Μνήμη Άλωσης Κωνσταντινούπολης: Η Ιστορία δεν συγχωρεί όσους λησμονούν
Η Άλωση της Πόλης δεν υπήρξε απλώς ένα στρατιωτικό τέλος, αλλά η κορύφωση μιας εσωτερικής παραίτησης
Θεόφιλου Χατζημιχαήλ, «Κωνσταντίνος ο Αυτοκράτωρ των Ελληνορωμαίων εξέρχεται Άτρομος εις την μάχην το 1453 Μαΐου 29». (1932, τοιχογραφία αποτοιχισμένη από το σπίτι-καφενείο Γ. Αντίκα στη Σκόπελο Γέρας Μυτιλήνης, 141×179 εκ.)
29η Μαΐου. Ημερομηνία ιστορικής μνήμης. Ημερομηνία βουβής αμηχανίας. Η Πόλη έπεσε και κάθε χρόνο η μνήμη επιστρέφει για να μας ρωτήσει όχι τι χάθηκε, αλλά τι κρατήσαμε.
Η Άλωση δεν είναι γεγονός του παρελθόντος. Είναι παρόν που συνεχίζεται. Όχι γιατί κινδυνεύουμε ξανά από τείχη που γκρεμίζονται, αλλά γιατί δεν χτίσαμε ποτέ άλλα. Η Άλωση είναι η εσωτερική διάλυση που προηγείται της εξωτερικής ήττας. Και όσο σιωπούμε, τόσο η σιγή γίνεται παραδοχή πως ίσως δεν θέλουμε πια να θυμόμαστε.
Σήμερα, η επέτειος δεν τιμάται από την Πολιτεία, δεν είναι έστω ημέρα περισυλλογής. Είναι μια σκιά στο περιθώριο του ημερολογίου. Και αυτό είναι ήδη σημείο. δεν πενθούμε, γιατί δεν αισθανόμαστε πια ότι χάσαμε κάτι που μας ανήκε. Η Πόλη, το Βυζάντιο, η Αυτοκρατορία, η Ρωμανία – όλα λέξεις ξένες στον δημόσιο λόγο. Για κάποιους είναι «μακρινό παρελθόν». Για άλλους «εθνικισμός». Και για τους περισσότερους, απλώς τίποτα.
Αλλά η Πόλη δεν είναι ιδέα. Ήταν και είναι έκφραση μιας πνευματικής κοσμοθεώρησης. Μιας σχέσης πίστης, λαού, θεσμού και Ιστορίας που έζησε χίλια χρόνια χωρίς να διαλυθεί από τις εποχές. Όταν έπεσε οριστικά, δεν κατέρρευσε από την επίθεση, είχε ήδη καταρρεύσει από μέσα, διχασμένη, κουρασμένη, συμβιβασμένη. Κι αυτό το μοτίβο επανέρχεται.
Σήμερα, δεν έχουμε ορατό εχθρό να πολιορκεί τις πύλες. Αλλά η εσωτερική φθορά είναι υπαρκτή. Η Εκκλησία βάλλεται όχι από Τούρκους, αλλά από ισοπέδωση, εκκοσμίκευση και αδιαφορία. Η γλώσσα μας φθείρεται από την έλλειψη μνήμης. Η δημόσια ζωή πορεύεται χωρίς αίσθηση προορισμού. Οι νέοι δεν διδάσκονται Ιστορία, διδάσκονται πως όλα είναι ίσα, σχεδόν αδιάφορα.
Η Πόλη έπεσε όταν η πίστη και η παράδοση αντικαταστάθηκαν από τη διπλωματία και τη διαπραγμάτευση. Όταν η Ένωση με τη Δύση φάνταζε σωτηρία, αλλά τελικά δεν ήταν τίποτα, παρά η έκπτωση της Εκκλησίας στον χώρο της πολιτικής σκοπιμότητας. Και αυτή η συνταγή παραμένει και σήμερα καλούμαστε να επιλέξουμε όχι ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση, αλλά ανάμεσα σε πίστη και συμπαθητική διαχείριση.
Η 29η Μαΐου, μας καλεί να θυμηθούμε ότι ο βυζαντινός πολιτισμός είχε βαθιές ρίζες και μεγάλη ευρύτητα με τον άνθρωπο στο επίκεντρο, γιαυτό και είναι οικουμενικός. Η Πόλη δεν είναι απλώς μια χαμένη πρωτεύουσα. Είναι μια εκκρεμής ευθύνη, να θυμόμαστε ποιοι ήμασταν. Όχι τέλειοι αλλά αληθινοί.
Σήμερα «εάλω η Πόλις». Όχι ξανά, αλλά ακόμα. Όσο δεν αποφασίζουμε να την «χτίσουμε» μέσα μας, να την αναγνωρίσουμε ως τόπο του Ιερού και της ευθύνης, τόσο θα χάνεται. Κι όχι από χέρια βαρβάρων αλλά από τη λήθη των δικών μας.
Εκεί κρίνεται η Ιστορία. Όχι στο ποιος νίκησε, αλλά στο ποιος άντεξε να θυμάται.
