Οι χαρταετοί πετούν στους ουρανούς του ελληνικού Πολιτισμού
Χαρταετοί: Η απλότητα τους και η ελευθερία τους να χορεύουν στον αέρα σαγήνεψε λογοτέχνες, εικαστικούς και ζωγράφους ακόμη και συνθέτες
Χαρταετός: Απλή κατασκευή από λεπτό χαρτί κολλημένο σε ξύλινο σκελετό, που ανυψώνεται στον αέρα. Αυτή είναι η ερμηνεία που δίνεται στη λήμμα χαρταετός σε όλα σχεδόν τα λεξικά.
Μια πολύ άδικη ερμηνεία. Όχι μόνο για την πολύχρωμη ουρά του, όχι για την πολλών μέτρων καλούμπα του αλλά επειδή ο χαρταετός δίνει στα παιδιά την δυνατότητα να δουν τα όνειρα τους και τις σκέψεις τους να πετούν ψηλά στα σύννεφα.
Ίσως γι’ αυτό ο χαρταετός αψήφησε τις φιλολογικές επεξηγήσεις γύρω από το όνομα του και πέταξε στην λογοτεχνία, αλλά και στον ελληνικό πολιτισμό.
Δεν είναι λίγες οι φορές που τον συναντάμε σε κείμενα μεγάλων λογοτεχνών μας, δεν είναι λίγες φορές που τον βλέπουμε να φιγουράρει σε σχολικά βιβλία και αναγνωστικά.
Η απλότητα του, ότι είναι φτιαγμένος από ξύλο και χαρτί δεν τον εμποδίζει αλλά αντίθετα του επιτάσσει να είναι ψηλά, πάνω από τα σύννεφα πολλές φορές.
Την Καθαρά Δευτέρα
Ο χαρταετός, η χαρά των μικρών και των μεγάλων, είναι το κυρίαρχο έθιμο της Καθαράς Δευτέρας. Ο χαρταετός είναι αναπόσπαστο κομμάτι της παράδοσής μας και το πέταγμά του στον καταγάλανο ουρανό συμβολίζει την κάθαρση, τον εξαγνισμό αλλά και την ανάταση της ψυχής μετά το ξεφάντωμα της Αποκριάς. Ποια είναι όμως η ιστορία αυτού του αιθέριου χορευτή και πως σαγήνεψε κορυφαίους ανθρώπους των τεχνών και των γραμμάτων;
Από την αρχαία Ελλάδα
Η παλαιότερη αναφορά και μαρτυρία για το χαρταετό στην Ελλάδα μας έρχεται από ένα αγγείο στην Αρχαία Ελλάδα. Το αγγείο αναπαριστά μια κόρη να κρατά στο χέρι μια λευκή σαΐτα δεμένη με νήμα. Παραδοσιακά οι χαρταετοί κατασκευάζονται από τα παιδιά με την βοήθεια των μεγάλων από απλά και ελαφριά υλικά όπως χαρτί, καλάμι, σπάγγο και κορδέλες για να πετάξει ψηλά.
Ο αϊτός του Μίμη και ο αϊτός του Ρήγα
Στα παλιά αναγνωστικά ο χαρταετός είχε περίοπτη θέση. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι ακόμη θυμόμαστε την εικόνα του Μίμη αλλά και του Ρήγα που πετάνε τον αϊτό τους.
Μια βαθιά και συνάμα πολύ νοσταλγική εικόνα που ταυτόχρονα αποτύπωνε κομμάτι της παράδοσης μας που δεν ήταν άλλο από το πέταγμα του χαρταετού
Στο αγαπημένο μας ανθολόγιο
Ο Αγήνορας Αστεριάδης (1898-1977), ζωγράφος-σύμβολο της Λάρισας, ασχολήθηκε κατά την διάρκεια της ζωής του με όλα τα είδη της εικαστικής τέχνης και άφησε διαχρονικό αποτύπωμα του ταλέντου του. Ένα από τα «αθάνατα» έργα του ήταν και η εικονογράφηση του εξώφυλλου του Ανθολογίου που είχαμε εμείς τα παιδιά
Στους καμβάδες
Τα πολύχρωμα σχέδια των χαρταετών και η ικανότητα που έχουν να αψηφούν την βαρύτητα και να ενσωματώνονται στον ουρανό διέγειραν κορυφαίους Έλληνες ζωγράφους.
Φασιανός, Μυταράς, Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας «φυλάκισαν» στους καμβάδες των έργων τους χαρταετούς. Πίνακες που πίσω από τα πολύχρωμα και έντονα χρώματα στοιβάζονται σκέψεις και μηνύματα.
«Αμόλα καλούμπα» από την Γειτονιά των Αγγέλων
«Οι χαρταετοί», το υπέροχο αυτό ορχηστρικό θέμα σε έμπνευση Μίκη Θεοδωράκη που πρωτοακούστηκε το 1963 στο θεατρικό έργο του Ιάκωβου Καμπανέλη, «H γειτονιά των αγγέλων» που ανέβηκε στις 4 Οκτωβρίου 1963, στο Θέατρο «Κοτοπούλη-Ρεξ».
Το τραγούδι του Θεοδωράκη με έμπνευση από τη σύλληψη των... χαρταετών
Οι χαρταετοί της Ειρήνης, που υψώθηκαν στον ουρανό, εκείνη την Καθαρή Δευτέρα του 1963, έδωσαν την έμπνευση στον Μίκη Θεοδωράκη, να συνθέσει την υπέροχη μουσική «Χαρταετοί».
Στη Λογοτεχνία
Ο μεγάλος Νομπελίστας ποιητής μας ο Οδυσσέας Ελύτης, στο έργο του «Ο Μικρός Ναυτίλος» αναφέρεται στο θάρρος που απέκτησε μέσω της ποίησης το οποίο το ταυτίζει με τον χαρταετό και τον άνεμο.
«Ό,τι μπόρεσα ν’ αποχτήσω μια ζωή από πράξεις ορατές για όλους, επομένως να κερδίσω την ίδια διαφάνεια, το χρωστώ σ’ ένα είδος ειδικού θάρρους που μου ‘δωκεν η ποίηση: να γίνομαι άνεμος για τον χαρταετό και χαρταετός για τον άνεμο, ακόμα και όταν ουρανός δεν υπάρχει. Δεν παίζω με τα λόγια. Μιλώ για την κίνηση που ανακαλύπτει κανείς να σημειώνεται μέσα στη Στιγμή όταν καταφέρνει να την ανοίξει και να της δώσει διάρκεια».
Ο Ανδρέας Εμπειρίκος παρομοιάζει τους χαρταετούς με κομήτες με ουρές στο έργο του «Χαρταετοί».
«Στις ανοικτές πλατείες τα παιδιά πετούν τον Μάρτη χρωματιστούς αετούς από χαρτί.
Κόκκινοι, πράσινοι, κίτρινοι και κάποτε γαλάζιοι, οι χάρτινοι αετοί λυσίκομοι και με μακριές ουρές, πετούν επάνω από την πόλι, όπως επάνω από την φτέρη των υψηλών βουνών οι αετοί.
Εκστατικά υψώνουν τα παιδιά τα χέρια. Δείχνουν τους χάρτινους κομήτες με τις μακρυές ουρές. Ουράνιοι δράκοι πιο ψηλά τα αεροπλάνα, βροντούν και γράφουν στο στερέωμα με άσπρους καπνούς τις λέξεις: ΚΑΛΑ ΛΕΟΝΑ ΝΟΛΑ ΠΥ. Είναι η ώρα κάτασπρη, η έκστασις γαλάζια. Η πόλις αχνίζει από ηδονή. Κουνούν τις χέρες τα παιδιά και, ακόμα, από τα στόματά των πηδούν σαν πίδακες οι λέξεις: ΚΑΛΑ ΛΕΟΝΑ ΝΟΛΑ ΠΟΥ».
