Σε σημείο καμπής η G20 μετά το Γιοχάνεσμπουργκ
Το τριπλό μήνυμα του Ναρέντρα Μόντι για την G20 ήταν: βιώσιμη ανάπτυξη, αξιόπιστο εμπόριο και χωρίς αποκλεισμούς ευημερία
Στις 23 Νοεμβρίου, η Σύνοδος Κορυφής της G20 στο Γιοχάνεσμπουργκ ολοκληρώθηκε σε κλίμα ικανοποίησης και επιτυχίας υπό την προεδρία της Νότιας Αφρικής, σηματοδοτώντας το τέλος μιας ιστορικής διάσκεψης που πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά στην αφρικανική ήπειρο. Στις 27 Νοεμβρίου, οι ΗΠΑ, η επόμενη προεδρεύουσα δύναμη της G20 και η μόνη απούσα από το Γιοχάνεσμπουργκ, ανακοίνωσαν ότι δεν θα προσκαλέσουν τον Πρόεδρο της Νότιας Αφρικής στη Σύνοδο του Μαϊάμι το 2026. Η κυβέρνηση της Νότιας Αφρικής αντέδρασε με μίγμα πικρίας και αγανάκτησης. Κάπως έτσι ξεκινά η ιστορία για το άμεσο μέλλον της G20.
Η G20 άρχισε να λειτουργεί ως ομάδα υπουργών Οικονομικών το 1999, με στόχο τον συντονισμό πολιτικών για τη διασφάλιση της παγκόσμιας μακροοικονομικής σταθερότητας. Αποτελούνταν από 19 χώρες του Βορρά και του Νότου και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το 2008, αναβαθμίστηκε σε επίπεδο αρχηγών κρατών/κυβερνήσεων με πρωτοβουλία του προέδρου των ΗΠΑ. Έκτοτε διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2007–09. Έκτοτε, η θεματολογία της επεκτάθηκε από τα οικονομικά ζητήματα σε θέματα ανάπτυξης και σε μεγαλύτερες παγκόσμιες προκλήσεις, όπως η πανδημία COVID και οι συγκρούσεις στην Ουκρανία και τη Γάζα.
Στροφή προς τον Νότο
Καθώς οι αναδυόμενες οικονομίες καταλάμβαναν όλο και πιο σημαντικό ρόλο, η διαδοχή των τεσσάρων τελευταίων προεδριών από αναπτυσσόμενες χώρες – Ινδονησία, Ινδία, Βραζιλία και Νότια Αφρική – έδειξε ότι η G20 εξελισσόταν σε ένα πιο συμπεριληπτικό και ισορροπημένο όργανο ως προς την ατζέντα και τις προτεραιότητές του. Η ένταξη της Αφρικανικής Ένωσης ως πλήρους μέλους κατά την ινδική προεδρία του 2022–23, καθώς και η σειρά διασκέψεων «Φωνή του Παγκόσμιου Νότου» που φιλοξένησε η Ινδία, επιβεβαίωσαν τη στροφή της G20 προς τον Νότο. Η τάση αυτή κορυφώθηκε υπό την ηγεσία της Νότιας Αφρικής.
Στην εναρκτήρια ομιλία του στη σύνοδο, ο Πρόεδρος Σίριλ Ραμαφόσα κάλεσε τους συμμετέχοντες να προωθήσουν την ισότητα και να γκρεμίσουν «τις διαχωριστικές γραμμές οικονομικής κατάστασης, φύλου, φυλής και γεωγραφίας». Τονίζοντας τέσσερις βασικές προτεραιότητες της προεδρίας του – ανθεκτικότητα απέναντι σε καταστροφές, χρέος, βιωσιμότητα, χρηματοδότηση δίκαιης ενεργειακής μετάβασης και κρίσιμων ορυκτών για χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη – υποστήριξε ότι η χώρα του ακολούθησε μια ολιστική προσέγγιση που συμπεριλαμβάνει τις ανησυχίες τόσο αναπτυσσόμενων όσο και ανεπτυγμένων χωρών. Εξέφρασε επίσης την ελπίδα ότι η επανεξέταση «G20@20», η οποία είχε ζητηθεί από την προηγούμενη σύνοδο, θα βοηθήσει στη διατήρηση της συνάφειας του φόρουμ στον σύγχρονο κόσμο. Ωστόσο, τα πορίσματά της δεν παρουσιάστηκαν ούτε οριστικοποιήθηκαν.
Η Διακήρυξη του Γιοχάνεσμπουργκ
Η σύνοδος παρήγαγε τη μακρύτερη διακήρυξη των τελευταίων τεσσάρων ετών – 122 παραγράφους – που αντικατοπτρίζουν τις συλλογικές απόψεις των συμμετεχόντων, βάσει συναίνεσης, σε 20 ενότητες. Το έγγραφο αποτυπώνει την ουσία του έργου που πραγματοποιήθηκε στις διαδικασίες Οικονομικών και Sherpa, καθώς και τις εισροές από τον μη κυβερνητικό τομέα.
Πρόκειται για μια περιεκτική δήλωση σχετικά με την ανάγκη πολυμερούς συνεργασίας, μεταρρύθμισης της παγκόσμιας διακυβέρνησης, επισιτιστικής ασφάλειας, κλιματικής αλλαγής, παγκόσμιων αναπτυξιακών στόχων και πολλά άλλα. Σηματοδοτεί επίσης την έναρξη της δεύτερης φάσης του G20 Compact with Africa για την περίοδο 2025–33, με βάση την υπόσχεση των ανεπτυγμένων χωρών για περισσότερες επενδύσεις στις αφρικανικές οικονομίες που υιοθετούν μεταρρυθμίσεις. Ο Ραμαφόσα υπογράμμισε τη σημασία της Διακήρυξης λέγοντας ότι «είναι κάτι περισσότερο από λόγια – είναι δέσμευση για συγκεκριμένες δράσεις».
Ο ρόλος της Ινδίας
Ως χώρα που διαχειρίστηκε αποτελεσματικά την προεδρία της G20 και ως έθνος του οποίου ο ηγέτης έχει συμμετάσχει σε κάθε σύνοδο κορυφής της G20 από το 2014, η Ινδία και ο πρωθυπουργός Ναρέντρα Μόντι προσέλκυσαν σημαντική διπλωματική και δημοσιογραφική προσοχή στο Γιοχάνεσμπουργκ. Αυτό ενισχύθηκε από την απουσία κορυφαίων πολιτικών ηγετών από την Κίνα, τη Ρωσία, την Αργεντινή, το Μεξικό, τη Σαουδική Αραβία και την Ινδονησία, καθώς και από το αμερικανικό μποϊκοτάζ απέναντι στην προεδρία και τη σύνοδο της Νότιας Αφρικής.
Στις παρεμβάσεις του, ο Μόντι τόνισε τις εγγενείς αδυναμίες της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης και ζήτησε την αναδιαμόρφωση «των παραμέτρων της ανάπτυξης». Αυτό, είπε, μπορεί να επιτευχθεί με την υιοθέτηση «του μονοπατιού του Ολοκληρωμένου Ανθρωπισμού». Παρουσίασε έξι συγκεκριμένες προτάσεις προς εξέταση και υιοθέτηση από τους ηγέτες:
• Δημιουργία παγκόσμιου αποθετηρίου παραδοσιακής γνώσης
• Πρωτοβουλία για πολλαπλασιασμό δεξιοτήτων στην Αφρική
• Ομάδα υγειονομικής αντίδρασης G20
• Πρωτοβουλία της G20 κατά της διασύνδεσης ναρκωτικών και τρομοκρατίας
• Πρωτοβουλία κυκλικότητας κρίσιμων ορυκτών
• Εταιρική σχέση ανοιχτών δορυφορικών δεδομένων G20
Όπως πάντα, ζήτησε επίσης μεγαλύτερη εκπροσώπηση του Παγκόσμιου Νότου στη διεθνή διακυβέρνηση. Το τριπλό του μήνυμα για την G20 ήταν: βιώσιμη ανάπτυξη, αξιόπιστο εμπόριο και χωρίς αποκλεισμούς ευημερία.
Η επώαση της κρίσης
Επιστρέφοντας στο αρχικό ζήτημα: τι κρύβεται πίσω από τη διαμάχη ΗΠΑ–Νότιας Αφρικής για τη G20;
Σε ανάρτησή του στο Χ (27 Νοεμβρίου), ο Πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ ανέφερε δύο παράπονα: πρώτον, ότι η κυβέρνηση της Νότιας Αφρικής αρνήθηκε να αναγνωρίσει ή να αντιμετωπίσει «τις φρικτές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων που υφίστανται οι Αφρικάνερ και άλλοι απόγονοι Ολλανδών, Γάλλων και Γερμανών εποίκων»· και δεύτερον, ότι αρνήθηκε να παραδώσει την προεδρία της G20 σε εκπρόσωπο της αμερικανικής πρεσβείας. Συνεπώς, είπε, «η Νότια Αφρική ΔΕΝ θα λάβει πρόσκληση» για τη σύνοδο του 2026.
Η νοτιοαφρικανική κυβέρνηση απέρριψε τις κατηγορίες περί παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων και γενοκτονίας κατά των λευκών ως ψευδείς και αβάσιμες. Επίσης τόνισε ότι ο πρόεδρος της χώρας δεν μπορούσε να παραδώσει το σκήπτρο της προεδρίας σε έναν χαμηλόβαθμο Αμερικανό διπλωμάτη.
Παρατηρητές σημείωσαν επίσης ότι η Πρετόρια απέρριψε την αμερικανική πρόταση να εκδοθεί απλώς μια Σύνοψη του Προέδρου αντί για πλήρη Διακήρυξη, εξαιτίας της απουσίας των ΗΠΑ. Επεσήμαναν ακόμη μια βαθιά διάσταση μεταξύ των δύο κυβερνήσεων όσον αφορά την πολιτική τους για το Ισραήλ.
Σε έντονη απάντησή του προς τις ΗΠΑ, ο Ραμαφόσα τόνισε ότι η Νότια Αφρική θα συνεχίσει να συμμετέχει «ως πλήρες, ενεργό και εποικοδομητικό μέλος της G20». Σημαντικά, πρόσθεσε: «Καλούμε τα μέλη της G20 να επαναβεβαιώσουν τη συνέχιση της λειτουργίας της στο πνεύμα του πολυμερισμού, βάσει συναίνεσης, με όλα τα μέλη να συμμετέχουν ισότιμα σε όλες τις δομές της.»
Καθώς η G20 ολοκλήρωσε τον πρώτο κύκλο των 20 συνόδων κορυφής, βρίσκεται αντιμέτωπη με κρίση και αβέβαιο μέλλον. Πρόκειται πραγματικά για σημείο καμπής για το φόρουμ.
Ήρθε η ώρα για πιθανούς μεσολαβητές – όπως η Βραζιλία, η Ινδία, η Σαουδική Αραβία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Νότια Κορέα (οι δύο τελευταίες μελλοντικές προεδρεύουσες μετά τις ΗΠΑ) – να αναλάβουν δράση ώστε να εξασφαλίσουν συμφιλίωση μεταξύ Ουάσινγκτον και Πρετόρια. Αν αποτύχουν, μια ρήξη εντός της G20, κατά μήκος μιας περίπου διαχωριστικής γραμμής Βορρά–Νότου, ίσως καταστεί αναπόφευκτη. Αυτό θα αναιρούσε το σημαντικό έργο της από το 2008 και θα επιδείνωνε τις γεωπολιτικές αναταράξεις, βλάπτοντας την ευημερία της παγκόσμιας κοινότητας.
