Η επιστήμη το επιβεβαίωσε: Ο Έρωτας είναι «χημεία» - Τι συμβαίνει στον εγκέφαλό μας σε κάθε στάδιο
Ο Δρ. Αντώνης Ντακανάλης*, Καθηγητής Ψυχιατρικής και Ψυχοθεραπείας, Μέλους του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ψυχικής Υγείας, με αφορμή την γιορτή των ερωτευμένων στις 14 Φεβρουαρίου, ερμηνεύει τον Έρωτα, αυτό το... αρχέγονο ανθρώπινο φαινόμενο, από ψυχολογικής σκοπιάς.
Στην αρχή είναι θυελλώδης… Χτυπήματα καρδιάς, πεταλούδες στο στομάχι, αισθήσεις σε εγρήγορση, περιοχές του εγκεφάλου που χτυπάνε «κόκκινο» και ορμόνες που κυκλοφορούν με ιλιγγιώδη ταχύτητα.
Είναι άγχος αλλά και ικανοποίηση.
Είναι επιθυμία για απόδραση αλλά και για παραμονή συνάμα.
Είναι αυτό που πιο εύκολα βιώνουμε παρά ορίζουμε.
Είναι αυτό που αναζητούμε συνεχώς και που δε μπορούμε πια χωρίς.
Είναι Εθιστικό Ναρκωτικό – αυτό είναι Έρωτας, επιστημονικά αποδεδειγμένο!
Όντως από τη μέχρι τώρα «χαρτογράφηση» του έρωτα στον εγκέφαλο έχουμε μάθει ότι οι δομές του συστήματος ανταμοιβής που ενεργοποιούνται σε όσους είναι ερωτευμένοι, και μάλιστα «τρελά», είναι ίδιες με αυτές των εθισμένων!
Λειτουργεί λοιπόν ο έρωτας με τον ίδιο τρόπο στον εγκέφαλο, όπως τα ναρκωτικά που εθίζουν διεγείροντας, μέσω ντοπαμίνης, τα επίμαχα κέντρα ανταμοιβής, εκείνες τις δομές δηλαδή που μας κάνουν να νιώθουμε ευχαρίστηση, ενθουσιασμό και απόλαυση!
Και οι «ραγισμένες καρδιές»; Δεν είναι παρά «εθισμένοι εγκέφαλοι» που στερήθηκαν αναγκαστικά και ίσως ανεπάντεχα, την «ντόπα» του έρωτά τους!
Άλλωστε και η συμπεριφορά των ερωτευμένων και των εθισμένων δεν μοιάζει;
Όταν κάποιος ερωτεύεται τρελά συνήθως αλλάζει τις προτεραιότητές του, εστιάζει υπερβολικά και αφιερώνει σχεδόν όλο του τον χρόνο στο αντικείμενο του πόθου του και φυσικά το εξιδανικεύει. Όταν δεν τον/τη βλέπει, έχει συμπτώματα στέρησης όπως ο ναρκομανής. Σύμφωνα με τις έρευνες, ακόμα και η ερωτική απόρριψη δημιουργεί τα ίδια χημικά αποτελέσματα στον εγκέφαλο με τη στέρηση ναρκωτικών.
Συνήθως, στις περιπτώσεις ερωτικής απογοήτευσης ή απόρριψης, ο εγκέφαλος προνοεί και από μόνος του «κλείνει τους αισθητήρες» του πάθους, απευαισθητοποιώντας τα κέντρα ανταμοιβής ως μια σανίδα σωτηρίας. Οι τρελά ερωτευμένοι που στερούνται αυτήν την ευελιξία, μπορούν να φθάσουν, σε κάποιες περιπτώσεις, ακόμα και στο έγκλημα…
Ο έρωτας όχι μόνο λειτουργεί ως δυνατός εθισμός αλλά επηρεάζει και τις εγκεφαλικές περιοχές που εμπλέκονται στη λήψη αποφάσεων, εξηγώντας γιατί η ικανότητά κρίσης είναι μειωμένη στους ερωτοχτυπημένους που βλέπουν μόνο τα θετικά σημεία ο ένας του άλλου και δεν λογαριάζουν τυχόν ελαττώματα και ελλείψεις.
Ουσιαστικά, η σύγχρονη έρευνα επιβεβαιώνει ότι ο έρωτας θολώνει την κρίση, αυτό δηλαδή που εμπειρικά περιγράφει στη Θεογονία του πολύ παραστατικά ο Ησίοδος αιώνες πριν:
“Ἔρος, ὃς κάλλιστος ἐν ἀθανάτοισι θεοῖσι,
λυσιμελής, πάντων τε θεῶν πάντων τ᾽ ἀνθρώπων
δάμναται ἐν στήθεσσι νόον καὶ ἐπίφρονα βουλήν.”
(Ο Έρως, κι είναι αυτός μεσ’ στους αθανάτους θεούς
ο πλέον ωραίος, τα μέλη κόβει, κι όλων των θεών και των ανθρώπων όλων,
αυτός λυγάει στα στήθη την ψυχή και την περίσκεψη σβήνει του νου τους).
Η μελετη του εγκεφάλου ερωτευμένων ανδρών και γυναικών ανέδειξε μόνο μικρές διαφοροποιήσεις.
Στις γυναίκες ενεργοποιούνται περισσότερο οι περιοχές που σχετίζονται με το συναίσθημα και την προσοχή, για αυτό άλλωστε και θυμούνται περισσότερες λεπτομέρειες από την αρχή της ερωτικής σχέσης απ’ ό,τι οι άντρες.
Οι άνδρες ερωτεύονται πιο γρήγορα από τις γυναίκες και τους αρέσει να τις κοιτάζουν αφού σε εκείνους ενεργοποιούνται περισσότερο οι περιοχές που σχετίζονται με την επεξεργασία των οπτικών ερεθισμάτων.
Η δημοτική ποίηση με λίγα λογία λέει όσα η επιστήμη λέει με πολλά:
“Από τα μάτια πιάνεται, στα χείλη κατεβαίνει,
κι από τα χείλη στην καρδιά ριζώνει και δε βγαίνει”.
Οι άνδρες όσο και να τους αρέσει να «το παίζουν σκληροί», είναι ρομαντικοί και πονάνε εξίσου όταν τελειώσει μια ερωτική σχέση τους.
Αν και μπορεί να επιφέρει και επιπλοκές, έχουμε πλαστεί για τον έρωτα που από εξελικτική άποψη αποτελεί ένα τρικ της φύσης με επιβράβευση ένα ταίρι και τελικό σκοπό τη διαιώνιση του ανθρωπίνου είδους ή/και τη δημιουργία μακροχρόνια σχέσης. Άλλωστε, ο έρωτας είναι η πηγή της ζωής και της συνέχειας.
Όπως έχουν δείξει επανειλημμένα τα μηχανήματα εγκεφαλικής απεικόνισης, ο έρωτας κατοικοεδρεύει σε μερικά από τα βασικότερα συστήματα του εγκεφάλου μας και είναι έτοιμος να αναλάβει τα ηνία όταν δεχθεί το κατάλληλο ερέθισμα. Από εκεί και πέρα – η λαϊκή ρήση επιβεβαιώνεται – όλα είναι θέμα χημείας!
Ότι ο έρωτας είναι θέμα «χημείας» το γνωρίζουν καλά όλοι οι ερωτευμένοι. Το επικυρώνει και η επιστήμη!
Όπως όλα τα συναισθήματά, έτσι και ο έρωτας «απεικονίζεται» στη χημεία του εγκεφάλου μας και αυτά που αποκαλούμε «ζητήματα καρδιάς» δεν είναι παρά ένα κοκτέιλ χημικών ουσιών που εκκρίνεται.
Παρά λοιπόν τις ρομαντικές θεωρήσεις των καλλιτεχνών και συγγραφέων, ο έρωτας πηγάζει από τον εγκέφαλο και όχι από την καρδιά. Πρόκειται για μια πολύ περίπλοκη διαδικασία, στην οποία εμπλέκονται πολλές διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου, ορμόνες και νευροδιαβιβαστές δηλαδή χημικοί αγγελιοφόροι του εγκεφάλου ή βιολογικές γέφυρες με τους οποίους επικοινωνούν οι νευρώνες μεταξύ τους.
Οι περισσότεροι από εμάς συγχέουμε τον έρωτα που μπορεί να ενεργοποιηθεί ακαριαία και εμπεριέχει το πάθος και τη σεξουαλική έλξη με την αγάπη – μια σπουδαία ικανότητα που μαθαίνεται και εξελίσσεται!
Ωστόσο, αυτές οι έννοιες δεν είναι ταυτόσημες στην καθημερινότητά μας αλλά ούτε και επιστημονικά.
Από την άποψη τόσο της συμπεριφοράς όσο και της εγκεφαλικής δραστηριότητας, διακρίνουμε δυο βασικές συναισθηματικές φάσεις – τη «φάση της έλξης» όπου είμαστε ερωτοχτυπημένοι και τη μακροπρόθεσμη, πιο ήρεμη «φάση προσκόλλησης» που μπορεί να ακολουθήσει και χαρακτηρίζεται από το συναισθηματικό δέσιμο που αναπτύσσεται σταδιακά.
Αν και αβέβαιο το πότε και γιατί γίνεται το πέρασμα από τη μια φάση στην άλλη, τα έντονα συναισθήματα που νιώθουμε για τον/τη σύντροφο μας οφείλονται σε συγκεκριμένες – ανά φάση – νευροχημικές ουσίες.
Στα αρχικά στάδια του έρωτα, αυξάνονται τα επίπεδα της αδρεναλίνης και της κορτιζόλης στο αίμα. Έτσι αρχίζουμε να ιδρώνουμε, να κοκκινίζουμε, να είμαστε νευρικοί, να ξηραίνεται το στόμα μας, να μας «κόβονται τα γόνατα» (λυσιμελής ο Èρως), να αισθανόμαστε την καρδιά μας να χτυπάει δυνατά και μια ηλεκτρική εκκένωση όποτε μας πλησιάζει το αντικείμενο του πόθου.
Το ερωτικό πάθος το «κουμαντάρει» η ντοπαμίνη, η οποία σχετίζεται με καταστάσεις του συναισθήματος όπως η ευδαιμονία, η λαχτάρα και ο πόθος, προκαλεί μία έντονη ορμή προς ευχαρίστηση, διεγείρει την επιθυμία και την ανάγκη ανταμοιβής. Η αίσθηση ηδονής είναι συνάρτησή της ποσότητας ντοπαμίνης. Η αυξημένη έκκρισή της ευθύνεται για το γεγονός ότι οι ερωτευμένοι νιώθουν τόσο ενεργητικοί και ενθουσιασμένοι που δυσκολεύονται να φάνε ή να κοιμηθούν.
Η σεροτονίνη που συνδέεται με την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και παίζει σημαντικό ρόλο στην εξισορρόπηση της διάθεσης, της όρεξης, της σεξουαλικής επιθυμίας και λειτουργίας, συνθέτει την εικόνα της ερωτικής τρέλας που χαρακτηρίζει τη λεγομένη φάση της έλξης και ευθύνεται, μεταξύ άλλων, για το ότι το αντικείμενο του πόθου μας είναι διαρκώς στις σκέψεις μας. Η έλλειψή της μπορεί να πυροδοτήσει τη ζήλεια, εμμονικές σκέψεις ή/και παράλογη συμπεριφορά.
Στη φάση της προσκόλλησης που ο έρωτας βιώνεται ως σχέση και δενόμαστε συναισθηματικά με τον/τη σύντροφό μας, εμπλέκονται δυο σημαντικές ορμόνες – ωκυτοκίνη και βαζοπρεσσίνη.
Η πρώτη θεωρείται ως η ορμόνη της αγάπης. Εκκρίνεται σε στιγμές οικειότητας, όπως η παρατεταμένη επαφή των ματιών, το αγκάλιασμα και το σεξ. Δημιουργεί ηρεμία, αίσθημα ασφάλειας, εγγύτητας, οικειότητας και στοργής και είναι επίσης εκείνη η οποία βοηθά, μέσω της έκκρισή της κατά το θηλασμό, στο να εδραιωθούν δεσμοί αγάπης μεταξύ μητέρας και παιδιού. Με παρόμοιο και ανάλογο τρόπο ενεργεί και μεταξύ των ερωτευμένων.
Η βασοπρεσσίνη επίσης εκλύεται μετά την ερωτική συνεύρεση, ενισχύει τη μακροπρόθεσμη δέσμευση του ζευγαριού και φαίνεται να έχει ρόλο και στην ερωτική αφοσίωση. Εντυπωσιακό εύρημα αποτελεί το ότι μια γενετική διαφοροποίηση σε έναν υποδοχέα βασοπρεσίνης συνδέεται με την απιστία και τον φόβο της δέσμευσης.
Είναι διάχυτη η αντίληψη ότι όταν ζευγάρια εισέλθουν στην προαναφερόμενη φάση της προσκόλλησης, αφήνουν πίσω τον παθιασμένο έρωτα και η σχέση τους γίνεται πιο στενή, με μεγαλύτερη οικειότητα – κάτι σαν την ήρεμη, συντροφική αγάπη που τους δένει περισσότερο και ίσως για πάντα αλλά πολύ δύσκολα τους συναρπάζει πλέον.
Αυτό όμως φαίνεται να μην ευσταθεί, τουλάχιστον για όλους. Όντως, σε μια σχετικά πρόσφατη μελέτη των εγκεφάλων ζευγαριών που ισχυρίζονταν ότι ήταν ερωτευμένα έπειτα από 30 χρόνια γάμου, παρατηρήθηκε ακριβώς η ίδια εγκεφαλική δραστηριότητα που συναντάμε σε φρεσκοερωτευμένους – με τη διαφορά ότι δεν υπήρχε ούτε ζήλεια ούτε εμμονή με τον/τη σύντροφό τους.
Πώς μπορούμε να μοιάσουμε στα ζευγάρια που παραμένουν ερωτευμένα δεκαετίες μετά το πρώτο τους ραντεβού;
Το μυστικό για να ξανανάψουμε ή να διατηρήσουμε τη σπίθα του έρωτα ζωντανή είναι να κάνουμε μαζί με τον/τη σύντροφο μας νέα, συναρπαστικά πράγματα που μας ευχαριστούν, μας συναρπάζουν και μας δένουν ακόμα περισσότερο.
Η καθημερινή επαφή με τους θεραπευόμενους μάς πιστοποιεί ότι αυτό που σκοτώνει ολότελα τον έρωτα είναι η ρουτίνα! Να το θυμάστε αυτό!
Όταν ταξιδεύουμε σε έναν άγνωστο και για τους δύο προορισμό, όταν παρακολουθούμε μαζί με τον/τη σύντροφο μας μαθήματα για κάτι που αρέσει και στους δύο και γενικότερα όταν κάνουμε κάτι καινούργιο που μας εξιτάρει ο εγκέφαλός μας πλημμυρίζει με ντοπαμίνη, υπενθυμίζοντας στα ζευγάρια πώς ήταν τον πρώτο καιρό που ήταν ερωτοχτυπημένοι.
Τα ζευγάρια συχνά λησμονούν τη σεξουαλική δραστηριότητά για διάφορους λόγους όπως η ανατροφή των παιδιών, η φροντίδα των ηλικιωμένων γονιών, οι αυξημένες επαγγελματικές δραστηριότητες κτλ. Ωστόσο, η σεξουαλική δραστηριότητα είναι σημαντική, αφού αυξάνει τα επίπεδα ωκυτοκίνης και ενεργοποιεί το κύκλωμα ανταμοιβής του εγκεφάλου, κάνοντας τα ζευγάρια να επιθυμούν ακόμα περισσότερο το ένα το άλλο.
Να κοιμόσαστε αγκαλιά και αφού έχετε επιλύσει τυχόν διαφορές και ασυμφωνία.
Εξίσου σημαντικές η φροντίδα του συντρόφου μας στα εύκολα και στα δύσκολα, η γρήγορη και ήρεμη επίλυση των προβλημάτων, η ανοιχτή επικοινωνία και οποιαδήποτε εκδήλωση ερωτισμού και τρυφερότητας. Αντίθετα με αυτό που πιστεύεται, δεν είναι η σεξουαλική επιθυμία που τροφοδοτεί το ερωτικό συναίσθημα, αλλά τα έκδηλα τρυφερά συναισθήματα που ξυπνούν την επιθυμία για τον άλλον.
*Ο Αντώνιος Κ. Ντακανάλης (Antonios Dakanalis), καθηγητής και επικεφαλής ερευνητής Ψυχιατρικής και Ψυχοθεραπείας στο Πανεπιστήμιο «Μπικόκα» του Μιλάνου, το 2022 κατατάχθηκε για άλλη μία φορά ανάμεσα στους 50 καλύτερους επιστήμονες παγκοσμίως στον τομέα της ψυχικής υγείας.
Είναι μέλος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ψυχικής Υγείας και διευθύνει το Διεπιστημονικό Ερευνητικό Κέντρο Νευροεπιστημών, Κλινικής Ψυχολογίας & Ψυχιατρική, το Εθνικό Ερευνητικό Κέντρο Αριστείας για διατροφικές διαταραχές και την Κλινική Ψυχιατρικής και Ψυχοθεραπείας του πανεπιστημίου στο Μιλάνο. Έχει πλούσιο διδακτικό, κλινικό και επιστημονικό έργο, για το έχει τιμηθεί με > 40 διεθνή βραβεία.
Ζει στο Μιλάνο και στην Αθήνα, συμμετέχει σε ανθρωπιστικές αποστολές στην Αφρική και είναι εμπνευστής πανεθνικών εκστρατειών για την αποστιγματοποίηση της ψυχικής νόσου.
Επικοινωνήστε μαζί του στο antonios.dakanalis@unimib.it. ή στο Facebook Antonios Dakanalis
Διαβάστε επίσης:
Το Καταθλιπτικό Σύνδρομο των Χριστουγέννων και πώς να το αποφύγουμε
Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας: Ο Δρ. Αντώνιος Ντακανάλης αποκρυπτογραφεί τη νόσο της εποχής μας
Υπάρχει ζωή μετά θάνατον;: Η τολμηρή θεωρία συγγραφέα και η πρώτη «επιβεβαίωση» της επιστήμης
