Kλιματική αλλαγή: Πώς «αλλάζουν» τον εγκέφαλό μας οι ακραίοι καύσωνες

Όταν ο Τζέικ ήταν πέντε μηνών, είχε την πρώτη του τονικοκλονική κρίση, με το μικρό του σώμα να σκληραίνει και στη συνέχεια να τρέμει. «Έκανε υπερβολική ζέστη, είχε υπερθερμανθεί και είδαμε αυτό που νομίζαμε ότι θα ήταν το πιο τρομακτικό πράγμα που θα βλέπαμε ποτέ», λέει η μητέρα του, Στέφανι Σμιθ. «Δυστυχώς, δεν ήταν» λέει στο BBC.

Οι κρίσεις άρχισαν να εμφανίζονται συχνά σε ζεστό καιρό. Μόλις έφταναν οι αποπνικτικές, υγρές μέρες του καλοκαιριού, η οικογένεια κατέφευγε σε κάθε είδους μεθόδους ψύξης και ακολουθούσε μια σκληρή μάχη για να κρατήσει τις κρίσεις υπό έλεγχο.

Μετά από γενετικό έλεγχο στην ηλικία των 18 μηνών, ο Τζέικ διαγνώστηκε με σύνδρομο Ντραβέ, μια νευρολογική πάθηση που περιλαμβάνει μια μορφή επιληψίας και επηρεάζει περίπου ένα στα 15.000 παιδιά. Οι κρίσεις συχνά συνοδεύονται από νοητική υστέρηση και μια σειρά από συννοσηρότητες όπως ο αυτισμός και η ΔΕΠΥ, καθώς και δυσκολίες στην ομιλία, την κινητικότητα, το φαγητό και τον ύπνο. Η ζέστη και οι απότομες αλλαγές θερμοκρασίας μπορούν να προκαλέσουν κρίση.

Ο Τζέικ είναι τώρα 13 ετών, αλλά έχει υποστεί αμέτρητες κρίσεις με την αλλαγή του καιρού, λέει η μητέρα του. «Τα ολοένα και πιο ζεστά καλοκαίρια και οι καύσωνες επιδεινώνουν το βάρος της ζωής με αυτή την ήδη καταστροφική πάθηση», λέει η Σμιθ.

Το σύνδρομο Ντραβέ είναι μόνο μία από τις πολλές νευρολογικές ασθένειες που επιδεινώνονται από τις υψηλότερες θερμοκρασίες, λέει ο Σαντζάι Σισοντία του University College London και πρωτοπόρος στον τομέα των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον εγκέφαλο. Νευρολόγος που ειδικεύεται στην επιληψία, άκουγε συχνά από τις οικογένειες των ασθενών ότι είχαν περισσότερα προβλήματα κατά τη διάρκεια των καυσώνων. «Και σκέφτηκα, φυσικά, γιατί η κλιματική αλλαγή να μην επηρεάσει και τον εγκέφαλο; Άλλωστε, τόσες πολλές διεργασίες στον εγκέφαλο εμπλέκονται στον τρόπο με τον οποίο το σώμα αντιμετωπίζει τη ζέστη».

Καθώς έψαχνε στην επιστημονική βιβλιογραφία, ανακάλυψε μια σειρά νευρολογικών παθήσεων που επιδεινώνονται από την αυξανόμενη ζέστη και την υγρασία, όπως η επιληψία, το εγκεφαλικό επεισόδιο, η εγκεφαλίτιδα, η σκλήρυνση κατά πλάκας, η ημικρανία, μαζί με μια σειρά από άλλες. Ανακάλυψε επίσης ότι οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον εγκέφαλό μας γίνονται ήδη ορατές.

Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια του καύσωνα στην Ευρώπη το 2003, περίπου το 7% των επιπλέον θανάτων αφορούσε άμεσα νευρολογικά προβλήματα. Παρόμοια στοιχεία παρατηρήθηκαν και κατά τη διάρκεια του καύσωνα στο Ηνωμένο Βασίλειο το 2022. Αλλά η ζέστη μπορεί επίσης να αλλάξει άλλους τρόπους λειτουργίας του εγκεφάλου μας - κάνοντάς μας πιο βίαιους, γκρινιάρηδες και καταθλιπτικούς.

Τι γίνεται στον εγκέφαλό μας σε συνθήκες καύσωνα;

Η θερμοκρασία του ανθρώπινου εγκεφάλου, κατά μέσο όρο, σπάνια είναι πάνω από 1°C, υψηλότερη από την κεντρική θερμοκρασία του σώματός μας. Ωστόσο, ο εγκέφαλός μας - ως ένα από τα όργανα που καταναλώνουν την περισσότερη ενέργεια στο σώμα μας - παράγει αρκετή θερμότητα όταν σκεφτόμαστε, θυμόμαστε και αντιδρούμε στον κόσμο γύρω μας. Αυτό σημαίνει ότι το σώμα μας πρέπει να εργαστεί σκληρά για να τον διατηρήσει δροσερό. Το αίμα που κυκλοφορεί μέσω ενός δικτύου αιμοφόρων αγγείων βοηθά στη διατήρηση της θερμοκρασίας του, απομακρύνοντας την υπερβολική θερμότητα.

Αυτό είναι απαραίτητο επειδή τα εγκεφαλικά μας κύτταρα είναι επίσης εξαιρετικά ευαίσθητα στη θερμότητα. Και η λειτουργία ορισμένων από τα μόρια που μεταδίδουν μηνύματα μεταξύ τους θεωρείται επίσης ότι εξαρτώνται από τη θερμοκρασία, πράγμα που σημαίνει ότι σταματούν να λειτουργούν αποτελεσματικά εάν ο εγκέφαλός μας ζεσταθεί ή κρυώσει πολύ. «Δεν κατανοούμε πλήρως πώς επηρεάζονται τα διάφορα στοιχεία αυτής της περίπλοκης εικόνας», λέει ο Σισοντία. «Αλλά μπορούμε να το φανταστούμε σαν ένα ρολόι, όπου όλα τα εξαρτήματα δεν λειτουργούν πλέον σωστά μαζί».

Αν και η υπερβολική ζέστη μεταβάλλει τον τρόπο λειτουργίας του εγκεφάλου όλων – μπορεί, για παράδειγμα, να επηρεάσει αρνητικά τη λήψη αποφάσεων και να οδηγήσει τους ανθρώπους στην ανάληψη μεγαλύτερων κινδύνων –όσοι πάσχουν από νευρολογικές παθήσεις επηρεάζονται συχνά περισσότερο. Αυτό συμβαίνει για πολλούς λόγους. Για παράδειγμα, σε ορισμένες ασθένειες, η εφίδρωση μπορεί να επηρεαστεί.

«Η θερμορύθμιση είναι μια λειτουργία του εγκεφάλου και μπορεί να διαταραχθεί, εάν ορισμένα μέρη του εγκεφάλου δεν λειτουργούν σωστά», λέει ο Σισοντία. Σε ορισμένες μορφές σκλήρυνσης κατά πλάκας, για παράδειγμα, η θερμοκρασία του πυρήνα του σώματος φαίνεται να μεταβάλλεται. Επιπλέον, ορισμένα φάρμακα που αντιμετωπίζουν νευρολογικές και ψυχιατρικές παθήσεις όπως η σχιζοφρένεια επηρεάζουν τη ρύθμιση της θερμοκρασίας, καθιστώντας όσους τα λαμβάνουν πιο ευάλωτους σε θερμοπληξία ή υπερθερμία όπως είναι γνωστή ιατρικά, και σε μεγαλύτερο κίνδυνο θανάτου που σχετίζεται με τη ζέστη

Υπάρχουν και άλλα ερωτήματα που δεν έχουν απαντηθεί. Για παράδειγμα, είναι η μέγιστη θερμοκρασία, η διάρκεια ενός καύσωνα ή η νυχτερινή θερμοκρασία που έχει τον μεγαλύτερο αντίκτυπο; Μπορεί να διαφέρει για κάθε άτομο ή ανά νευρολογική πάθηση.

Ωστόσο, ο εντοπισμός του ποιος διατρέχει κίνδυνο και γιατί θα είναι κρίσιμος για την ανάπτυξη στρατηγικών για την προστασία των πιο ευάλωτων. Αυτά θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης ή ασφάλιση για την αποζημίωση των ημερομισθίων των εργατών για χαμένους μισθούς λόγω ακραίας ζέστης.

«Η εποχή της υπερθέρμανσης του πλανήτη έχει τελειώσει, η εποχή του παγκόσμιου βρασμού έχει φτάσει», ανακοίνωσε ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, όταν ο Ιούλιος του 2023 επιβεβαιώθηκε ότι ήταν ο πιο ζεστός μήνας που έχει καταγραφεί. Η κλιματική αλλαγή είναι εδώ και εντείνεται. Η εποχή του θερμού εγκεφάλου μόλις ξεκινά.