Το «πάγωμα» της συμφωνίας για τα σιτηρά και η πείνα στον πλανήτη

Η απόφαση της Ρωσίας να αποχωρήσει από μια συμφωνία που εγγυάται την ασφαλή διέλευση για τα πλοία που μεταφέρουν ζωτικής σημασίας εξαγωγές σιτηρών από την Ουκρανία έχει πυροδοτήσει «σοβαρές ανησυχίες» για τον παγκόσμιο εφοδιασμό τροφίμων σε μια εποχή που ο κόσμος ήδη αντιμετωπίζει μια αυξανόμενη κρίση πείνας.

Οι παγκόσμιες ανθρωπιστικές οργανώσεις, η Ευρωπαϊκή Ένωση, το ΝΑΤΟ και τα Ηνωμένα Έθνη έχουν καλέσει τη Μόσχα να ανακαλέσει την απόφασή της, προειδοποιώντας ότι οποιαδήποτε μείωση των εξαγωγών από την Ουκρανία θα μπορούσε να έχει δυνητικά θανατηφόρες συνέπειες.

Ο ΟΗΕ και η Τουρκία επιχείρησαν να διασώσουν τη συμφωνία που βοήθησαν και οι δύο να υπογραφεί τον Ιούλιο και να διατηρήσουν τα πλοία να κινούνται μέσω της Μαύρης Θάλασσας. Ωστόσο, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν επέμεινε την Τρίτη ότι η Μόσχα θα εξετάσει το ενδεχόμενο να «αναστήσει» τη συμφωνία μόνο μετά από «λεπτομερή έρευνα» για επιθέσεις με drone στο λιμάνι της Σεβαστούπολης στην Κριμαία.

Η Ρωσία κατηγόρησε την Ουκρανία για τις επιθέσεις και είπε ότι ήταν ο λόγος για την απόφασή της να αναστείλει τη συμφωνία για τα σιτηρά. Η Ουκρανία δεν έχει επιβεβαιώσει ότι οι δυνάμεις της επιτέθηκαν στην πόλη και η έκταση της ζημιάς στα σκάφη του ρωσικού πολεμικού ναυτικού ήταν ασαφής.

Πώς λειτουργεί η συμφωνία σιτηρών;

Η συμφωνία μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας έγινε τον Ιούλιο με τη μεσολάβηση των Ηνωμένων Εθνών και της Τουρκίας. Έθεσε σε εφαρμογή μια διαδικασία που εγγυάται την ασφάλεια των πλοίων που μεταφέρουν ουκρανικά σιτηρά, λιπάσματα και άλλα τρόφιμα μέσω ενός ανθρωπιστικού διαδρόμου στη Μαύρη Θάλασσα. Με βάση τη συμφωνία, όλα τα πλοία που έρχονται από και προς τα λιμάνια της Ουκρανίας επιθεωρούνται και παρακολουθούνται από διεθνείς ομάδες που αποτελούνται από αξιωματούχους από τη Ρωσία, την Ουκρανία, την Τουρκία και τον ΟΗΕ.

Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν δήλωσε τη Δευτέρα ότι η Ρωσία αναστέλλει επ' αόριστον αν και «δεν τερματίζει» τη συμμετοχή της στη ζωτικής σημασίας συμφωνία. Τα υπόλοιπα μέρη δήλωσαν ότι θα συνεχίσουν με το πρόγραμμα και θα συνεχίσουν τις επιθεωρήσεις χωρίς τη Ρωσία.

Ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δήλωσε ότι η Άγκυρα είναι αποφασισμένη να προσπαθήσει να κρατήσει ζωντανή την πρωτοβουλία. «Το ένα τρίτο του παγκόσμιου σιταριού παράγεται από τη Ρωσία και την Ουκρανία. Είστε οι πιο στενοί μάρτυρες των προσπαθειών μας να παραδώσουμε αυτό το σιτάρι στις χώρες που αντιμετωπίζουν την απειλή της πείνας», είπε ο Ερντογάν σε εκδήλωση στην Κωνσταντινούπολη.

Ωστόσο, το Κρεμλίνο προειδοποίησε για τη συνέχιση της συμφωνίας χωρίς αυτήν. Ερωτηθείς εάν είναι δυνατόν να διατηρηθούν οι αποστολές σιτηρών χωρίς τη συμμετοχή της Ρωσίας, ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου Ντμίτρι Πεσκόφ είπε στους δημοσιογράφους τη Δευτέρα ότι χωρίς η Ρωσία να εγγυηθεί την ασφάλεια της ναυσιπλοΐας, «μια τέτοια συμφωνία είναι σχεδόν ανέφικτη».

Τι θα γίνει τώρα;

Παρά την απόφαση της Ρωσίας να αποχωρήσει από τη συμφωνία, το Κίεβο είπε ότι 12 πλοία μπόρεσαν να φύγουν από τα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας της Ουκρανίας από το πρωί της Δευτέρας (31/10) και άλλα δύο αναχώρησαν την Τρίτη. Ανάμεσά τους ήταν το Ikaria Angel, ένα πλοίο που ναυλώθηκε από το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα και φορτωμένο με 30.000 μετρικούς τόνους σιταριού με προορισμό το Κέρας της Αφρικής, το οποίο αυτή τη στιγμή βιώνει μεγάλη επισιτιστική κρίση.

Οι κινήσεις των πλοίων τη Δευτέρα και την Τρίτη υποδηλώνουν ότι ενώ η Ρωσία δήλωσε ότι αποχωρεί από τη συμφωνία, μέχρι στιγμής δεν επιβάλει εκ νέου πλήρη αποκλεισμό στα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας της Ουκρανίας.

Ωστόσο, ο ΟΗΕ, η Τουρκία και η Ουκρανία δήλωσαν την Τρίτη ότι συμφώνησαν να μην προγραμματίσουν καμία κίνηση πλοίων σήμερα Τετάρτη (2/11). Αυτό έγινε μετά την προειδοποίηση του Κρεμλίνου τη Δευτέρα ότι χωρίς η Ρωσία να εγγυηθεί την ασφάλεια της ναυσιπλοΐας στη Μαύρη Θάλασσα, η συμφωνία θα γινόταν «πολύ πιο επικίνδυνη».

Γιατί είναι τόσο σημαντική η συμφωνία σιτηρών;

Η Ουκρανία διαδραματίζει βασικό ρόλο στην παγκόσμια αγορά τροφίμων. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, η Ουκρανία κανονικά προμηθεύει τον κόσμο με περίπου 45 εκατομμύρια τόνους σιτηρών κάθε χρόνο. Κατατάσσεται μεταξύ των πέντε κορυφαίων παγκόσμιων εξαγωγέων κριθαριού, καλαμποκιού και σιταριού. Είναι επίσης μακράν ο μεγαλύτερος εξαγωγέας ηλιελαίου, αντιπροσωπεύοντας το 46% των παγκόσμιων εξαγωγών.

Σε κανονικούς καιρούς, η Ουκρανία θα εξήγαγε περίπου τα τρία τέταρτα των σιτηρών που παράγει. Περίπου το 90% αυτών των εξαγωγών είχαν προηγουμένως αποσταλεί δια θαλάσσης από τα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας της Ουκρανίας, σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Όταν η Ρωσία ξεκίνησε την εισβολή της στην Ουκρανία στο τέλος Φεβρουαρίου, ουσιαστικά επέβαλε αποκλεισμό στα πλοία που έφευγαν από τα λιμάνια της Ουκρανίας. Ο αντίκτυπος του πολέμου στις παγκόσμιες αγορές τροφίμων ήταν επικείμενος και εξαιρετικά οδυνηρός, ειδικά επειδή η Ουκρανία είναι ένας σημαντικός προμηθευτής σιτηρών στο Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα. Ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ, είπε ότι έως και 47 εκατομμύρια άνθρωποι θα μπορούσαν να οδηγηθούν σε «οξεία επισιτιστική ανασφάλεια» λόγω του πολέμου.

Η συμφωνία για τη Μαύρη Θάλασσα πρόσφερε ανακούφιση εν μέσω της κρίσης. Ο ΟΗΕ εκτιμά ότι η μείωση στις τιμές των βασικών τροφίμων ως αποτέλεσμα της συμφωνίας εμπόδισε έμμεσα περίπου 100 εκατομμύρια ανθρώπους να πέσουν σε ακραία φτώχεια. Πρόσθεσε ότι από τη Δευτέρα, περισσότεροι από 9,5 εκατομμύρια μετρικοί τόνοι τροφίμων είχαν εξαχθεί στο πλαίσιο της συμφωνίας από τότε που τέθηκε σε ισχύ το καλοκαίρι.

Ο Σασουάτ Σαράφ, Διευθυντής Έκτακτης Ανάγκης στη Διεθνή Επιτροπή Διάσωσης στην Ανατολική Αφρική είπε ότι η κατάρρευση της συμφωνίας θα «χτυπήσει περισσότερο όσους βρίσκονται στα πρόθυρα της πείνας». «Ο ανανεωμένος αποκλεισμός προκαλεί σοβαρές ανησυχίες για την αυξανόμενη παγκόσμια κρίση πείνας, ειδικά στην Ανατολική Αφρική όπου πάνω από 20 εκατομμύρια άνθρωποι βιώνουν πείνα ή σε μέρη όπως η Υεμένη που βασίζεται στη Ρωσία και την Ουκρανία για σχεδόν τις μισές εισαγωγές σιταριού και όπου πάνω από 19 εκατομμύρια οι άνθρωποι χρειάζονται επισιτιστική βοήθεια», είπε.

«Οποιαδήποτε προσπάθεια υπονόμευσης της συμφωνίας αποτελεί επίθεση σε πεινασμένες οικογένειες σε όλο τον κόσμο των οποίων η ζωή και τα μέσα διαβίωσης εξαρτώνται από αυτή την πρωτοβουλία», δήλωσε την Κυριακή η διαχειρίστρια της USAID, Σαμάνθα Πάουερ.

Την Παρασκευή, ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών Αντόνιο Γκουτέρες κάλεσε όλες τις πλευρές να ανανεώσουν τη συμφωνία για τα σιτηρά, λέγοντας: «Εάν τα τρόφιμα και τα λιπάσματα δεν φτάσουν στις παγκόσμιες αγορές τώρα, οι αγρότες δεν θα έχουν λιπάσματα την κατάλληλη στιγμή και σε μια τιμή που μπορούν να αντέξουν οικονομικά, καθώς ξεκινά η περίοδος σποράς, θέτοντας σε κίνδυνο τις καλλιέργειες σε όλες τις περιοχές του κόσμου το 2023 και το 2024, με δραματικές επιπτώσεις στην παραγωγή τροφίμων και στις τιμές των τροφίμων παγκοσμίως. Η τρέχουσα κρίση θα μετατραπεί σε κρίση διαθεσιμότητας».

Γιατί η Ρωσία αποσύρεται τώρα;

Σύμφωνα με την αρχική συμφωνία, η συμφωνία επρόκειτο να ισχύσει για τουλάχιστον 120 ημέρες και επρόκειτο να ανανεωθεί στα μέσα Νοεμβρίου. Το Σάββατο, το ρωσικό υπουργείο Άμυνας δήλωσε ότι η Ρωσία παραιτείται από τη συμφωνία λόγω επιθέσεων με μη επανδρωμένα αεροσκάφη στη Σεβαστούπολη, μια πόλη-λιμάνι στην Κριμαία, την ουκρανική χερσόνησο που προσάρτησε η Ρωσία το 2014. Η προσάρτηση θεωρείται παράνομη από την ουκρανική κυβέρνηση και δεν αναγνωρίζεται στη Δύση.

Η Ρωσία είπε ότι τα συστήματα αεράμυνας της «απέκρουσαν επιθέσεις με μη επανδρωμένα αεροσκάφη» στην πόλη το Σάββατο. Ισχυρίστηκε ότι ένα από τα drones θα μπορούσε να είχε εκτοξευθεί από ένα πολιτικό πλοίο που μετέφερε σιτηρά. Η Ουκρανία δεν έχει σχολιάσει τις επιθέσεις.

«Η κίνηση σκαφών κατά μήκος του διαδρόμου ασφαλείας δεν είναι δυνατή, καθώς η ουκρανική ηγεσία και η διοίκηση των Ενόπλων Δυνάμεων της Ουκρανίας τον χρησιμοποιούν για να διεξάγουν στρατιωτικές επιχειρήσεις κατά της Ρωσικής Ομοσπονδίας», ανέφερε σε ανακοίνωσή του το υπουργείο.

Η Μόσχα κατηγόρησε την Ουκρανία για τις επιθέσεις, αλλά κατηγόρησε επίσης το Ηνωμένο Βασίλειο ότι βοήθησε το Κίεβο να τις σχεδιάσει. Η Βρετανία με τη σειρά της κατηγόρησε τη Μόσχα ότι «διαδίδει ψευδείς ισχυρισμούς επικής κλίμακας». Ο Άντριι Γιέρμακ, επικεφαλής του γραφείου του Ουκρανού προέδρου, κατηγόρησε τη Ρωσία ότι έφτιαξε «πλασματικές τρομοκρατικές επιθέσεις» στις δικές της εγκαταστάσεις στην Κριμαία και κατηγόρησε τη Μόσχα για «εκβιασμό».

Η Ρωσία είχε απειλήσει εδώ και καιρό ότι θα αποχωρήσει από τη συμφωνία, αφού προηγουμένως είχε διαμαρτυρηθεί ότι η συμφωνία δεν είχε αποφέρει τα υποσχεθέντα οφέλη για τις ρωσικές εξαγωγές σιτηρών και λιπασμάτων. Ως μέρος της συμφωνίας, ο ΟΗΕ και η Ρωσία υπέγραψαν ένα μνημόνιο κατανόησης που αποσκοπούσε στην προστασία των ρωσικών εξαγωγών λιπασμάτων και άλλων γεωργικών προϊόντων από τις επιπτώσεις των δυτικών κυρώσεων.

Ωστόσο, η Ρωσία ισχυρίστηκε την περασμένη εβδομάδα ότι οι εξαγωγές εξακολουθούσαν να παρεμποδίζονται. Ενώ η ΕΕ και οι ΗΠΑ συμφώνησαν να εξαιρέσουν αυτές τις εξαγωγές από τα εμπάργκο τους, οι κυρώσεις σε χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και οι απαγορεύσεις σε πλοία που συνδέονται με τη Ρωσία σημαίνουν ότι η ικανότητα της Ρωσίας να εξάγει αυτά τα προϊόντα είναι περιορισμένη.

Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν απείλησε την περασμένη εβδομάδα να περιορίσει τις εξαγωγές της Ουκρανίας στην Ευρώπη, ισχυριζόμενος ψευδώς ότι οι αναπτυσσόμενες χώρες δεν λάμβαναν το δίκαιο μερίδιο των σιτηρών που τους αναλογεί. Σε δήλωσή του στο CNN, ο ΟΗΕ ανέφερε ότι στο πλαίσιο της Πρωτοβουλίας για τα σιτηρά στη Μαύρη Θάλασσα, περίπου το 30% των «σιτηρών και άλλων τροφίμων» έχει φτάσει σε χώρες χαμηλού και χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος.

Υπήρξε κάποια άμεση αντίδραση;

Οι τιμές του σιταριού και του καλαμποκιού στις παγκόσμιες αγορές εμπορευμάτων αυξήθηκαν τη Δευτέρα. Τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης σιταριού στο Chicago Board of Trade αυξήθηκαν κατά 5,5% τη Δευτέρα στα 8,74 δολάρια το μπουσέλ.

Τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης καλαμποκιού αυξήθηκαν κατά 2,3% στα 6,96 δολάρια το μπουσέλ. Τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης φοινικέλαιου στη Μαλαισία ανέβηκαν επίσης, ανέφερε το Reuters, λόγω των φόβων για τις πιθανές επιπτώσεις στις εξαγωγές ουκρανικού ηλιελαίου.

Πηγή: CNN