Κωνσταντινούπολη ή Βατικανό; Πού θα κριθεί η ειρήνη Ρωσίας–Ουκρανίας και τι σημαίνει για την Ελλάδα
Διαπραγματεύσεις με εκκλησιαστικό φόντο - Πού κρίνεται η ισορροπία και ο νέος άξονας της ειρήνης
Το Παλάτι Dolmabahçe στην Κωνσταντινούπολη (αριστερά) και η πλατεία του Αγίου Πέτρου στο Βατικανό (δεξιά)
Η ανοιχτή πρόταση για διεξαγωγή ειρηνευτικών συνομιλιών μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας στο Βατικανό ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο στις διεθνείς πρωτοβουλίες για κατάπαυση του πυρός.
Αν επιβεβαιωθεί, η επιλογή του Βατικανού ως τόπου διαπραγματεύσεων δεν έχει μόνο διπλωματικό ενδιαφέρον, αλλά και ισχυρό εκκλησιαστικό και συμβολικό βάρος, ιδίως για τον ορθόδοξο κόσμο και για την Ελλάδα.
Το Βατικανό ως χώρος ουδετερότητας
Η Αγία Έδρα έχει ιστορικά λειτουργήσει ως τόπος διεθνούς διαμεσολάβησης, με πλεονέκτημα τον θεσμικό χαρακτήρα, την ουδέτερη κρατική υπόσταση και το ευρύ διεθνές κύρος που απολαμβάνει.
Ενδεικτικά αναφέρονται οι προσπάθειες του Πάπα Πίου Β΄για μεσολάβηση πριν και κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου καθώς και τον ρόλο που είχαν διαδραματίσει οι Πάπες Ιωάννης ΚΓ’ και Παύλος ΣΤ’ στην προώθηση της πολιτικής διαλόγου με τα κράτη του Ανατολικού μπλοκ κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου όταν το Βατικανό οργάνωνε τη διπλωματία μέσω αποστολών ενώ η Αγία Έδρα έπαιξε κεντρικό ρόλο στη διαμεσολάβηση για την ειρήνη μεταξύ Αργεντινής και Χιλής στη συνοριακή κρίση στη Γη του Πυρός το 1978.
Η φιλοξενία συνομιλιών στο Βατικανό εκτιμάται ότι μπορεί να προσφέρει ένα ουδέτερο περιβάλλον, μακριά από πιέσεις και απόπειρα εκμετάλλευσης και να προσδώσει ηθική νομιμοποίηση στις διαδικασίες.
Παράλληλα, η επιλογή αυτή φαίνεται να εξυπηρετεί τον στόχο αποτροπής της Τουρκίας από το να αναδειχθεί σε φιλοξενούσα δύναμη των συνομιλιών, κάτι που, σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, θα δυσχέραινε τα ελληνικά συμφέροντα στην Ανατολική Μεσόγειο και θα ενίσχυε την εικόνα της Άγκυρας ως περιφερειακού ρυθμιστή.
Η ορθόδοξη διάσταση
Η ουκρανική κρίση έχει ήδη δημιουργήσει εκκλησιαστικά προηγούμενα, με την αναγνώριση της Αυτοκεφαλίας της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας και τη ρήξη Μόσχας–Φαναρίου με τη διακοπή της ευχαριστιακής κοινωνίας με το Οικουμενικό Πατριαρχείο εκ μέρους της Ρωσικής Εκκλησίας. Σε αυτό το πλαίσιο, οποιαδήποτε συζήτηση περί φιλοξενίας συνομιλιών σε ορθόδοξο έδαφος ακυρώνεται από τις υπάρχουσες εντάσεις.
Η πρόταση του Βατικανού, εκτιμάται ότι δεν υποκαθιστά την Ορθοδοξία, αλλά προσφέρεται ως λύση όταν δεν υπάρχει κοινά αποδεκτός ορθόδοξος τόπος. Η στήριξη τέτοιων προσπαθειών, όπως σημειώνουν εκκλησιαστικοί κύκλοι, δεν συνεπάγεται θεολογική παραχώρηση, αλλά εστιάζει στην αναζήτηση διαύλων ειρήνης.
Φωνές επιφυλακτικότητας
Σε συντηρητικούς ορθόδοξους κύκλους, κυρίως στη Ρωσία και σε παραδοσιακά θεολογικά περιβάλλοντα της Βαλκανικής, η εμπλοκή του Βατικανού εγείρει ισχυρές επιφυλάξεις. Εκφράζονται φόβοι πως μια τέτοια μεσολάβηση μπορεί να εμπεριέχει στοιχεία ήπιας διείσδυσης παπικής επιρροής στον ορθόδοξο κόσμο, ή να εκληφθεί ως έμμεση επιβεβαίωση ενός «παγκόσμιου πρωτείου» του Πάπα ακόμη και στα εσωτερικά της Ανατολής.
Ορισμένοι θεολόγοι χαρακτηρίζουν την πρόταση ως «ειρήνη με δυτικό θυμιατό» και επιμένουν πως το μόνο κανονικό πλαίσιο επίλυσης διαφορών μεταξύ ορθοδόξων εθνών είναι εντός της συνοδικής παράδοσης της Ορθοδοξίας.
Η Ελλάδα ανάμεσα σε Δύση και Ανατολή
Η ελληνική διπλωματία διατηρεί, μέχρι στιγμής, χαμηλό προφίλ στο θέμα. Διπλωματικοί παρατηρητές επισημαίνουν ότι η Αθήνα παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις, καθώς η επιλογή του Βατικανού λειτουργεί ως ανάχωμα έναντι της τουρκικής διπλωματικής διείσδυσης. Ταυτόχρονα, δεν επιδιώκει να εμπλακεί ενεργά, αποφεύγοντας την εμπλοκή σε ένα πεδίο όπου οι γραμμές είναι εξαιρετικά λεπτές.
Η Ελλάδα, ωστόσο, διαθέτει θεσμική σχέση με το Οικουμενικό Πατριαρχείο και σημαντική εμπειρία σε ζητήματα εκκλησιαστικής διπλωματίας, κάτι που της επιτρέπει, εφόσον το επιλέξει, να συμβάλει στο μέλλον με διακριτικότητα και κύρος.
Η πρόταση για συνομιλίες στο Βατικανό εντάσσεται σε ένα πολύπλοκο σύνολο διπλωματικών, πνευματικών και θεσμικών παραμέτρων. Η επιλογή του τόπου δεν αφορά μόνο τον συμβολισμό ή την ουδετερότητα, αλλά καθορίζει και το αφήγημα της ειρήνης που θα κυριαρχήσει στην επόμενη φάση της ευρωπαϊκής ασφάλειας.
Η Ορθοδοξία παραμένει βαθιά παρούσα ως πολιτισμικό και πνευματικό υπόστρωμα, ακόμη κι αν δεν διαμορφώνει αυτή τη στιγμή το πλαίσιο του διαλόγου.
Διαπραγματεύσεις στην Τουρκία ή στο Βατικανό; Οι επιπτώσεις για την Ελλάδα
Η επιλογή του τόπου διεξαγωγής των διαπραγματεύσεων δεν είναι ουδέτερη από γεωπολιτική σκοπιά και μπορεί να επηρεάσει τη θέση της Ελλάδας σε ζητήματα ευρύτερης περιφερειακής σταθερότητας.
Εάν οι συνομιλίες φιλοξενηθούν στην Τουρκία, θα πρόκειται για σημαντική διπλωματική νίκη για την Άγκυρα, η οποία θα μπορούσε να προβάλει εαυτήν ως "ειρηνοποιό δύναμη" στη διεθνή σκηνή, με όποιες αντιφάσεις έχει ένας τέτοιος ρόλος για την Τουρκία. Κάτι τέτοιο θα της παρείχε διπλωματικό κεφάλαιο που πιθανώς θα αξιοποιούσε σε κρίσιμα ελληνοτουρκικά μέτωπα, όπως το Αιγαίο, η Ανατολική Μεσόγειος και το Κυπριακό.
Αντίθετα, η φιλοξενία στο Βατικανό αφαιρεί τέτοια περιθώρια εργαλειοποίησης, προσφέροντας στην Ελλάδα έναν πιο προβλέψιμο, σταθερό και μη ανταγωνιστικό τρίτο πόλο, ο οποίος δεν έχει άμεσες γεωπολιτικές διεκδικήσεις στην περιοχή. Παράλληλα, η επιλογή του Βατικανού δεν εμπλέκει την Ελλάδα ενεργά, αλλά της δίνει περιθώρια παρασκηνιακής στήριξης και αξιοποίησης της πνευματικής διπλωματίας, κυρίως μέσω του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Ωστόσο, πρέπει να επισημανθεί ότι στην Ουκρανία, ένα από τα ζητήματα που τίθενται στις διαπραγματεύσεις είναι το εκκλησιαστικό. Υπενθυμίζεται ότι στην Ουκρανία υφίσταται η αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία η οποία δεν αναγνωρίζεται από τη Μόσχα, η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησίας η οποία το 2022 αποφάσισε την πλήρη αυτονόμηση της από το Πατριαρχείο Μόσχας, ανακοινώνοντας ότι διαφωνεί με τις θέσεις του Πατριάρχη Μόσχας Κυρίλλου, η οποία συνεχίζει να απηχεί τις ρωσικές θέσεις και την σχισματική Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία (Πατριαρχείο Κιέβου).
Το ερώτημα που παραμένει ανοιχτό είναι αν το Βατικανό θα προσφέρει εγγυήσεις θεσμικής εκπροσώπησης της Ορθόδοξης πλευράς και συγκεκριμένα ποιας.
.jpg)
