Τι θα γίνει με τον Ερντογάν; Από τη «βελούδινη» διαδοχή, στην ισόβια διακυβέρνηση

Ποιος θα διαδεχτεί τον ισόβιο… «σουλτάνο» της Τουρκίας, Ταγίπ Ερντογάν; Μια συζήτηση που δεν θα γινόταν πριν από λίγο καιρό στη γειτονική χώρα, πλέον έχει ανοίξει και τα σενάρια είναι πολλά και μας αφορούν άμεσα.

Η πολιτική ζωή της Τουρκίας άλλωστε είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το πρόσωπο του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν εδώ και πάνω από δύο δεκαετίες. Από την άνοδό του στην εξουσία το 2002, ο σημερινός πρόεδρος έχει μεταμορφώσει το πολιτικό σύστημα, τη θεσμική αρχιτεκτονική και την κοινωνική δυναμική της χώρας. Πλέον, καθώς πλησιάζει το 2028, όταν λήγει η δεύτερη προεδρική του θητεία σύμφωνα με το ισχύον Σύνταγμα, το ερώτημα της διαδοχής τίθεται όλο και πιο έντονα.

Ο Δημήτρης Σταθακόπουλος, Νομικός-Οθωμανολόγος, αναλύει στο Newsbomb την κατάσταση.

Όπως εξηγεί, τα άρθρα 101 και 116 του τουρκικού Συντάγματος καθορίζουν τους κανόνες για τις προεδρικές θητείες, αλλά αφήνουν παράθυρα ερμηνείας. Μέσα από αυτά ανοίγουν πιθανά σενάρια που θα μπορούσαν να επιτρέψουν στον Ερντογάν είτε να συνεχίσει στην εξουσία είτε να διασφαλίσει μια ομαλή μετάβαση που θα προστατεύει τον ίδιο και την πολιτική του παρακαταθήκη.

Συγκεκριμένα, το συνταγματικό πλαίσιο:

Άρθρο 101

Το άρθρο 101 ορίζει ότι ο πρόεδρος εκλέγεται για πέντε χρόνια και μπορεί να υπηρετήσει μόνο δύο θητείες. Η εξαίρεση αφορά τη διάλυση της Εθνοσυνέλευσης. Αν αυτή συμβεί κατά τη δεύτερη θητεία, ο εν ενεργεία πρόεδρος μπορεί να είναι εκ νέου υποψήφιος.

Άρθρο 116

Το άρθρο 116 περιγράφει δύο τρόπους διάλυσης της Βουλής:

1. Με απόφαση του ίδιου του προέδρου.

2. Με απόφαση της Βουλής με πλειοψηφία 3/5 (360 βουλευτές).

«Η διάλυση οδηγεί σε ταυτόχρονες εκλογές για Βουλή και προεδρία. Εδώ ακριβώς βρίσκεται το κλειδί. Η πρόωρη διάλυση θα άνοιγε τον δρόμο για τρίτη υποψηφιότητα του Ερντογάν, παρά το όριο των δύο θητειών», υπογραμμίζει.

Τα σενάρια για την επόμενη ημέρα είναι τα ακόλουθα, σύμφωνα με τη γνώμη του έμπειρου οθωμανολόγου:

1. Πρόωρες εκλογές μέσω άρθρου 116 (πιθανότητα ~40%)

Αυτό είναι το πιο άμεσο και εφαρμόσιμο σενάριο. Ο Ερντογάν θα μπορούσε να προκηρύξει εκλογές γύρω στο 2026–2027, όταν κρίνει ότι το πολιτικό κλίμα και η οικονομία είναι πιο ευνοϊκά. Έτσι θα δικαιολογούσε την ανάγκη «ανανέωσης της εντολής του λαού» και θα διεκδικούσε τρίτη θητεία.

Πλεονεκτήματα:

Απόλυτα συνταγματικά νομιμοποιημένη κίνηση.

Δίνει την αίσθηση δημοκρατικής «αναζωογόνησης».

Επιτρέπει στον Ερντογάν να αιφνιδιάσει την αντιπολίτευση που τώρα αντιδικεί στα δικαστήρια με τον εαυτό της αναφορικά με το τελευταίο συνέδριο του CHP που έφερε στην ηγεσία τον Οζέλ.

Μειονεκτήματα / Ρίσκα:

Αν η οικονομία παραμένει σε κρίση, το εκλογικό αποτέλεσμα μπορεί να είναι αρνητικό.

Η κοινωνική κόπωση από την πολύχρονη κυριαρχία του μπορεί να αποτυπωθεί σε ψήφο διαμαρτυρίας.

2. Συνταγματική αναθεώρηση του άρθρου 101 (πιθανότητα ~25%)

Ένα άλλο σενάριο είναι η αναθεώρηση του άρθρου 101 ώστε:

Να επιτραπούν περισσότερες θητείες, ή

Να θεωρηθεί ότι η πρώτη πενταετία (2018–2023) δεν «μετρά» για κάποιον ευφάνταστο λόγο.

Για να περάσει η αναθεώρηση χρειάζονται 400 βουλευτές για άμεση ισχύ ή τουλάχιστον 360 για να πάει σε δημοψήφισμα. Το ΑΚΡ και το MHP δεν διαθέτουν σήμερα αυτούς τους αριθμούς, αλλά θα μπορούσαν να τους εξασφαλίσουν μέσω διαπραγματεύσεων και συμμαχιών με ανεξάρτητους ή μικρά κόμματα, ακόμα και κούρδους.

Πλεονεκτήματα:

Δημιουργεί σταθερό θεσμικό πλαίσιο για μακρότερη παραμονή στην εξουσία.

Θα μπορούσε να παρουσιαστεί ως «δημοκρατική βούληση του λαού» μέσω δημοψηφίσματος.

Μειονεκτήματα / Ρίσκα:

Μπορεί να θεωρηθεί «ευθεία αλλοίωση» του Συντάγματος.

Πιθανές αντιδράσεις από την αντιπολίτευση, τη Δύση ως παρατηρήτρια και τους θεσμούς της ΕΕ , αφού η Τουρκία θεωρείται χώρα υπο ένταξη.

Δυσκολία συγκέντρωσης των απαραίτητων ψήφων.

3. Διάδοχος από το εσωτερικό του καθεστώτος (πιθανότητα ~20%)

Το τρίτο σενάριο αφορά την επιλογή ενός διαδόχου από το ΑΚΡ ή τον στενό κύκλο του προέδρου.

Πιθανοί διάδοχοι:

Ο υπουργός Εξωτερικών Χακάν Φιντάν, πρώην επικεφαλής της ΜΙΤ, με ισχυρό δίκτυο στον μηχανισμό ασφαλείας.

Ο Μπιλάλ Ερντογάν, γιος του προέδρου, που αν και αμφιλεγόμενος, θα μπορούσε να διεκδικήσει ρόλο ως «κληρονόμος».

Ο γαμπρός του Ερντογάν, Σελτζούκ Μπαϊρακτάρ, που εχει το κλειδί στις μεγάλες μπίζνες.

Πλεονεκτήματα:

Διασφαλίζεται συνέχεια στο καθεστώς.

Ο Ερντογάν μπορεί να λειτουργήσει ως «εγγυητής» και παρασκηνιακός ηγέτης.

Μειονεκτήματα / Ρίσκα:

Δυσκολία αποδοχής από τον λαό, ειδικά σε περίπτωση δυναστευτικής μετάβασης.

Ο «διάδοχος» μπορεί να θελήσει αργότερα να αυτονομηθεί, δημιουργώντας εσωτερικές ρήξεις.

4. Η αιρετική επιλογή: Συμφωνία με τον Ιμάμογλου (πιθανότητα ~10%)

Το πιο παράδοξο σενάριο είναι μια συμφωνία με τον κύριο αντίπαλο, τον δήμαρχο Κωνσταντινούπολης Εκρέμ Ιμάμογλου. Παρά τις ιδεολογικές διαφορές, μοιράζονται κοινή Ποντιακή καταγωγή, πορεία εκκίνησης από το κόμμα Ερμπακάν και την τοπική αυτοδιοίκηση της Πόλης, ενώ εχουν φυλακιστεί και οι δύο για τις ιδέες τους.

Πιθανή φόρμουλα:

Ο Ιμάμογλου ανεξάρτητος πρόεδρος, με την ευλογία του Ερντογάν, δηλαδή του συστήματος του βαθέως κράτους και όχι του ΑΚΡ ή / και του CHP.

Ο Ερντογάν εξασφαλίζει πολιτική ασυλία και ιστορική «αγιοποίηση-υστεροφημία» ως «πατέρας του νέου τουρκικού αιώνα». Ενας νέος «Κεμάλ» στη θέση του Κεμάλ.

Πλεονεκτήματα:

Προσφέρει θεσμική ομαλότητα και αποκλιμάκωση των εντάσεων.

Εξασφαλίζει ασφαλή έξοδο για τον ίδιο τον Ερντογάν.

Μειονεκτήματα / Ρίσκα:

Μπορεί να θεωρηθεί προδοσία από τον πυρήνα του ΑΚΡ.

Ο Ιμάμογλου θα φανεί «υποταγμένος» σε συμφωνία με το καθεστώς.

Δύσκολα εφαρμόσιμο, αλλά όχι απίθανο, σύμφωνα με τον οθωμανικό/ τουρκικό ιστορικό αξιακό κώδικα.

Οι καθοριστικοί παράγοντες που θα οδηγήσουν σε ένα από τα παραπάνω σενάρια είναι οι ακόλουθοι:

1. Η οικονομία: Ο πληθωρισμός, η ανεργία και η πίεση της λίρας θα κρίνουν το timing και την επιλογή σεναρίου.

2. Ο μηχανισμός ασφαλείας: Στρατός, ΜΙΤ και αστυνομία είναι εγγυητές της σταθερότητας και κλειδιά για κάθε μετάβαση.

3. Η διεθνής σκακιέρα: Η στάση ΗΠΑ–Ε.Ε.–Ρωσίας θα επιδράσει καταλυτικά, ιδιαίτερα αν συνδεθεί με επενδύσεις ή οπλική ασφάλεια.

4. Η αντιπολίτευση: Εάν κατορθώσει να μείνει ενωμένη, μπορεί να εκμεταλλευτεί την κοινωνική κόπωση. Αν παραμείνει διασπασμένη, όπως τώρα, διευκολύνει τον Ερντογάν.

Συμπέρασμα

Ο Δημήτρης Σταθακόπουλος καταλήγει συμπερασματικά: «Το 2028 δεν σηματοδοτεί αναγκαστικά το τέλος της εποχής Ερντογάν. Αντιθέτως, μπορεί να αποδειχθεί η αφετηρία μιας νέας φάσης: Είτε με τρίτη θητεία μέσω πρόωρων εκλογών, είτε με συνταγματική αναθεώρηση, είτε με την επιλογή διαδόχου, είτε, στο πιο αιρετικό σενάριο, με συμφωνία με τον Ιμάμογλου.

Το πιθανότερο σήμερα είναι η ενεργοποίηση του άρθρου 116 με πρόωρες εκλογές. Όμως, η ευελιξία, ο πραγματισμός και η ικανότητα ελιγμών που χαρακτηρίζουν τον Ερντογάν αφήνουν όλα τα σενάρια ανοικτά.

Σε κάθε περίπτωση, ο ίδιος έχει ήδη διασφαλίσει πως η προσωπική του σφραγίδα θα παραμείνει ανεξίτηλη στην τουρκική πολιτική ιστορία – είτε ως ισχυρός ηγέτης στο προσκήνιο είτε ως «εθνικός πατέρας» στο παρασκήνιο, αφού ήδη διοικεί περισσότερα χρόνια απ' όσα διοίκησε ο Κεμάλ»...

Διαβάστε επίσης