Ρόμπερτ Οπενχάιμερ: Η πραγματική ιστορία του πατέρα της ατομικής βόμβας - Ευεργέτης ή σφαγέας;
Η νέα ταινία του Κρίστοφερ Νόλαν, «Οπενχάιμερ» έκανε πρεμιέρα στους ελληνικούς κινηματογράφους, βάζοντας στο τραπέζι ξανά το όνομα του μεγαλύτερου φυσικού όλων των εποχών, το όνομα του οποίου -ωστόσο- θα συνδέεται για πάντα με εκατομμύρια θανάτους: Του Ρόμπερτ Οπενχάιμερ.
Λένε πως οι πράξεις που κάνουμε στο παρελθόν επηρεάζουν το μέλλον μας. Λένε επίσης, πως όσα είναι γραφτά να συμβούν, οι άνθρωποι δεν μπορούν να τα αλλάξουν. Όταν ο Ρόμπερτ Οπενχάιμερ συνέλαβε την ιδέα της ατομικής βόμβας, δεν γνώριζε πως η ιστορία της ανθρωπότητας έμελλε να μπει σε μια τροχιά που αν την ήξερε ήδη, θα σιωπούσε για πάντα...
Το αριστούργημα του Κρίστοφερ Νόλαν, «Οπενχάιμερ» έκανε πρεμιέρα στις ελληνικές αίθουσες ανοίγοντας ένα κεφάλαιο της παγκόσμιας ιστορίας που άλλαξε το ρου της.
Χιροσίμα και Ναγκασάκι το κατάλαβαν με τον πιο θανάσιμο τρόπο, ωστόσο η ζωή του Ρόμπερτ Οπενχάιμερ ήταν κάτι πολύ παραπάνω από τις δυο βόμβες που βύθισαν την Ιαπωνία στον όλεθρο και την ανθρωπότητα στον μόνιμο φόβο ενός πολέμου με χρήση πυρηνικών και ατομικών όπλων.
Γεννημένος ιδιοφυΐα
Γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη τον Απρίλιο του 1904 και γρήγορα κατάφερε να ξεχωρίσει για την αγάπη που είχε για τα μαθηματικά. Γιος Γερμανών μεταναστών και εβραϊκής καταγωγής ασχολήθηκε με την κβαντική φυσική των υποατομικών σωματιδίων και τις πυρηνικές αντιδράσεις. Εκτός από τη φυσική, τον γοήτευε η φιλοσοφία και η γαλλική φιλολογία, ενώ έμαθε λατινικά, αρχαία ελληνικά και σανσκριτικά.
Ο Ρόμπερτ δεν είχε ωστόσο την ιστορία του φτωχού μετανάστη που κατάφερε με την μόρφωσή του να φτάσει ψηλά. Τουναντίον. Ο πατέρας του ήταν έμπορος υφασμάτων και η τεράστια οικονομική άνεση που είχε, του έδωσαν τη δυνατότητα να σπουδάσει στα μεγαλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου.
Το 1925 πήρε το πτυχίο του από το Χάρβαρντ, στάλθηκε για σπουδές στην Αγγλία, για να εργαστεί ερευνητικά στο Εργαστήριο Cavendish του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ, το οποίο, υπό τη διεύθυνση του λόρδου Rutherford, είχε αποκτήσει διεθνή φήμη για τις πρωτοποριακές εργασίες του σχετικά με τη μελέτη της ατομικής δομής. Στο εργαστήριο Cavendish ο Οπενχάιμερ συνεργάστηκε με τους Βρετανούς επιστήμονες στην προσπάθειά τους να προωθήσουν την ατομική έρευνα.
Ένας υπέροχος... ατομικός κόσμος
Το σημείο-κλειδί στην ιστορία του Οπενχάιμερ, ωστόσο, δεν ήταν η είσοδος στο εργαστήριο του Rutherford. Η φήμη του έφτασε στα αυτιά ενός κορυφαίου φυσικού, το μυαλό του οποίου αρκετοί συγκρίνουν με εκείνο του Άλμπερτ Αϊνστάιν.
Το ημερολόγιο έγραφε στην ούγια του 1926. Ο Ρόμπερτ συναντά για πρώτη φορά στο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν της Γερμανίας τον θρυλικό Νιλς Μπορ. Ο Δανός φυσικός είχε τιμηθεί τέσσερα χρόνια νωρίτερα με το Νόμπελ Φυσικής και έμελλε να οδηγήσει τον Οπενχάιμερ στο δρόμο της υλοποίησης του μεγαλαπήβολου (πλην θανάσιμου) οράματος.
Τον Μάιο του 1927 αναγορεύτηκε διδάκτορας στο Γκέτινγκεν με μια εργασία που ο Μπορ έκρινε ως «εργασία υψηλής επιστημονικής αξίας κατά πολύ ανώτερη από τον μέσο όρο των συνηθισμένων διδακτορικών εργασιών» και πρότεινε τη βαθμολόγησή της με «άριστα».
Η φήμη του, όπως προαναφέραμε, είχε φτάσει πλέον σε κάθε όριο της επιστημονικής κοινότητας. Άλλωστε, χωρίς καν να έχει συμπληρώσει τα 30, είχε ήδη καταφέρει όσα συνάδελφοί του δεν είχαν καταφέρει χαμένοι σε έδρανα και εργαστήρια, για δεκαετίες.
Ο δρόμος της επιστροφής το 1929 στις ΗΠΑ, δεν άφησαν ασυγκίνητη την αμερικανική Κυβέρνηση, που ήθελε πάση θυσία να φτάσει πρώτη σε ένα πυρηνικό όπλο που θα την καθιστούσε υπερδύναμη, υπό το φόβο πάντα της ναζιστικής Γερμανίας αλλά και του μελλοντικού «μπαμπούλα», Σοβιετικής Ένωσης.
Οι ματιές των μυστικών υπηρεσιών στο έργο του Οπενχάιμερ ολοένα και αυξάνονταν. Παράλληλα, πολλά πανεπιστήμια επιχείρησαν να τον εντάξουν στο διδακτικό προσωπικό τους. Τελικά αυτός επέλεξε το Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνιας, όπου παρέμεινε ως το 1942 και το «Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Καλιφόρνιας», στην Πασαντίνα. Εκεί δημιούργησε δύο σπουδαίες σχολές φυσικής, που έγιναν πόλος έλξης για την καινούργια γενιά των Αμερικανών φυσικών.
Το πρόγραμμα Μανχάταν
H φυσική ως επιστήμη, έχει την μαγεία της θεωρίας. Ωστόσο, το δύσκολο είναι να περάσει κανείς στη δημιουργία. Κάπου εδώ μπαίνει στην ιστορία ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, που πλέον το 1942 έχει φτάσει στο κατώφλι των ΗΠΑ, καθώς μόλις λίγους μήνες πριν οι Ιάπωνες είχαν επιτεθεί στο Περλ Χάρμπορ.
Η αμερικανική κυβέρνηση στρατολογεί τους κορυφαίους επιστήμονες για τη δημιουργία του απόλυτου υπερόπλου μαζικού θανάτου. Κάπως, ανέλπιστα η αλήθεια είναι, ο Οπενχάιμερ αναλαμβάνει την διεύθυνση για τη δημιουργία της ατομικής βόμβας. Απόφαση που δεν άρεσε ιδιαίτερα σε υψηλόβαθμα στελέχη του στρατού, τα οποία δεν χαρίστηκαν στον Ρόμπερτ.
Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν, είχε προειδοποιήσει άλλωστε το 1939 πως αν η Γερμανία του Χίτλερ έφτανε πρώτη στην κατασκευή της ατομικής βόμβας, τότε όχι μόνο οι ΗΠΑ δεν θα κέρδιζαν τον πόλεμο, αλλά θα ήταν υποδουλωμένες για πάντα!
Το πρόγραμμα «Μανχάταν» είχε ξεκινήσει.
Ο πρόεδρος Ρούσβελτ είχε δώσει κάθε ελευθερία στην επιστημονική ομάδα του Οπενχάιμερ να πράξει όσα εκείνη θεωρούσε απαραίτητα για να κερδίσει τον «ατομικό» αγώνα.
«Τώρα έγινα ο Θάνατος, ο καταστροφέας των κόσμων»
16 Ιουλίου, 1945. Ώρα 5:29 π.μ., Νέο Μεξικό.
Η ιστορία γράφτηκε μπροστά στα μάτια των εμβρόντητων στρατιωτικών, επιστημόνων και πιο πολύ του ίδιου του Ρόμπερτ Οπενχάιμερ, που δεν μπορούσε να πιστέψει τι ακριβώς είχε δημιουργήσει: Το μέλλον ή την καταστροφή του ανθρώπινου είδους.
«Trinity». Έτσι ονομάστηκε, έτσι είναι γνωστή η πρώτη, στην ανθρώπινη ιστορία, δοκιμή και πρώτη έκρηξη πυρηνικού όπλου («ατομικής βόμβας», όπως αποκαλούνταν τότε τα πρώτα πυρηνικά όπλα).
Τα μόνα κτίσματα που προϋπήρχαν στην θέση της εκρήξεως ήταν αυτά του ράντσου Μακντόναλντ, τα οποία οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν ως εργαστήριο για τον έλεγχο των εξαρτημάτων της βόμβας.
Κατασκεύαστηκε ένα μικρό στρατόπεδο και 425 άνθρωποι ήταν παρόντες το Σαββατοκύριακο της δοκιμής. Μολονότι η πλησιέστερη πόλη στο σημείο της εκρήξεως ήταν το Σοκόρο (57 χιλιόμετρα) και πλησιέστερος οικισμός το Μπίνγκαμ (Bingham, 25 χιλιόμετρα), συχνότερα αναφέρεται ως «έκρηξη κοντά στην πόλη Αλαμογκόρντο» (απόσταση 97 χιλιόμετρα), καθώς το πεδίο έφερε τότε την ονομασία «Πεδίο Δοκιμών Βομβών και Πυροβολικού του Αλαμογκόρντο» της Πολεμικής Αεροπορίας.
Οι γεωγραφικές συντεταγμένες του σημείου της εκρήξεως ήταν πλάτος 33°40΄38΄΄ Βόρειο και μήκος 106°28΄31΄΄ Δυτικό. Η έκρηξη έγινε πάνω σε πύργο ύψους 30 μέτρων, με υψόμετρο του εδάφους 1.501 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας.
Η ονομασία «Trinity» δόθηκε από τον ίδιο τον Οπενχάιμερ και είναι εμπνευσμένη από ποίημα του Άγγλου ποιητή και λογίου Τζων Ντον. Το όπλο της δοκιμής ήταν μια βόμβα πλουτωνίου, του ίδιου τύπου με εκείνη που ρίφθηκε στο Ναγκασάκι της Ιαπωνίας, και έφερε την ανεπίσημη ονομασία «το Γκάτζετ». Η πολυπλοκότητα του σχεδιασμού απαίτησε μεγάλη προσπάθεια από το Εργαστήριο του Λος Άλαμος και γέννησε ανησυχίες για το εάν θα λειτουργούσε. Για τον λόγο αυτόν λήφθηκε η απόφαση να διεξαχθεί η πρώτη πυρηνική δοκιμή στην ιστορία, που διοργανώθηκε και διευθύνθηκε από τον φυσικό Κένεθ Μπέινμπριτζ.
Φόβοι μιας αποτυχημένης εκρήξεως με διαφυγή ραδιενεργού υλικού οδήγησαν στην κατασκευή ενός τεράστιου χαλύβδινου δοχείου για να τοποθετηθεί μέσα του η βόμβα, του «Τζάμπο», που θα παρεμπόδιζε αρκετά τη διαφυγή αχρησιμοποίητου πλουτωνίου, αλλά τελικώς αυτό δεν χρησιμοποιήθηκε. Μια πρόβα της δοκιμής έγινε ήδη από τις 7 Μαΐου 1945, όταν προκάλεσαν την έκρηξη 90 τόνων χημικών εκρηκτικών υψηλής ταχύτητας με βελόνες ραδιενεργών ισοτόπων. Συγκριτικά, η έκρηξη του «Γκάτζετ» απελευθέρωσε ενέργεια περίπου 22 χιλιάδων τόνων ΤΝΤ.
Μεταξύ των παρατηρητών της εκρήξεως συγκαταλέγονταν επιφανείς επιστήμονες, όπως οι Τζέιμς Τσάντγουικ, Τζέιμς Μπ. Κόναντ, Ενρίκο Φέρμι, Ρίτσαρντ Φάινμαν, Ρόμπερτ Οπενχάιμερ, Τζον φον Νόιμαν, Ρίτσαρντ Τόλμαν και Τζέφρεϋ Ίνγκραμ Τέυλορ. Επίσης, ο υποστράτηγος του Μηχανικού επικεφαλής του Προγράμματος «Μανχάταν» Λέσλι Γκρόουβς και ο υποστράτηγος Τόμας Φάρελ.
«Τώρα έγινα ο Θάνατος, ο καταστροφέας των κόσμων». Αυτή τη φράση ψέλλισε ο Οπενχάιμερ, σε μια από τις τελευταίες του συνεντεύξεις το 1965 στο αμερικανικό δίκτυο NBC και στο ντοκιμαντέρ «The Decision To Drop The Bomb», σε μια ομιλία που ακόμη και σήμερα θεωρείται ως μια από τις συγκλονιστικότερες στην ιστορία.
«Ξέραμε ότι ο κόσμος δεν θα ήταν ο ίδιος. Κάποιοι γέλασαν, κάποιοι έκλαψαν, οι περισσότεροι έμειναν σιωπηλοί. Θυμήθηκα τα γραφόμενα από ένα ινδουιστικό κείμενο, την Bhagavad-Gita. Ο Βισνού προσπαθεί να πείσει τον Πρίγκιπα ότι πρέπει να κάνει το καθήκον του και για να τον εντυπωσιάσει παίρνει τη μορφή του με πολλά χέρια και λέει: 'Τώρα, έγινα Θάνατος, ο καταστροφέας των κόσμων'. Υποθέτω ότι όλοι το σκεφτήκαμε έτσι ή αλλιώς», ανέφερε δακρυσμένος και αναλογιζόμενος τού τι συνέβη το 1945 στην Ιαπωνία.
Πώς λειτουργεί η ατομική βόμβα
Οι πυρηνικές βόμβες είναι όπλα μαζικής καταστροφής και μπορούν να εκτοξευτούν με τους εξής τρόπους: από υποβρύχια, από βομβαρδιστικά αλλά και μέσω πυραύλων. Κυρίως, όμως, επιλέγονται οι πύραυλοι καθώς έτσι μπορούν να ταξιδέψουν σε μεγάλη απόσταση με μια ταχύτητα που φτάνει ακόμη και τα 15.000 μίλια την ώρα, στη σύγχρονη εποχή.
Η ενέργεια η οποία προκαλεί την έκρηξή τους ονομάζεται πυρηνική και απελευθερώνεται με δύο τρόπους από το άτομο. Ο πρώτος τρόπος είναι με πυρηνική σχάση.
Σύμφωνα με αυτή, ο πυρήνας ενός ατόμου ραδιενεργού υλικού βομβαρδίζεται από νετρόνιο ή νετρόνια με αποτέλεσμα να διασπάται σε μικρότερους πυρήνες οι οποίοι συνεχίζουν να διασπώνται από ακόμη μικρότερα νετρόνια, με αποτέλεσμα να δημιουργείται μια αλυσίδα αντιδράσεων η οποία προκαλεί τεράστια έκλυση ενέργειας που μπορεί να καταστρέψει μέχρι και 100 τετραγωνικά χιλιόμετρα γης με μόλις μία έκρηξη.
Πρόκειται για τη λεγόμενη ατομική βόμβα.
Χιροσίμα και Ναγκασάκι: Εκεί που ο χρόνος σταμάτησε
Η Γερμανία έχοντας πλέον συνθηκολογήσει ως χαμένη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, είχε αφήσει την Ιαπωνία να μάχεται μόνη της. Ο αυτοκράτορας Χιροχίτο δεν δέχτηκε την άνευ όρων παράδοση στις ΗΠΑ και τις δυνάμεις της Αντάντ. Η απόφαση αυτή έμελλε να σημαδέψει για πάντα τον κόσμο.
6 Αυγούστου, 1945. Χιροσίμα
Ο σμήναρχος Πολ Τίμπετς, κυβερνήτης ενός αεροσκάφους Β-29 της Αεροπορίας Στρατού, πετούσε πάνω από τον γιαπωνέζικο ουρανό. Το «Ενόλα Γκέυ», όπως είχε ονομάσει για χάρη της μητέρας του το αεροσκάφος του, αφήνει στο κενό το «Μικρό Αγόρι» ή «Little Boy», όπως είχαν ονομάσει την βόμβα ουρανίου-235 οι Αμερικανοί.
Σε ύψος 6.000 μέτρων πάνω από την Χιροσίμα, που τότε κατοικούσαν 300.000 ψυχές, η απόλυτη σιωπή. Η σιωπή του θανάτου, καθώς το «Little Boy» εκρήγνυται.
Τα αποτελέσματα της έκρηξης δεν ήταν γνωστά εκ των προτέρων, μιας και τέτοιου τύπου βόμβα δεν είχε δοκιμαστεί, όπως η βόμβα πλουτωνίου, που ακολούθησε.
Το Β29 υπέστη ισχυρή ανατάραξη με την έκρηξη της βόμβας, παρά το γεγονός ότι είχε διανύσει ήδη περισσότερα από δεκαοκτώ -18- χιλιόμετρα από το σημείο της έκρηξης. Υπολογίζεται ότι επιτόπου σκοτώθηκαν περίπου 70.000 ψυχές, στην πλειονότητά τους, άμαχοι.
Πολλοί περισσότεροι πέθαναν αργότερα ή έπαθαν σημαντικές βλάβες στην υγεία τους εξαιτίας της ραδιενέργειας. Από την πόλη διασώθηκε μόνο ο θόλος (από μπετόν) και ο σκελετός του κτιρίου που τον στήριζε. Πριν την έκρηξη αυτό ήταν το κτίριο που στέγαζε την «Εμπορική Έκθεση της Περιφέρειας της Χιροσίμα».
Ο θόλος υπάρχει και σήμερα, όπως ακριβώς απέμεινε μετά την έκρηξη, και έχει χαρακτηριστεί Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς από την UNESCO.
9 Αυγούστου 1945. Ναγκασάκι
Ο πλανήτης χωρίς να έχει συνέλθει από το σοκ, μέσα σε λίγα 24ωρα ζει ξανά τον τρόμο, το δέος και το μούδιασμα της Χιροσίμα. Αυτή τη φορά, είναι το Β-29 του Ταγματάρχη Σουέινι αυτό που αφήνει πάνω από τον ουρανό του Ναγκασάκι μια παρόμοια ατομική βόμβα με εκείνη που δοκιμάστηκε στο πρόγραμμα «Trinity», δηλαδή πλουτωνίου.
Ο «Fat Man», όπως ονομάστηκε η βόμβα, θα μπορούσε να μην είχε πέσει στο Ναγκασάκι, αν η μοίρα ή η τύχη το ήθελε. Γιατί αρχικός στόχος το πρωί της 9ης Αυγούστου ήταν η πόλη Κοκούρα, αλλά η ομίχλη που σκέπαζε τη νήσο Κιουσού, αποφασίστηκε η ρίψη στον εφεδρικό στόχο.
Η έκρηξη ήταν ακόμη σφοδρότερη από την προηγούμενη και σχεδόν διέλυσε το Β-29 του Σουέινι, το οποίο μόλις που πρόλαβε να προσγειωθεί στην Οκινάβα. Ωστόσο, λόγω της γεωγραφικής θέσης του Ναγκασάκι, τα αποτελέσματά της στο έδαφος ήταν λιγότερο καταστροφικά από αυτά της βόμβας στη Χιροσίμα, αν και οι συνέπειες της ραδιενέργειας ήταν εξίσου θανατηφόρες.
Οι δύο αυτές ρίψεις έγιναν με προσωπική απόφαση του τότε νεοεκλεγέντα Προέδρου των ΗΠΑ, Χάρι Τρούμαν. Για να πραγματοποιηθούν, ο διοικητής της μοίρας της Αεροπορίας Στρατού Σπατζ, στην οποία ανήκαν τα αεροσκάφη, ζήτησε έγγραφη τη διαταγή από την πολιτική ηγεσία «αρνούμενος να σκοτώσει ίσως 100.000 άτομα με προφορικές μόνον εντολές». Η διαταγή πράγματι του στάλθηκε εγγράφως με τις υπογραφές του Υπουργού Εσωτερικών, Τζορτζ Μάρσαλ και του Υπουργού Στρατιωτικών, Χένρι Στίμσον.
Η τελική, ωστόσο, απόφαση, σύμφωνα με το Σύνταγμα των ΗΠΑ, έπρεπε να ληφθεί μόνον από τον Πρόεδρο, ο οποίος και την έλαβε, με την αιτιολογία ότι οι ρίψεις αυτές θα έφερναν γρήγορο τέλος στον πόλεμο του Ειρηνικού και ότι τα θύματα από τις βόμβες θα ήταν λιγότερα από τις απώλειες σε μια ενδεχόμενη απόβαση στην Ιαπωνία ή από τη συνέχιση του πολέμου.
Ο αρχικός αριθμός των θυμάτων που πέθαναν ακαριαία από τη ρίψη των βομβών υπολογίζεται σε περίπου 70.000 στη Χιροσίμα και 40.000 στο Ναγκασάκι. Όμως οι ολέθριες συνέπειες της πυρηνικής ακτινοβολίας τους επόμενους τέσσερις μήνες αύξησαν τον αριθμό των νεκρών σε 90.000－166.000 στη Χιροσίμα και 80.000 στο Ναγκασάκι.
Μέχρι το 1950 ο απολογισμός των θυμάτων είχε φτάσει τα 200.000 θύματα.
Ο αστικός μύθος, θέλει τον Οπενχάιμερ, ώρες πριν την ρίψη της βόμβας στη Χιροσίμα, να έχει μαζέψει όλους τους εργαζόμενους στο αμφιθέατρο της βάσης από όπου αναχώρησε το «Ενόλα Γκέυ» και να φωνάζει πως λυπάται για τους Ιάπωνες και στεναχωριέται που δεν πρόλαβε να βομβαρδίσει την Γερμανία.
Χρόνια αργότερα μάλιστα, αποκαλύφθηκε πως η Γερμανία ήταν ο αρχικός στόχος, ωστόσο η συνθηκολόγηση και παράδοση άνευ όρων του Χίτλερ έσωσε την Ευρώπη από μια ανυπολόγιστη καταστροφή.
Το ανελέητο κυνήγι του Ρόμπερτ και ο «Κόκκινος Τρόμος»
Καταρρακωμένος από όσα είδε να φέρνει το δημιούργημά του, ο Οπενχάιμερ τον Οκτώβριο του 1945 αποσύρθηκε από την ομάδα της ατομικής βόμβας, μη θέλοντας να εξελίξει περαιτέρω το θανάσιμο όπλο. Παρά της πιέσεις που του ασκήθηκαν, επέστρεψε στα έδρανα του Μπέρκλεϊ, αναλαμβάνοντας ωστόσο επικεφαλής σύμβουλος στη νεοσύστατη Επιτροπή Ατομικής Ενεργείας των Ηνωμένων Πολιτειών και χρησιμοποίησε τη θέση του για να ασκήσει πιέσεις για τον διεθνή έλεγχο της πυρηνικής ενέργειας και την αποτροπή της διάδοσης των πυρηνικών όπλων και της κούρσας εξοπλισμών με τη Σοβιετική Ένωση.
Η σταυροφορία του κατά των πυρηνικών δεν άρεσε όμως στους πρώην εργοδότες του, καθώς η περίοδος του μακαρθισμού στην αντιπέρα όχθη του Ατλαντικού, είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία του κινήματος του «Κόκκινου Τρόμου». Μάλιστα το 1947, σε διάλεξή του στο τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης, είχε πει για την ατομική βόμβα «οι φυσικοί γνωρίζουν την αμαρτία».
Το 1949, ως επικεφαλής της Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας, παρέδωσε μια έκθεση κατά της ανάπτυξης μιας βόμβας υδρογόνου, ενός όπλου σύντηξης ισχυρότερο από τις ατομικές βόμβες. «Μια υπερβόμβα θα μπορούσε να γίνει όπλο γενοκτονίας», έγραψε ο Οπενχάιμερ. Το 1953, έδωσε μια ομιλία που παρομοίαζε τις πυρηνικά ικανές Ηνωμένες Πολιτείες και τη Σοβιετική Ένωση με «δύο σκορπιούς σε ένα μπουκάλι, ο ένας ικανός να σκοτώσει τον άλλον, αλλά μόνο με κίνδυνο της δικής του ζωής».
Οι προειδοποιήσεις του Οπενχάιμερ τον έκαναν στόχο, και τον Δεκέμβριο του 1953, ο πρόεδρος της Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας Λιούις Στράους, κάλεσε τον Ρόμπερτ στο γραφείο του και του είπε ότι η άκρως απόρρητη εξουσιοδότηση ασφαλείας του είχε ανακληθεί.
Ξαφνικά, οι Αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες, ανακάλυψαν πως ο Ρόμπερτ είχε επαφές με κομμουνιστές στην Καλιφόρνια, χωρίς ποτέ φυσικά να αποδειχτεί πως ο ίδιος είχε κάποια σχέση με οργανώσεις παρόμοιας ιδεολογίας.
Η δίκη του Οπενχάιμερ, κεκλεισμένων των θυρών, συγκέντρωσε το διεθνές ενδιαφέρον. Κράτησε έναν μήνα (Απρίλιος-Μάιος 1954). Παρά τη συμπαράσταση κορυφαίων συναδέλφων του, που έσπευσαν να καταθέσουν υπέρ του, δεν καταδικάστηκε για εσχάτη προδοσία, αλλά κρίθηκε «ακατάλληλος για να υπηρετήσει τη χώρα».
Αποκαταστάθηκε το 1963 από τον πρόεδρο Ρόμπερτ Κένεντι, που του απένειμε το Παράσημο «Enrico Fermi» της υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας, ωστόσο το έλαβε από τον πρόεδρο Φορντ λόγω της δολοφονίας του JFK.
Το 1966 αποχώρησε από το Πανεπιστήμιο του Πρίνστον και στις 18 Φεβρουαρίου 1967 πέθανε από καρκίνο του λάρυγγα.
Η προσωπική ζωή του Οπενχάιμερ σημαδεύτηκε από τραγωδία. Ο πρώτος του έρωτας, η Ζαν Τάτλοκ, υπέφερε από προβλήματα ψυχικής υγείας και έβαλε τέλος στη ζωή της. Ο γιος του, Πίτερ, πάλευε με μη διαγνωσμένη σχιζοφρένεια.
Η πυρηνική παρακαταθήκη
Ο πόλεμος στην Ουκρανία πυροδότησε εκ νέου την ψυχροπολεμική συζήτηση για το αν η Ρωσία θα κάνει χρήση πυρηνικών ή αν οι ΗΠΑ έχουν τη διάθεση να φέρουν τον εφιάλτη του 1945 στο τώρα.
Αυτή τη στιγμή και επίσημα, το ισχυρότερο όπλο μαζικής καταστροφής είναι η βόμβα υδρογόνου, που η λειτουργία του βασίζεται στη σύντηξη πυρήνων βαρέων ισοτόπων του υδρογόνου (δευτερίου και τριτίου) σε πυρήνες ηλίου. Κατά τη σύντηξη αυτή παράγεται τεράστια ποσότητα ενέργειας που συνοδεύεται από μεγάλο θερμικό κύμα, ωστικό κύμα και ραδιενεργή ακτινοβολία.
Η πρώτη έκρηξη βόμβας υδρογόνου έγινε στις 31 Οκτωβρίου (1η Νοεμβρίου τοπική) 1952 στην ατόλη Enewetak, στα Νησιά Μάρσαλ (Marshall) του Ειρηνικού ωκεανού από τις ΗΠΑ. Η έκρηξη εξαέρωσε 80 τόνους εδάφους και είχε 8 μίλια διάμετρο με 27 μίλια ύψος.
Στις 12 Αυγούστου στη Σοβιετική Ένωση πραγματοποιείται η πρώτη δοκιμή βόμβας υδρογόνου. Το πιο ισχυρό πυρηνικό όπλο αυτού του τύπου που χρησιμοποιήθηκε ποτέ ήταν μια βόμβα πυρηνικής σύντηξης, η Βόμβα Τσαρ, που δοκιμάστηκε από τη Σοβιετική Ένωση στο νησί Νόβαγια Ζεμλιά του Βόρειου Παγωμένου Ωκεανού στις 30 Οκτωβρίου 1961. Η ισχύς της ισοδυναμούσε με 57.000.000 τόνους ΤΝΤ. Εξερράγη 4 χλμ. πάνω από το έδαφος. Μπορούσε να προκαλέσει εγκαύματα 3ου βαθμού σε απόσταση 100 χλμ., ενώ η δόνηση από την έκρηξη έγινε αισθητή μέχρι και τη Φινλανδία. Η βόμβα ζύγιζε 27 τόνους.
Στις 24 Αυγούστου του 1968, πραγματοποιήθηκε στην ατόλη της Φανγκατάουφα, στο σύμπλεγμα της Μουρουρόα στον νότιο Ειρηνικό, η πρώτη ατμοσφαιρική δοκιμή της γαλλικής βόμβας υδρογόνου, σηματοδοτώντας την είσοδο της Γαλλίας στην ομάδα των πέντε πυρηνικών δυνάμεων. Η βόμβα, η οποία εξερράγη αναρτημένη σε αερόστατο σε ύψος 600 μέτρων από την ατόλη, είχε διαστάσεις αυτοκινήτου και ως εκ τούτου ήταν δύσχρηστη σαν όπλο. Άνοιξε όμως το δρόμο για την κατασκευή των πυρηνικών κεφαλών που θα εξόπλιζαν τους γαλλικούς πυρηνικούς πυραύλους. Στις διαμαρτυρίες των κρατών της περιοχής γι' αυτήν την «μεγαλειώδη επιστημονική, τεχνική και βιομηχανική επιτυχία», όπως τη χαρακτήρισε ο στρατηγός Σαρλ ντε Γκωλ, το Παρίσι απάντησε ότι τα φαινόμενα απατούν και ότι μόλις τρεις ώρες μετά το ολοκαύτωμα ήταν απόλυτα ασφαλής η επίσκεψη στην ατόλη.
Η πιο πρόσφατη δοκιμή βόμβας υδρογόνου έγινε το φθινόπωρο του 2017 από τη Βόρειο Κορέα, όπως ανακοίνωσε ο ανώτατος ηγέτης της χώρας, Κιμ Γιονγκ Ουν. Οι Bορειοκορεάτες κατάφεραν τελικά, μετά από δύο αποτυχημένες προσπάθειες, να ανατινάξουν την βόμβα προκαλώντας τοπικό σεισμό 5,1 Ρίχτερ. Η απόφαση να προκαλέσουν έκρηξη μιας τέτοιας βόμβας επέφερε αντιδράσεις από τη διεθνή κοινότητα. Πάντως, δεν έγινε δυνατόν να επιβεβαιωθεί εξαρχής ο ισχυρισμός των Βορειοκορεατών ότι όντως πρόκειται για βόμβα υδρογόνου.
