Βαλκάνια Εξπρές: Αποτυπώνοντας το ποικιλόμορφο μωσαϊκό των Βαλκανίων
Ο σκηνοθέτης και ο σεναριογράφος του Βαλκάνια Εξπρές Θεόδωρος Καλέσης μιλάει στο Newsbomb.gr
Εδώ και χρόνια πιάνω τον εαυτό μου σε ζάπινγκ να σταματά στην συχνότητα της ΕΡΤ3 για να δω το Βαλκάνια Εξπρές. Αρχικά με γοήτευε η ιδέα με ένα τρένο να διασχίζω ποτάμια, δάση λίμνες αλλά στα μάτια μου ξεδιπλωνόταν ένα απίστευτο μωσαϊκό πολιτισμού, αυτό των Βαλκανίων. Να «συναντώ» ανθρώπους που αφηγούνται ιστορίες που φέρουν κοινό θρησκευτικό αλλά και ιστορικό πρόσημο με το δικό μας.
Άλλωστε εδώ στα Νοτιοανατολικά του κόσμου η περιοχή είναι ευλογημένη από το Θεό.
Η φύση συγκλονιστική. Οι σελίδες της ιστορίας που έχουν γραφτεί σε αυτά τα χώματα είναι εκατοντάδες.
Στο Newsbomb.gr μιλάει ο άνθρωπος που υπογράφει την σκηνοθεσία και το σενάριο ο Θεόδωρος Καλέσης ξετυλίγοντας ένα άλμπουμ γεμάτο από δυνατές εικόνες. Εικόνες που έχουν βαθιές ρίζες, χρώματα και παραδόσεις που χάνονται στα βάθη των αιώνων.
Το Βαλκάνια Εξπρές είναι μια σειρά που διανύει την δεύτερη δεκαετία παρουσίας του στο τηλεοπτικό πρόγραμμα της ΕΡΤ3. Πρόκειται για ένα διαρκές ταξίδι στα Βαλκάνια που προσπαθεί να επανασυνδέσει το ελληνικό κοινό με μια περιοχή της γεωγραφίας μας που είναι σημαντική τόσο για την ιστορία, τον πολιτισμό, την οικονομία μας, όσο και για το μέλλον μας.
Τα Βαλκάνια είναι η βίβλος του Ευρωπαϊκού πολιτισμού, ένα εργαστήριο παραγωγής ιστορίας, ένα γεωστρατηγικό σταυροδρόμι, ένας χώρος ανάπτυξης της ελληνικής εξωστρέφειας.
Ο Θεόδωρος Καλέσης δίνει και τον ορισμό της σειράς ντοκιμαντέρ που γράφει ιστορία, τι είναι το Βαλκάνια Εξπρές. Συγκεκριμένα λέει «Ό,τι καλύτερο αποκομίσαμε από αυτό το Project είναι οι άνθρωποι που καβαλάμε μαζί μας, οι άνθρωποι που μας άνοιξαν την αγκαλιά τους και την ψυχή τους. Καμμιά φορά νοιώθω μετά από τόσα ταξίδια ότι είμαστε ένα τρένο που κουβαλάμε πολλούς τέτοιους ανθρώπινους χαρακτήρες και συνέχεια προσθέτουμε νέα βαγόνια Αυτό είναι τελικά το Βαλκάνια Εξπρές».
Βαλκάνια Εξπρές μια εκπομπή που ξετυλίγει την αύρα των Βαλκανίων, πώς ξεκίνησε η ιδέα;
«Τα Βαλκάνια αποτελούν από τους βασικούς θεματικούς άξονες της ΕΡΤ3, Η ιδέα για την πρόταση ξεκίνησε το 2005 και αρχικά αφορούσε μια μουσική εκπομπή για τα Βαλκάνια, όπου ύστερα από επεξεργασία με την ομάδα της ΕΡΤ3 κατέληξε στην μορφή που συνεχίζεται μέχρι και σήμερα, δηλαδή μια γνωριμία των Βαλκανίων μέσα από το ταξίδι.
Ένα ταξίδι στο χρόνο, στην μνήμη στις ανθρώπινες ιστορίες, σε ένα άγνωστο κομμάτι της Ευρώπης με πλούσια ιστορία και πολιτισμό, σε ένα σταυροδρόμι 3 ηπείρων και 2 θαλασσών. Μια κατακερματισμένη από τους ορεινούς όγκους γεωγραφία με μοναδικά φυσικά τοπία πλούσια σε ποικιλομορφία και βιοποικιλότητα, ένας χώρος συνάντησης πολιτισμών, θρησκειών και διαφορετικών στοιχείων με αυθεντικούς ανθρώπους ζωντανή παράδοση και διαχρονικές αξίες, καθιστούν τα βαλκάνια μια «ταξιδιωτική Disneyland» για αυτούς που αγαπούν την ιστορία, αναζητούν την ανθρώπινη επαφή και εμπειρία. Από τους ρομαντικούς περιηγητές του 18ου αιώνα μέχρι τους σημερινούς travel bloggers & Vloggers, τα Βαλκάνια δεν σταμάτησαν να μαγεύουν ταξιδευτές».
Πόσα χρόνια εκπέμπεται από την συχνότητα της ΕΡΤ3;
«Ξεκίνησε το 2006, διακόπηκε με το κλείσιμο της ΕΡΤ το 2013 όπως και όλα τα προγράμματα, και επανήλθε το 2018 συνεχίζοντας μέχρι και σήμερα. Θεωρείται από τις μακροβιότερες εκπομπές της κρατικής τηλεόρασης. Και όλα αυτά χάρη στην υποστήριξη της ΕΡΤ3 που είναι ένα κανάλι με ανοιχτά παράθυρα στην περιφέρεια και στον κόσμο με εξωστρεφή αντίληψη και αξιόλογο ανθρώπινο δυναμικό».
Τα Βαλκάνια είναι ένα μωσαϊκό του κόσμου;
«Μεγάλοι πολιτισμοί της αρχαιότητας, αυτοκρατορίες, σημαντικές εξελίξεις και ανακατατάξεις της σύγχρονης ιστορίας, παγκόσμιοι πόλεμοι, έχουν αφήσει το αποτύπωμα τους στην γεωγραφική περιοχή της Ν.Α. Ευρώπης και των Βαλκανίων. Οι περισσότερες σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας έχουν γραφεί εδώ στο σταυροδρόμι Ανατολής και Δύσης, Ευρώπης και Ασίας. Το καταστάλαγμα όλων αυτών των στοιχείων και γεγονότων είναι τα σημερινά Βαλκάνια ένα πολύπλοκο πολιτιστικό και ιστορικό ριζικό σύστημα που απλώνεται σε βάθος. Διανύοντας κανείς μικρές αποστάσεις μπορεί να διαπιστώσει πόσο αλλάζουν τα εθνοτικά χαρακτηριστικά, οι παραδοσιακές ενδυμασίες, τα εθνογραφικά μοτίβα, η γλώσσα. Στα δυτικά κράτη υπάρχει ο όρος Balkanization Βαλκανιοποίηση που χρησιμοποιείται κυρίως με αρνητικό πρόσημο σε πανεπιστημιακό επίπεδο και σημαίνει κατακερματισμός. Όμως, όλο αυτό το οικοσύστημα της πολιτιστικής ποικιλομορφίας είναι ένας πλούτος απέναντι σε ένα κόσμο που ομογενοποιείται χάνοντας αυτές τις ιδιαίτερες μικρές ταυτότητες».
Ποια είναι τα ταξίδια ορόσημα;
«Ταξιδεύοντας και ακολουθώντας την ιστορία είναι μια μοναδική εμπειρία. Είναι συναρπαστικό να μπαίνεις στο matrix της παγκόσμιας ιστορίας και να ζεις την αναπαράστασή της. Είναι δυνατή εμπειρία να βρίσκεσαι εκεί που συμβήκαν μεγάλα γεγονότα που μας καθόρισαν. Οι άνθρωποι σήμερα εν όψη της επικείμενης σαρωτικής ψηφιακής επανάστασης που έρχεται να αλλάξει τον κόσμο έχουν ανάγκη όσο ποτέ άλλοτε την ιστορία για να τους βοηθήσει να προσδιοριστούν. Στα Βαλκάνια κάθε ταξίδι είναι και μια διαδρομή στην ιστορία αρκεί να έχεις τα ειδικά γυαλιά για να την δεις τρισδιάστατη. Και αυτά τα γυαλιά είναι η διερευνητική ματιά, η ανοιχτοσύνη του νου, η αγάπη στο πραγματικό ταξίδι. Ο καθένας μπορεί να ζήσει το δικό του ταξίδι ορόσημο, το δικό του ταξίδι του Οδυσσέα, την δική του Αργοναυτική εκστρατεία, τους δικούς του δρόμους του μεταξιού, κρασιού, το δικό του Orient Express, και πολλά άλλα. Πάντως αν θέλετε ένα top five προορισμών με επίγειο μέσο θα σας πω τα παρακάτω:
- Οδοιπορικό κατά μήκος της Μαύρης Θάλασσας (Βουλγαρία – Ρουμανία)
- Οδοιπορικό κατά μήκος της Αδριατικής (Αλβανία – Μαυροβούνιο – Κροατία)
- Βελιγράδι (Σερβία)
- Τα μοναστήρια της Βουκοβίνας (Ρουμανία)
- Ακολουθώντας το Δούναβη (Κροατία – Σερβία – Βουλγαρία - Ρουμανία)».
Η Ελλάδα είναι ταυτόσημη με τις άλλες βαλκανικές χώρες;
«Τα Βαλκάνια για την Ελλάδα είναι ειδικό κεφάλαιο. Ο ψυχρός πόλεμος δημιούργησε μια λανθάνουσα αντίληψη για την γεωγραφία μας. Τα κλειστά σύνορα μας αποκόψαν από μια φυσική ενδοχώρα και πιστέψαμε ότι κόσμος σταματάει στα βόρεια σύνορά μας. Για πολλά χρόνια ζήσαμε σαν ένα νησί του δυτικού κόσμου αποκομμένο από την Ευρώπη με μια θάλασσα ανατολικού μπλοκ να μας χωρίζει. Σήμερα ο κόσμος άλλαξε και τα ανοιχτά σύνορα μας επανασυνδέσαν με ένα ζωτικό χώρο (ένα χαμένο κομμάτι) όπου ο ελληνισμός αναπτύχθηκε, διέπρεψε, αλληλοεπίδρασε, και μέσα από ένα διαχρονικό πάρε δώσε με συναλλαγές, ανταλλαγές, δάνεια και αντιδάνεια έγινε αναπόσπαστο μέρος και συστατικό στοιχείο της ταυτότητας της περιοχής. Μέσα από την εμπειρία που αποκομίσαμε στα τόσα ταξίδια, διακρίνω μια κοινή «βαλκανική ταυτότητα». Οι κοινές ιστορικές και πολιτιστικές καταβολές, και ένα σύνολο στοιχείων μας κάνει να έχουμε ένα ταυτόσημο ταπεραμέντο, μια ιδιαίτερη επικοινωνία μεταξύ μας σαν μια κοινή γλώσσα θα λέγαμε. Απόδειξη αυτού είναι οι κοινότητες των Βαλκάνιων στις μεγαλουπόλεις της Ευρώπης όπου διαπιστώνουμε μια κοινή βαλκανική αντίληψη έναντι του κεντροευρωπαϊκού τρόπου σκέψης. Επίσης ο κοινός απελευθερωτικός αγώνας στο παρελθόν ενάντια στον Τουρκικό ζυγό, η κοινή βυζαντινο-ορθόδοξη πίστη και παράδοση με τους ομόθρησκους λαούς, έχουν δημιουργήσει ισχυρούς δεσμούς όπου παρά την ιστορική παρένθεση του ψυχρού πολέμου παραμείναν ενεργοί και καθοριστικοί. Δεν είναι τυχαίο επίσης ότι με την πτώση του τείχους του Βερολίνου και το άνοιγμα των συνόρων η ελληνική επιχειρηματικότητα είχε την καλύτερη υποδοχή στα Βαλκάνια. Σήμερα με συνεχείς αφίξεις δημιουργείται ένας νέος παροικιακός ελληνισμός του 21ου αιώνα στις μεγάλες πρωτεύουσες των Βαλκανίων.
Ο ιστορικός ρόλος της Ελλάδας στα Βαλκάνια ξεπερνάει τις θρησκείες και όλες τις διαχωριστικές γραμμές. Ως φορέας του διαχρονικού ελληνικού πολιτισμού, της δημοκρατίας και των Ευρωπαϊκών αξίων είναι μια ενωτική δύναμη και ατμομηχανή που μπορεί να οδηγήσει τα Βαλκάνια στο όραμα της κοινής Ευρωπαϊκής συνύπαρξης».
Ποιες είναι οι πιο έντονες ομοιότητες και αντίστοιχα διαφορές;
«Θα μιλήσω μέσα από την εμπειρία μου μέσα από τα ταξίδια σαν κινηματογραφιστής που βλέπει τα πράγματα μέσα από τον φακό και όχι σαν ειδικός για τα Βαλκάνια. Πέρα από τα απλά και αυτονόητα όπως είναι τα φαγητά, κάποιες κοινές λέξεις και νοοτροπίες από την οθωμανική κληρονομιά μας, μια κοινή αίσθηση χιούμορ και μάλιστα μαύρου χιούμορ και πολλά κοινά ήθη, έθιμα, λαογραφικά στοιχεία, θα αναφερθώ σε κάτι που μ’ έκανε εμένα προσωπικά να νοιώσω σε βάθος τις κοινές καταβολές. Μπαίνοντας μέσα στα σπίτια και στις ζωές των ανθρώπων, ένιωσα πολύ οικεία σαν να βρίσκομαι στην δική μου οικογένεια, στο δικό μου σπίτι. Αναγνώρισα όλα εκείνα τα στοιχεία και τους κοινούς κώδικες που χαρακτηρίζουν και τις δικές μας οικογενειακές σχέσεις στην Ελλάδα, καθώς και πρόσεξα τις κοινές στιλιστικές λεπτομέρειες στο εσωτερικό των σπιτιών που μου θύμισαν το σπίτι της γιαγιάς μου. Ένοιωσα επίσης τους κοινούς φόβους και ανασφάλειες που μοιράζονται όλοι οι λαοί των Βαλκανίων για το μέλλον τους, καθώς και την χαρμολύπη, τον άκρατο ενθουσιασμό, και τον εκρηκτικό τρόπο που διασκεδάζουν σαν να μην υπάρχει αύριο.
Όμως υπάρχουν και πολλές διαφορές. Στο πεδίο της θρησκείας η θέση της γυναίκας στον ισλαμικό κόσμο και άλλοι κοινωνικοί κώδικες είναι σίγουρα κάτι που μας χωρίζει. Η ερμηνεία της έννοιας της δημοκρατίας και η ελευθερία της έκφρασης είναι κάτι επίσης που μας χωρίζει με μερικά βαλκανικά κράτη που είχαν παρελθόν με δικτατορικά καθεστώτα. Επίσης με κάποιες περιοχές πάνω από τον Δούναβη που είχαν λιγότερη Οθωμανική επιρροή έχουμε διαφορές στην νοοτροπία, στην κουζίνα, στην αρχιτεκτονική και αισθητική».
Ποια και γιατί είναι τα αγαπημένα σας επεισόδια;
«Αγαπημένα μας επεισόδια είναι αυτά που καταφέραμε να ξεπεράσουμε τις διαχωριστικές γραμμές και τα σύνορα αυτά μεταξύ των ανθρώπων και να μπούμε στις ζωές τους, να μοιραστούμε τις αγωνίες τους φόβους και τα όνειρά τους. Είναι σαν μικρές κατακτήσεις στις καθημερινές μάχες που δίνουμε με όπλο την κάμερα. Ό,τι καλύτερο αποκομίσαμε από αυτό το Project είναι οι άνθρωποι που καβαλάμε μαζί μας, οι άνθρωποι που μας άνοιξαν την αγκαλιά τους και την ψυχή τους. Καμμιά φορά νοιώθω μετά από τόσα ταξίδια ότι είμαστε ένα τρένο που κουβαλάμε πολλούς τέτοιους ανθρώπινους χαρακτήρες και συνέχεια προσθέτουμε νέα βαγόνια Αυτό είναι τελικά το balkania express».
Τι ετοιμάζετε;
«Συναρπαστικά ταξίδια!».
Οι συντελεστές του Βαλκάνια Εξπρές
Σκηνοθεσία – σενάριο: Θεόδωρος Καλέσης
Μοντάζ – τεχνική επεξεργασία: Κωνσταντινίδης Αργύρης, Ανδριάς Γιάννης, Ανδριάς Κωνσταντίνος
Διεύθυνση παραγωγής: Ιωάννα Δούκα
Eικονολήπτης : Θεόφιλος Καλαϊτζιδης
Β’ κάμερα – χειρίστης drone: Νικόλαος Βουρβαχάκης
Επιστημονικός συνεργάτης: Γιώργος Στάμκος
Σκριπτ: Νόπη Ράντη
Αφήγηση:Κώστας Χατζησάββας
* (Οι φωτογραφίες που συνοδεύουν το θέμα είναι από τις εκπομπές Βαλκάνια Εξπρές)
Δημοφιλείς Ειδήσεις
