν κάνει απόπειρα αυτοκτονίας τουλάχιστον 2 φορές στη ζωή τους, τα κορίτσια και πάλι σε υπερδιπλάσιο ποσοστό από τα αγόρια (5,6% και 2,1%, αντίστοιχα). Αξίζει να σημειωθεί ότι ποσοστό 1,6% απάντησαν ότι για την απόπειρα αυτοκτονίας που έκαναν χρειάστηκε να τους δει γιατρός και ποσοστό 0,6% να νοσηλευτούν. Διαχρονικά, από το 1984 στο 2015, το ποσοστό των εφήβων που απαντούν ότι έχουν κάνει απόπειρα αυτοκτονίας τουλάχιστον μια φορά στη ζωή παρουσιάζει διακυμάνσεις: από 6,5% το 1984 αυξάνεται σε 15,1% το 1999 οπόταν και μειώνεται σταδιακά φτάνοντας το 11,0% το 2011 και το 9,0% το 2015.

Πρόληψη και επιβίωση

Τρεις στους τέσσερις θανάτους από αυτοκτονία στις εφηβικές ηλικίες μπορούν να προληφθούν, τονίζει η Παιδοψυχιατρική Εταιρεία Ελλάδος - Ένωση Ψυχιάτρων Παιδιών και Εφήβων. Ωστόσο, πρόκειται για ένα σύνθετο και πολύπλοκο φαινόμενο. «Υποθέτουμε πως, στα πλαίσια κάποιου προβλήματος ψυχικής υγείας (διαταραχής της διάθεσης, ή χρήσης ουσιών, ή/και δυσλειτουργικών χαρακτηριστικών προσωπικότητας), ο αυτοκτονικός ιδεασμός θα προκύψει συνεπεία κάποιου στρεσσογόνου γεγονότος όπως, πρόβλημα στο σχολείο, σύγκρουση στην οικογένεια, απώλεια μιας σχέσης. Ανασταλτικοί ή διευκολυντικοί παράγοντες θα υπεισέλθουν, και η ισορροπία που θα προκύψει θα καθορίσει την τελική έκβαση: αυτοκτονία ή επιβίωση» αναφέρει η Παιδοψυχιατρική Εταιρεία.

Μέχρι σήμερα, οι περισσότερες προσεγγίσεις πρόληψης αφορούν στην αναγνώριση και θεραπεία ατόμων που είναι ήδη σε κρίση ή με συμπτώματα και διαταραχές που συνδέονται με αυτοκτονία. Πραγματοποιούνται μέσω ανίχνευσης σε σχολεία, πρωτοβάθμια φροντίδα, τμήματα επειγόντων, δικαστήρια ανηλίκων, παιδική πρόνοια, και άλλα κοινοτικά πλαίσια. Για αυτούς που είναι σε κρίση ή σκέφτονται/σχεδιάζουν απόπειρα, υπάρχουν επίσης οι τηλεφωνικές γραμμές βοήθειας. Σε αυτή την «πρώτης γραμμής» πρόληψη, άλλες προσπάθειες περιλαμβάνουν τον περιορισμό της πληροφόρησης γύρω από τις μεθόδους αυτοκτονίας (π.χ. αναφορές στα ΜΜΕ) καθώς επίσης, την αποφυγή πρόσβασης σε μεθόδους αυτοκτονίας (π.χ. όπλα, φάρμακα).

Η Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρεία σε συνεργασία με τις Α΄Ψυχιατρική Κλινική, Β΄ Ψυχιατρική Κλινική, Πανεπιστημιακή Κλινική Γ.Ο.Ν.Κ. «Οι Άγιοι Ανάργυροι» του Πανεπιστημίου Αθηνών & Παιδοψυχιατρική Εταιρεία Ελλάδος – Ένωση Ψυχιάτρων Παιδιών & Εφήβων, με αφορμή τη σημερινή Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας, πραγματοποιούν επιστημονική εκδήλωση με θέμα «Προαγωγή Ψυχικής Υγείας & Πρόληψη Αυτοκτονικότητας» την Πέμπτη 10 Οκτωβρίου και ώρα 18.30 μ.μ. στην Αίθουσα Τελετών του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, στο Newsbomb.gr

Σχετικές ειδήσεις

• Ξανθός: Η επένδυση στην ψυχική Υγεία είναι επένδυση στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια
• Καινοτόμα προγράμματα προαγωγής της ψυχικής υγείας από τον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό
• ΚΕΘΕΑ: Συγκέντρωση διαμαρτυρίας για να ανακληθεί η Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου