Εθνικό Απολυτήριο: Ώρα για μια ουσιαστική αλλαγή στην εκπαίδευση;

Επιστροφή για τα παιδιά στους γνώριμους ρυθμούς της καθημερινότητας: σχολείο, φροντιστήριο, διάβασμα και προσδοκίες. Μία ακόμη χρονιά γεμάτη απαιτήσεις ξεδιπλώνεται μπροστά τους, με μαθήματα που τρέχουν, ώρες αφοσίωσης στα βιβλία και έναν αγώνα δρόμου που επαναλαμβάνεται με συνέπεια κάθε Σεπτέμβρη.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, φαίνεται πως έχει φτάσει η ώρα για μια αλλαγή ουσίας στο εκπαιδευτικό μας σύστημα. Μια αλλαγή που θα μετατοπίσει την προσοχή από την αποστήθιση και την πίεση, σε μια πιο ουσιαστική μαθησιακή πορεία, όπου μετράει η προσπάθεια, η εξέλιξη και η πραγματική κατανόηση. Σύμφωνα με τις πρόσφατες εξαγγελίες του Πρωθυπουργού, το Εθνικό Απολυτήριο, ένα θέμα που εδώ και χρόνια συζητιέται στην εκπαιδευτική κοινότητα, επιστρέφει στο προσκήνιο με στόχο να αλλάξει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε το Λύκειο και την πρόσβαση στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Αν όλα προχωρήσουν βάσει σχεδιασμού, το νέο σύστημα αναμένεται να εφαρμοστεί για πρώτη φορά στους μαθητές που φοιτούν φέτος στη Γ’ Γυμνασίου και θα αποφοιτήσουν από το Λύκειο το σχολικό έτος 2029-2030. Πρόκειται, δηλαδή, για μια μεταρρύθμιση με ορίζοντα τετραετίας, που δίνει χρόνο προσαρμογής σε μαθητές, οικογένειες και εκπαιδευτικούς.

Ένα διαχρονικό ζήτημα: Οι Πανελλαδικές Εξετάσεις

Εδώ και δεκαετίες, το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα περιστρέφεται γύρω από έναν σταθερό και πολυσυζητημένο θεσμό: τις Πανελλαδικές Εξετάσεις. Παρά τις ενστάσεις, τις αντιπροτάσεις και τις κατά καιρούς μεταρρυθμιστικές απόπειρες, ο αδιάβλητος χαρακτήρας τους έχει διατηρήσει τον πρωταγωνιστικό τους ρόλο ως βασικός και κοινωνικά αποδεκτός μηχανισμός εισαγωγής στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Κάθε προσπάθεια αντικατάστασης τους δεν στέφθηκε με επιτυχία, κυρίως λόγω της εμπεδωμένης πεποίθησης ότι πρόκειται για ένα σύστημα που αντιμετωπίζει «δίκαια» όλους τους υποψηφίους, χωρίς προνομιακές διαδρομές ή εξωτερικές παρεμβάσεις.

Ωστόσο, όσο κι αν ο θεσμός παραμένει αδιάβλητος, δεν παύει να εγείρει έντονο προβληματισμό ως προς τη σύγχρονη παιδαγωγική του αξία. Οι Πανελλαδικές, στην παρούσα τους μορφή, έχουν αρχίσει να θεωρούνται αναχρονιστικό σύστημα αξιολόγησης, το οποίο στηρίζεται στην πίεση της στιγμής και τελικά κρίνει το μέλλον των μαθητών μέσα από τέσσερις δοκιμασίες, σε ένα χρονικό διάστημα λίγων ημερών.

Το ερώτημα λοιπόν που προκύπτει είναι κρίσιμο και ουσιαστικό:

Μήπως τελικά το εξεταστικό μας σύστημα έχει μετατρέψει ολόκληρη τη μαθητική διαδρομή σε μια μακρά προθέρμανση για τις Πανελλαδικές;

Η ανάγκη για αλλαγή δεν είναι μόνο εκπαιδευτική αλλά κυρίως είναι βαθιά κοινωνική και ψυχολογική. Και σε αυτή την ανάγκη έρχεται να απαντήσει, τουλάχιστον σε επίπεδο εξαγγελίας, το Εθνικό Απολυτήριο.

Εθνικό Απολυτήριο: Από την αξιολόγηση της στιγμής στην ουσιαστική παιδαγωγική διαδρομή

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, το Εθνικό Απολυτήριο προτείνεται ως ένας διαφορετικός τρόπος εισαγωγής στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Στόχος είναι να μειωθεί η πίεση και το άγχος που συσσωρεύεται στους μαθητές, ιδιαίτερα στην τελική τάξη του Λυκείου, και να δοθεί έμφαση στην καθημερινή προσπάθεια, τη συνέπεια και τη συνολική πρόοδο που καταγράφεται σε βάθος χρόνου, από την Α’ έως και τη Γ’ Λυκείου. Το νέο σύστημα προβλέπει να συγκεντρώνεται σταδιακά η βαθμολογία, από εξετάσεις που θα γίνονται σε κάθε τάξη, με διαφορετική βαρύτητα κάθε χρόνο.

Φυσικά, δεν τίθεται θέμα κατάργησης των Πανελλαδικών Εξετάσεων. Αντίθετα, θα συνεχίσουν να υφίστανται ως μέρος του συστήματος εισαγωγής, ενώ και οι εξετάσεις στις μικρότερες τάξεις θα διασφαλίζουν τη διαφάνεια και την αντικειμενικότητα μέσα από την αξιοποίηση της Τράπεζας Θεμάτων.

Κεντρικός στόχος είναι το σύστημα να παραμείνει δίκαιο και αδιάβλητο, χωρίς να βασίζεται αποκλειστικά στην πίεση μιας στιγμής. Παράλληλα, προβλέπεται και η εισαγωγή νέων μαθημάτων, πιο κοντά στις απαιτήσεις της σύγχρονης εποχής, όπως η Τεχνητή Νοημοσύνη και οι εφαρμογές της στην καθημερινή ζωή.

Φυσικά, τα ερωτήματα είναι πολλά και εύλογα. Είναι λογικό όλα αυτά να μην έχουν ακόμα ξεκαθαρίσει πλήρως αφού είμαστε στην αρχή μιας μεγάλης μεταρρυθμιστικής προσπάθειας, και χρειάζεται χρόνος και διάλογος για να μπουν όλα σε σειρά.

Για να μπορέσει, ωστόσο, αυτή η προσπάθεια να στεφθεί με επιτυχία, είναι αναγκαίο να υπάρξει ουσιαστικός εθνικός διάλογος και ευρεία συναίνεση. Χρειάζεται συμφωνία όλων των εμπλεκόμενων φορέων, πολιτικών, θεσμικών, εκπαιδευτικών, και να δοθεί μεγαλύτερη βαρύτητα στον ρόλο των ίδιων των πανεπιστημίων. Τα πανεπιστήμια οφείλουν πλέον να έχουν λόγο όχι μόνο στον αριθμό των εισακτέων, αλλά και στα κριτήρια επιλογής, στα μαθήματα βαρύτητας και στις δεξιότητες που πρέπει να διαθέτουν οι φοιτητές που θα εισέρχονται στα προγράμματά τους.

Η επιτυχία του Εθνικού Απολυτηρίου δεν θα κριθεί μόνο από την πρόθεση ή τον σχεδιασμό, αλλά από το κατά πόσο θα μπορέσει να λειτουργήσει ως μια σταθερή και μακρόπνοη βάση για ένα σχολείο που εκπαιδεύει, αξιολογεί, υποστηρίζει και εμπνέει

Πέρα από τις εξετάσεις: Ώρα για ένα νέο εκπαιδευτικό όραμα

Κλείνοντας, όσοι ασχολούμαστε με την εκπαίδευση, αντιλαμβανόμαστε όλο και πιο έντονα ότι έχει φτάσει η στιγμή να διεκδικήσουμε κάτι ακόμη μεγαλύτερο για το εκπαιδευτικό μας σύστημα. Εδώ και χρόνια, το επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης παραμένει το εξεταστικό σύστημα και η εισαγωγή στα πανεπιστήμια. Συχνά, όμως, ξεχνάμε να δούμε τη μεγάλη εικόνα: τη διαδρομή που προηγείται των εξετάσεων, τα εφόδια που (δεν) δίνονται στα παιδιά, το πώς διαμορφώνονται τα ενδιαφέροντά τους μέσα στο ίδιο το σχολείο.

Ο στόχος, επομένως, δεν μπορεί να είναι απλώς η αλλαγή στον τρόπο εισαγωγής στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Χρειαζόμαστε μια βαθύτερη, μακρόπνοη στρατηγική, που θα επηρεάσει όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης και θα μετακινήσει το επίκεντρο από την αποστήθιση και τις εξετάσεις, στην απόκτηση δεξιοτήτων, τη γενική παιδεία και την καλλιέργεια της σκέψης. Προτείνεται, λοιπόν, η διαμόρφωση ενός 12ετούς σχεδίου για το σχολείο του μέλλοντος, ξεκινώντας από την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση και διαμορφώνοντας σταδιακά ένα ανανεωμένο πρόγραμμα σπουδών, που θα θέτει στο κέντρο του το παιδί και την εξέλιξή του.

Στόχος πρέπει να είναι η καλλιέργεια του γόνιμου ενδιαφέροντος των μαθητών για τη γνώση και τη μελέτη, και η δημιουργία ενός περιβάλλοντος που ενθαρρύνει τη διερεύνηση, τη δημιουργικότητα και τη σύνδεση της σχολικής ζωής με την πραγματικότητα και την αγορά εργασίας. Με την πάροδο των ετών, το σχολείο πρέπει να δίνει χώρο και χρόνο ώστε οι μαθητές να αποκτούν αυτογνωσία, επίγνωση των δεξιοτήτων και των δυνατοτήτων τους, και επαφή με αντικείμενα που τους εμπνέουν και ταιριάζουν στις κλίσεις τους.

Έτσι, όταν φτάνουν στο Λύκειο, δεν θα βρίσκονται απλώς μπροστά σε ένα σύστημα εξετάσεων, αλλά σε ένα πεδίο επιλογών που θα συνδέονται ουσιαστικά με τον εαυτό τους και τις προοπτικές τους. Και όταν τελικά αποφασίσουν να συνεχίσουν τις σπουδές τους στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, θα γνωρίζουν όχι μόνο το "πού", αλλά και το "γιατί".

Λέλες Θανάσης

Επιστημονικός Υπεύθυνος Career Gate