Η μάχη επιρροής Ελλάδας-Ρωσίας στο Πατριαρχείο Αντιοχείας και η νέα εκκλησιαστική γεωπολιτική

Το Πατριαρχείο Αντιοχείας έχει εξελιχθεί σε πεδίο άσκησης εκκλησιαστικής εξωτερικής πολιτικής για χώρες του ορθόδοξου κόσμου όπως η Ελλάδα και η Ρωσία, με το Οικουμενικό Πατριαρχείο να αποτελεί σημείο αναφοράς. Πρόκειται δε για μία ιδιαίτερα δύσκολη περίοδο για το Πατριαρχείο Αντιοχείας. Διπλωματικές πηγές τονίζουν ότι η Μόσχα έχει αξιοποιήσει τη στρατιωτική της παρουσία στη Συρία και τους εκκλησιαστικούς διαύλους του Πατριαρχείου Μόσχας για να ενισχύσει την επιρροή της στην περιοχή. Αυτή η επιρροή καλλιεργείται συστηματικά μέσω του Τμήματος Εξωτερικών Εκκλησιαστικών Σχέσεων, που λειτουργεί ως όχημα συντονισμού μεταξύ ρωσικής εκκλησιαστικής πολιτικής και κρατικών γεωστρατηγικών στόχων.

Η οικονομική διείσδυση της Ρωσίας σε αριθμούς

Από το καλοκαίρι του 2013, η Ρωσική Εκκλησία απέστειλε στο Πατριαρχείο Αντιοχείας 1.320.407 δολάρια μέσω του οργανισμού Εκκλησιαστικής Φιλανθρωπίας της Μόσχας, όπως δημοσίευσε επίσημα το Πατριαρχείο Μόσχας στην ιστοσελίδα του. Η πράξη συνοδεύτηκε από αποστολή 70 τόνων τροφίμων και 30 τόνων φαρμακευτικού υλικού. Η βοήθεια προβλήθηκε ως έκφραση αλληλεγγύης προς τον δοκιμαζόμενο λαό της Συρίας και είναι αντιπροσωπευτική της ρωσικής τακτικής.

Σύμφωνα με εκτιμήσεις του think tank Counter-Extremism Project, η πράξη αυτή εντάσσεται στο πλαίσιο μιας συνολικής στρατηγικής διείσδυσης της Ρωσικής Εκκλησίας στις Ορθόδοξες Εκκλησίες της Μέσης Ανατολής, με τη συνδρομή κρατικών ρωσικών μηχανισμών.

Σύμφωνα με την Lora Gerd, ιστορικό και συνεργάτη της Russian Academy of Sciences, από τον 19ο αιώνα ως τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η ρωσική επιρροή στο Πατριαρχείο Αντιοχείας είχε οικονομικό χαρακτήρα, με χρηματοδότηση σχολείων και παροχή υποτροφιών σε μελλοντικούς ιεράρχες. Η λογική αυτή επανέρχεται με σύγχρονους όρους, καθώς όπως καταγράφεται σε έκθεση του Carnegie Moscow Center (2021), το Πατριαρχείο Μόσχας βλέπει στην Αντιόχεια έναν εν δυνάμει σύμμαχο στην προσπάθεια αποδυνάμωσης της θέσης του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Η στρατηγική της Μόσχας

Ανάλυση του Washington Institute for Near East Policy καταγράφει τον ρόλο της Ρωσικής Εκκλησίας στη Συρία ως εργαλείο «προστασίας» των Χριστιανών, το οποίο συνδέεται με κρατική ατζέντα του Κρεμλίνου για σταθεροποίηση του καθεστώτος Άσαντ. Το ίδιο μοντέλο εφαρμόζεται σε εκκλησιαστικά κέντρα που δεν ακολουθούν τη γραμμή του Φαναρίου. Εκκλησιαστικές πηγές επιβεβαιώνουν ότι υψηλόβαθμα στελέχη του Πατριαρχείου Μόσχας πραγματοποιούν συστηματικές επισκέψεις σε λιβανικές επισκοπές, διατηρώντας δίαυλο χωρίς τη διαμεσολάβηση του Φαναρίου.

Οι κινήσεις της Αθήνας

Απέναντι στη ρωσική μεθοδικότητα, η ελληνική διπλωματία προχώρησε σε κινήσεις υψηλής πυκνότητας. Το τελευταίο διάστημα, ο Γενικός Γραμματέας Θρησκευμάτων Γιώργος Καλαντζής και ο Υφυπουργός Εξωτερικών Γιάννης Λοβέρδος πραγματοποίησαν διαδοχικές επισκέψεις στο Πατριαρχείο Αντιοχείας, συνοδευόμενοι από την Ελληνίδα Πρέσβη στη Βηρυτό και καθηγητές του Ορθόδοξου Πανεπιστημίου Μπαλαμάντ. Κατά την επίσκεψή του, ο κ. Λοβέρδος δήλωσε ότι «η θέση της Ελλάδας για τη στήριξη του Πατριαρχείου είναι αμετακίνητη», σηματοδοτώντας θεσμική δέσμευση.

Σύμφωνα με εκκλησιαστικές πηγές, οι επισκέψεις αυτές εκτός από συμβολικό χαρακτήρα, εντάσσονται σε στρατηγικό σχεδιασμό επαναδραστηριοποίησης της Ελλάδας στην αραβόφωνη Ορθοδοξία.

Πολιτισμική στήριξη έναντι χρηματοδοτικής διείσδυσης

Το ελληνικό μοντέλο στήριξης της Αντιόχειας έχει θεσμικό χαρακτήρα με συνεργασίες πανεπιστημίων, ακαδημαϊκή διπλωματία, ενίσχυση των τοπικών κοινοτήτων μέσα από την πολιτιστική και θεολογική εκπαίδευση. Σε αντίθεση με την προσέγγιση της Μόσχας, που επενδύει σε χρηματοδοτικές ροές και παράλληλους εκκλησιαστικούς διαύλους, η Αθήνα προβάλλει ένα πρότυπο ήπιας ισχύος βασισμένο σε συνέργειες και αμοιβαίο σεβασμό.

Διπλωματικοί κύκλοι στην Αθήνα υποστηρίζουν ότι η στρατηγική αυτή ενισχύει τη συνοχή του Πατριαρχείου Αντιοχείας με τον υπόλοιπο ελληνορθόδοξο χώρο, χωρίς να το θέτει υπό εξάρτηση. Εκκλησιαστικοί παρατηρητές επισημαίνουν ότι οι δεσμοί με την Ελλάδα αποτελούν εγγύηση αυτονομίας της Αντιόχειας έναντι γεωπολιτικών ανταγωνισμών που μεταφέρονται και στο εκκλησιαστικό πεδίο.

Σε ένα περιβάλλον εύθραυστο για Συρία και Λίβανο, οι σχέσεις μεταξύ των Εκκλησιών αποκτούν διπλό χαρακτήρα, πνευματικό και στρατηγικό. Η στήριξη του Πατριαρχείου Αντιοχείας από την Ελλάδα, εκφρασμένη θεσμικά και δημόσια, εγγράφεται σε μια ευρύτερη προσπάθεια ανάσχεσης της ρωσικής διείσδυσης.

Όπως σημειώνουν διπλωματικές πηγές, το ελληνικό ενδιαφέρον για την Αντιόχεια δεν είναι συγκυριακό, αποτελωντας οργανικό μέρος της στρατηγικής παρουσίας της Ελλάδας στη Μέση Ανατολή, με στόχο τη διατήρηση του πλουραλισμού, την υποστήριξη της ελληνορθόδοξης ταυτότητας και την ενίσχυση των τοπικών θεσμών απέναντι σε κάθε είδους μονομέρεια.

Διαβάστε επίσης