Πόλεμος στην Ουκρανία: Ο εφιάλτης των πυρηνικών επιστρέφει - Δείτε το Infographic του Νewsbomb.gr

Νατάσα Παυλοπούλου

«Είναι τόσο υπέρτατη ανοησία να πιστεύει κανείς ότι τα πυρηνικά όπλα είναι θανατηφόρα μόνο όταν χρησιμοποιούνται. Το γεγονός ότι υπάρχουν και μόνο, η παρουσία τους στη ζωή μας, προκαλεί περισσότερο όλεθρο από όσο μπορούμε να καταλάβουμε. Τα πυρηνικά όπλα διαπερνούν τη σκέψη μας.

Ελέγχουν τη συμπεριφορά μας. Κυβερνούν τις κοινωνίες μας. Διαμορφώνουν τα όνειρά μας. Θάβονται βαθιά στη βάση του εγκεφάλου μας. Είναι παράγοντες τρέλας. Είναι ο απόλυτοι αποικιοκράτες...» γράφει στο βιβλίο της με τίτλο «Η Αξία της Ζωής», η βραβευμένη Ινδή συγγραφέας, Αρουντάτι Ρόι.

Το απόσπασμα μοιάζει δραματικά επίκαιρο. Σε μία απο τις πιο κρίσιμες στιγμές για την ευρωπαϊκή και την παγκόσμια ιστορία, ο Bλαντιμίρ Πούτιν έθεσε τις πυρηνικές δυνάμεις της χώρας του σε «υψηλό» συναγερμό και οι Ρώσοι κατέλαβαν το πυρηνικό εργοστάσιο Ζαπορίζια, το μεγαλύτερο στην Ευρώπη. Ο Ζελένσκι κατηγόρησε τη Ρωσία για «πυρηνική τρομοκρατία» και η Ευρώπη ξύπνησε την Παρασκευή (4/3) με τις εφιαλτικές μνήμες του Τσερνόμπιλ.

«Η Βόμβα του Τσάρου» και ο «Χοντρός»

Ήταν 30 Οκτωβρίου του 1961, όταν οι Σοβιετικοί δοκίμασαν τη λεγόμενη «βόμβα του τσάρου» την ισχυρότερη ατομική βόμβα έχει πυροδοτήσει ποτέ άνθρωπος. Ο «Ιβάν» ή «Βάνια» όπως ήταν η κωδική ονομασία του «υπερόπλου» αναπτύχθηκε με ένα γιγαντιαίο αλεξίπτωτο σε ένα ακρωτήρι της «Νέα Γης» (Νόβαγια Ζεμλιά) στον Αρκτικό Ωκεανό βόρεια της Ρωσίας.

Και απελευθέρωσε ενέργεια 57 μεγατόνων, 1.500 φορές δηλαδή μεγαλύτερη από τις βόμβες που έπεσαν σε Χιροσίμα και Ναγκασάκι και 10 φορές πιο ισχυρή από όλα τα πυρομαχικά που χρησιμοποιήθηκαν στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Η ατομική βόμβα-τέρας που χαρακτηρίστηκε «πολύ μεγάλη» για να χρησιμοποιηθεί σε πόλεμο, ήταν παρόμοια σε σχήμα με τις βόμβες «Μικρό Αγόρι» (Little Boy) και «Χοντρός» (Fat Man) που είχαν καταστρέψει τις ιαπωνικές πόλεις Χιροσίμα και Ναγκασάκι κατά τη διάρκεια του 'B Παγκοσμίου Πολέμου.

Οι συνέπειες ήταν ανυπολόγιστες και ορατές στους ανθρώπους και το περιβάλλον, ακόμη και δεκαετίες αργότερα. Έκτοτε η χρήση όπλων μαζικής καταστροφής δημιουργεί ερωτήματα, διαφωνίες και οργισμένες συζητήσεις σε παγκόσμιο επίπεδο.

Σήμερα, τα αποθέματα πυρηνικών κεφαλών παραμένουν επτασφράγιστο μυστικό. Οι χώρες κάνουν πρόχειρες εκτιμήσεις που δεν ενημερώνονται τακτικά, οι νέες πυρηνικές δυνάμεις διατηρούν σκόπιμα τις δυνατότητές τους ασαφείς, ενώ οι συμφωνίες αφοπλισμού ανανεώνουν από καιρού εις καιρό τα ευχολόγια.

Χάρη σε περιορισμένες αποκαλύψεις, αρχεία και διαρροές ωστόσο, οι ειδικοί έχουν μία πολύ καλή εικόνα για το παγκόσμιο πυρηνικό οπλοστάσιο, που επιβεβαιώνεται στο Infographic του Newsbomb.gr με βάση τα στοιχεία που έχει στη διάθεσή της η Ομοσπονδία Αμερικανών Επιστημόνων (FAS) από τον Αύγουστο του 2021.

Yπάρχουν μόνο εννέα χώρες με πυρηνικά όπλα στον κόσμο. Ο ακριβής αριθμός των πυρηνικών κεφαλών που κατέχουν οι χώρες δεν επιβεβαιώνεται επίσημα, η εκτίμηση της FAS ωστόσο είναι η πληρέστερη και πιο αξιόπιστη διεθνής προσέγγιση.

ΗΠΑ και Ρωσία κατέχουν το 90% των πυρηνικών

Tα πυρηνικά κράτη στον πλανήτη διαθέτουν συνδυαστικά περίπου 13.150 πυρηνικές κεφαλές. Σε «επιχειρησιακή ετοιμότητα» βρίσκονται περισσότερες από τις μισές. Ο αγώνας των πυρηνικών επικεντρωνόταν πάντα γύρω από τις ΗΠΑ και τη Ρωσία.

Μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και στην αποκορύφωση του Ψυχρού Πολέμου, οι δύο υπερδυνάμεις έκαναν αγώνα δρόμου για να κατασκευάσουν περισσότερα και πιο αποτελεσματικά πυρηνικά όπλα. Το 1986 και ενώ οι οι διεθνείς οργανισμοί ασκούσαν πιέσεις για τον τερματισμό της διάδοσης των πυρηνικών όπλων, το παγκόσμιο απόθεμα πυρηνικών είχε φθάσει στο «κόκκινο» όριο των 70.300 συνολικών κεφαλών.

Καθώς οι συμφωνίες όπλων και οι συνθήκες Μη Διάδοσης άρχισαν να αποκτούν μεγαλύτερη δυναμική, Ουάσινκτον και Μόσχα μείωσαν τα αποθέματά τους. Παρά τη σημαντική μείωση μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, η Ρωσία και οι ΗΠΑ εξακολουθούν να κατέχουν περίπου το 90% όλων των πυρηνικών κεφαλών στον κόσμο. Την ίδια στιγμή όμως άρχισαν να εμφανίζονται νέες πυρηνικές δυνάμεις.

Πολύ πίσω από τη Ρωσία και τις ΗΠΑ βρίσκονται η Κίνα και η Γαλλία, που άρχισαν να δοκιμάζουν πυρηνικά όπλα το 1964 και το 1960 αντίστοιχα. Το Ηνωμένο Βασίλειο έχει το πέμπτο πιο ισχυρό οπλοστάσιο σήμερα, αν και ήταν η τρίτη χώρα στον κόσμο μετά τις ΗΠΑ και τη Σοβιετική Ένωση που ανέπτυξε και δοκίμασε πυρηνικά όπλα το 1952.

Οι χώρες με λιγότερα από 200 πυρηνικά όπλα είναι οι περιφερειακοί αντίπαλοι Ινδία και Πακιστάν, που έκαναν για πρώτη φορά δοκιμές τη δεκαετία του 1970, και η Βόρεια Κορέα, η οποία άρχισε να λειτουργεί εργοστάσια κατασκευής ουρανίου και να πραγματοποιεί δοκιμές τη δεκαετία του 1980.

Το Ισραήλ εκτιμάται επίσης ότι έχει λιγότερα από 200 πυρηνικά όπλα και σύμφωνα με πληροφορίες το πυρηνικό του πρόγραμμα χρονολογείται από τη δεκαετία του 1960. Ωστόσο, η χώρα δεν έχει επιβεβαιώσει ή ανακοινώσει ποτέ τις πυρηνικές της ικανότητες.

Αν και ο κόσμος έχει χιλιάδες πυρηνικά όπλα, αυτό δεν σημαίνει ότι είναι όλα έτοιμα να προκαλέσουν όλεθρο. Τα όπλα (ή οι «κεφαλές») παραδίδονται με πυραύλους και οι χώρες δεν διατηρούν όλες πυρηνικές κεφαλές, έτοιμες για χρήση. Oι κεφαλές θεωρούνται αναπτυγμένες, δεσμευμένες ή αποσυρθείσες.

Οι αναπτυγμένες κεφαλές αναπτύσσονται σε διηπειρωτικούς πυραύλους, σε βάσεις βαρέων βομβαρδιστικών και σε βάσεις με επιχειρησιακά συστήματα παράδοσης μικρού βεληνεκούς. Οι εφεδρικές κεφαλές βρίσκονται σε αποθήκευση και δεν αναπτύσσονται σε εκτοξευτές. Και οι κεφαλές που έχουν αποσυρθεί είναι ακόμα άθικτες αλλά βρίσκονται σε ουρά για αποσυναρμολόγηση.

Μόνο τέσσερις χώρες έχουν επισήμως αναπτύξει κεφαλές, ενώ η πλειονότητα του παγκόσμιου πυρηνικού αποθέματος βρίσκεται σε εφεδρεία. Την ίδια στιγμή όμως υπάρχουν χώρες που ενισχύουν περαιτέρω τα αποθέματά τους. Η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου ανακοίνωσε πρόσφατα ότι θα αυξήσει το απόθεμά της κατά 260 κεφαλές το μέγιστο και οι υπηρεσίες πληροφοριών των ΗΠΑ αναμένουν ότι η Κίνα, η Ινδία και το Πακιστάν θα κάνουν το ίδιο.

Αν και το παγκόσμιο πυρηνικό απόθεμα πιθανότατα θα συνεχίσει να μειώνεται, ο χάρτης των χωρών που διαθέτουν πυρηνικά όπλα εν έτει 2021 δείχνει ότι η διάδοση είναι ακόμη σε εξέλιξη.

O εφιάλτης του πολέμου σε ένα πυρηνικό κράτος

Μέσα στο εύφλεκτο και απρόβλεπτο σκηνικό των τελευταίων ημερών και ενώ τα θύματα και οι πρόσφυγες αυξάνονται, πολλοί φοβούνται οτι η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία θα μπορούσε να κλιμακωθεί σε πυρηνικό πόλεμο. Τι θα συμβεί αν κάποιος από τους 15 αντιδραστήρες πυρηνικής ενέργειας της χώρας εμπλακεί σε διασταυρούμενα πυρά; Αυτός είναι ένας ακόμη φόβος -και μάλιστα υπαρκτός- που εκφράζουν οι ειδικοί, την ώρα που η Ουκρανία φλέγεται.

Όταν το πυρηνικό εργοστάσιο του Τσερνόμπιλ στην Ουκρανία καταλήφθηκε από τις ρωσικές δυνάμεις πριν από λίγες ημέρες, το ουκρανικό υπουργείο Εξωτερικών προειδοποίησε για την πιθανότητα «μιας ακόμη τεράστιας καταστροφής».

Τα κανονικά επίπεδα ραδιενέργειας στη Ζώνη Αποκλεισμού του Τσερνομπίλ - η οποία περιλαμβάνει τέσσερις κλειστούς αντιδραστήρες, ένας εκ των οποίων έλιωσε το 1986 και διέδωσε ραδιενεργά απόβλητα σε όλη την Ευρώπη - ξεπεράστηκαν σύμφωνα με την κρατική ρυθμιστική αρχή πυρηνικών της Ουκρανίας, λόγω της στρατιωτικής δραστηριότητας στην περιοχή.

Λίγη ώρα μετά οι χειρότεροι φόβοι επιβεβαιώθηκαν με την επίθεση των Ρώσων στον πυρηνικό σταθμό Zαπορίζια. Βρίσκεται στη στέπα της νότιας Ουκρανίας στον ποταμό Δνείπερο, περίπου 550 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του Κιέβου.

Από την αρχή του πολέμου οι ειδικοί ανησυχούσαν οτι οι ενεργοί πυρηνικοί αντιδραστήρες της Ουκρανίας θα μπορούσαν να παγιδευτούν στα πυρά. «Είναι μια μοναδική στιγμή στην ιστορία της πυρηνικής ενέργειας. Ένα έθνος που λειτουργεί 15 πυρηνικούς αντιδραστήρες βρίσκεται στη μέση ενός πολέμου πλήρους κλίμακας», λέει στη DW ο εμπειρογνώμονας πυρηνικών της Greenpeace Σον Μπάρνι. Τα εργοστάσια παρέχουν περίπου το ήμισυ της ηλεκτρικής ενέργειας της Ουκρανίας, αν και αυτή τη στιγμή λειτουργούν μόνο 9 από τους 15 αντιδραστήρες παραγωγής ενέργειας.

Ο φόβος για μία «νέα Φουκουσίμα»

Αν και ορισμένοι αντιδραστήρες της εποχής του Ψυχρού Πολέμου στη Σοβιετική Ένωση κατασκευάστηκαν υπόγεια για να αποκρούσουν στρατιωτικές απειλές, οι τεράστιες εγκαταστάσεις στην Ουκρανία είναι όλες υπέργειες.

Ένας πυρηνικός σταθμός είναι μια από τις πιο περίπλοκες και ευαίσθητες βιομηχανικές εγκαταστάσεις, οι οποίες απαιτούν ένα σύνολο πόρων σε ετοιμότητα ανά πάσα στιγμή για να διατηρηθούν ασφαλείς. Αυτό δεν είναι δεδομένο σε έναν πόλεμο, λένε οι ειδικοί κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου για την ευπάθεια των πυρηνικών σταθμών κατά τη διάρκεια στρατιωτικών συγκρούσεων.

Τα απενεργοποιημένα συστήματα ψύξης θα μπορούσαν να προκαλέσουν μεγάλες διαρροές ραδιενέργειας. Οι αντιδραστήρες που λειτουργούν είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι σε περίπτωση διακοπής λειτουργίας του δικτύου ηλεκτρικής ενέργειας κατά τη διάρκεια του πολέμου.

Εάν η τροφοδοσία ενός εργοστασίου γινόταν αδύνατη λόγω σφοδρού βομβαρδισμού στην περιοχή, αυτό θα μπορούσε να απενεργοποιήσει την ψύξη του αντιδραστήρα και την ψύξη της αποθήκευσης αναλωμένου καυσίμου Στο χειρότερο σενάριο, αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια νέα Φουκουσίμα, με απρόβλεπτες συνέπειες για την ευρύτερη περιοχή.

Η επίθεση στο πυρηνικό εργοστάσιο της Ζαπορίζια

Οι ουκρανικές αρχές δήλωσαν την Παρασκευή (4/3) ότι οι ρωσικοί βομβαρδισμοί προκάλεσαν πυρκαγιά στο συγκρότημα του εργοστασίου που αργότερα κατασβέστηκε. Η φωτιά σήμανε συναγερμό σε όλο τον κόσμο για μια τεράστια καταστροφή. Η Ρωσία από την πλευρά της επέρριψε ευθύνες για την επίθεση σε Ουκρανούς σαμποτέρ, χαρακτηρίζοντάς την «τερατώδη πρόκληση».

Η μονάδα της Ζαπορίζια έχει συνολική δυνατότητα παραγωγής για περίπου 6.000 μεγαβάτ, αρκετή για να τροφοδοτήσει περίπου τέσσερα εκατομμύρια σπίτια. Οι αντιδραστήρες στο εργοστάσιο λειτουργούν με εμπλουτισμένο ουράνιο και είναι πεπιεσμένου ύδατος, άρα «πολύ πιο ασφαλείς» από τους αντιδραστήρες στο Τσερνόμπιλ, σύμφωνα με τους ειδικούς.

Παρ'ολα αυτά η Διεθνής Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ) έθεσε το Κέντρο Συμβάντων και Έκτακτης Ανάγκης σε «πλήρη λειτουργία απόκρισης 24/7» λόγω της «σοβαρής κατάστασης» που εκτυλίσσεται τις τελευταίες ώρες στη Ζαπορίζια. Η υπουργός Ενέργειας των ΗΠΑ Τζένιφερ Γκράνχολμ εμφανίστηκε πάντως καθησυχαστική, λέγοντας ότι δεν υπήρξαν αυξημένες μετρήσεις ακτινοβολίας κοντά στις εγκαταστάσεις, οι αντιδραστήρες του εργοστασίου «προστατεύονται από ισχυρές δομές και οι αντιδραστήρες κλείνουν με ασφάλεια».

Ο Ζελένσκι την ίδια στιγμή απηύθυνε για μία ακόμη φορά έκκληση για βοήθεια μετά την επίθεση στον πυρηνικό σταθμό. Είναι η η πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας που ένα τρομοκρατικό κράτος διαπράττει «πυρηνική τρομοκρατία» είπε. Ο πλανήτης παρακολουθεί με κομμένη την ανάσα.

Διαβάστε Επίσης:

Τσερνόμπιλ: 35 χρόνια μετά την τραγωδία που «πάγωσε» τον κόσμο- Δείτε το Infographic του Newsbomb.gr