Η ελευθερία της συνάθροισης και το μνημείο το Αγνώστου Στρατιώτη
Τι προβλέπει η νέα ρύθμιση για τη χωροθέτηση του μνημείου του Αγνώστου Στρατιώτη
Η πρόσφατη ψήφιση διάταξης που χωροθετούσε το μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη στην Πλατεία Συντάγματος προκάλεσε συζητήσεις υπερβαίνοντας ίσως το ενδιαφέρον και τη συζήτηση που προκαλεί κάθε νέα ρύθμιση. Το πλεονάζον ενδιαφέρον αποδίδεται στη σύνθεση της νέας ρύθμισης με τη συλλογικώς ασκούμενη ατομική ελευθέρια της συνάθροισης.
Συγκεκριμένα η νέα ρύθμιση προβλέπει ότι η χωροθέτηση του μνημείου απαγορεύει αφενός τη χρήση της επιφάνειας του χώρου για οποιοδήποτε σκοπό πέραν της επίσκεψης του Μνημείου και αφετέρου τη διενέργεια της οιασδήποτε δημόσιας συνάθροισης περιλαμβανομένης και της αυθόρμητης υπαίθριας δημόσιας συνάθροισης κατά την έννοια που προσδίδει σε αυτές ο σχετικός ν. 4703/2020.
Κατά της εν λόγω ρύθμισης διατυπώθηκαν ενστάσεις και αντιρρήσεις, οι οποίες ωστόσο δεν βασίστηκαν τόσο στο άρθρο 11 Συντ. που κατοχυρώνει την ελευθερία της συνάθροισης αλλά κυρίως στη συγκυρία της διαμαρτυρίας πατέρα ο υιός του οποίου ήταν θύμα του δυστυχήματος στα Τέμπη. Άλλωστε κατά το παρελθόν υπήρξαν στιγμές όπου κατά καιρούς διαφορετικής προέλευσης συμπολίτες μας συναθροίστηκαν πέριξ του μνημείου του Αγνώστου Στρατιώτη προκειμένου να διαμαρτυρηθούν έντονα. Υπό την εκδοχή αυτή η ιερότητα του χώρου δεν αμφισβητείται αλλά η χρήση του προσδίδει στη διαμαρτυρία εξαιρετικό χαρακτήρα.
Ωστόσο η χωροθέτηση του μνημείου προκειμένου να αξιοποιείται ως χώρος συλλογικής εθνικής μνήμης εξυπηρετεί αυτοτελώς ειδικούς συνταγματικούς σκοπούς. Συγκεκριμένα το μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη υπενθυμίζει σε όλους τους διαχρονικούς αγώνες του Έθνους μας για να διασφαλίσει τη συνέχειά του. Έτσι, ως μνημείο που ανακαλεί τις στιγμές του παρελθόντος που συγκροτούν την ιστορική μας συλλογική μνήμη είναι δηλωτικό της δικής μας λαϊκής κυριαρχίας, η οποία διαμορφώθηκε συνταγματικά και νομικά χάρη και ιδίως λόγω των αγώνων του παρελθόντος. Πέραν των ανωτέρω είναι χώρος τιμής σε όλους όσοι διαχρονικά έχασαν τη ζωή τους πολεμώντας υπέρ του μέλλοντος των απογόνων τους.
Το μνημείο ως δημιούργημα καλλιτέχνη είναι ανθρωπογενής παρέμβαση στον περιβάλλοντα χώρο άρα διεκδικεί πρόσθετη συνταγματική προστασία στο πλαίσιο της προστασίας του πολιτιστικού περιβάλλοντος. Ήδη από τα μέσα του 20ού αιώνα ο μεγάλος συνταγματολόγος Αλέξανδρος Σβώλος εδίδασκε ότι η ελευθερία της συνάθροισης θεμιτά περιορίζεται από την ανάγκη προστασίας των μνημείων, θέση που επανέλαβε και υπό την ισχύ του Συντάγματος του 1952. Η αντίληψη αυτή έφθασε έως τη δική μου νομική γενιά και λόγω της υιοθέτησης της με περαιτέρω επεξεργασία από τον εξίσου μεγάλο δημοσιολόγο Πρόδρομο Δαγτόγλου.
Κατά τη συνεπέστερη εκδοχή η ελευθερία της συνάθροισης δεν σημαίνει ελευθερία προς αδικοπραξία. Συνεπώς η ελευθερία της συνάθροισης υπάγεται στους γενικούς κανόνες δικαίου που προστατεύουν κάθε φορά έννομο αγαθό. Η υπαγωγή αυτή αποτρέπει θεμιτά τη διενέργεια συνάθροισης π.χ. πλησίον ετοιμόρροπου κτιρίου ή εντός ιστορικού μνημείου. Δεν πρόκειται κατά κυριολεξία για περιορισμό αλλά για εννοιολογικό προσδιορισμό, ο οποίος, εκτός των άλλων, διευκολύνει λειτουργικά την άσκηση τη ελευθερίας συνάθροισης.
Άλλωστε η ουσία της ελευθερίας της συνάθροισης δεν θίγεται, ούτε αίρεται αλλά παραμένει καθώς ασκείται στην υπόλοιπη έκταση της Πλατείας Συντάγματος και στις πέριξ οδούς. Η ελευθερία της συνάθροισης σημαίνει το δικαίωμα επιλογής του χρόνου, του τόπου και του τρόπου – κινητή ή σταθερή – διενέργειας της συνάθροισης. Ωστόσο η επιλογή του τόπου δεν περιλαμβάνει οπωσδήποτε το δικαίωμα εισόδου σε ιδιωτική ή δημόσια ιδιοκτησία, όπως επίσης σε αυλή εμπορικού κέντρου ή σε χώρους των πανεπιστημίων.
Εν κατακλείδι: Αν θέλουμε να εντοπίσουμε αρνητικά σημεία στη νέα ρύθμιση πέραν του συγκυριακού και επίκαιρου είναι το αποσπασματικό της ρύθμισης, η οποία δεν περιλαμβάνει χωροθέτηση των μνημείων του Αγνώστου Στρατιώτη σε όλες τις πόλεις και οικισμούς.
* Ο κ. Άλκης Δερβιτσιώτης είναι καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στην Νομική Σχολή του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης.
