Το Ρουμλούκι και η σχέση του… με τον Μέγα Αλέξανδρο

Η ιστορία με τα 450 πρόβατα του κτηνοτρόφου Κώστα Θεοφίλου, τα οποία οδηγήθηκαν σε θανάτωση λόγω ευλογιάς προκάλεσε ενδιαφέρον και συγκίνηση σε όλη την Ελλάδα. Ο κύριος Θεοφίλου, από το Μικρό Μοναστήρι, έναν οικισμό που βρίσκεται περίπου 40 χιλιόμετρα δυτικά της Θεσσαλονίκης μεταφέρθηκε με συμπτώματα εγκεφαλικού στο νοσοκομείο Γιαννιτσών λίγο μετά την αμετάκλητη απόφαση για θανάτωση των προβάτων του. Ευτυχώς, πλέον, είναι καλά στην υγεία του. Ο κ. Θεοφίλου υποστηρίζει ότι τα πρόβατά του ανήκουν στη σπάνια φυλή αυτοχθόνων προβάτων Ρουμλουκίου και ίσως ήταν τα τελευταία. Από την πλευρά της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας και του Καθηγητή Κτηνιατρικής του ΑΠΘ Γιώργου Αρσένου, η «αυτόχθων φυλή αιγοπροβάτων Ρουμλουκίου» είναι ανύπαρκτη για όλες τις επιστημονικές βάσεις. Πέρα όμως από την ιστορία με τα πρόβατα υπάρχει και μία άλλη παράμετρος στο συγκεκριμένο θέμα. Τι είναι το Ρουμλούκι; Ας δούμε όλα τα σχετικά με το Ρουμλούκι, που όντως υπάρχει και την ιδιαίτερη σχέση του Μεγάλου Αλεξάνδρου με αυτό.

Πού βρίσκεται το Ρουμλούκι ή Καμπανία; - Πώς πήρε το όνομά του;

Ρουμλούκι (και σπανιότερα Ρουμούλκι) ονομαζόταν ,κυρίως στο παρελθόν, τμήμα της πεδιάδας της Ημαθίας που διασχίζει ο ποταμός Αλιάκμονας. Απλώνεται από τις παρυφές των Πιερίων, μέχρι την περιοχή της, αποξηραμένης σήμερα, λίμνης των Γιαννιτσών, γνωστής από τις μεγάλες μάχες που έγιναν εκεί μεταξύ Ελλήνων-Βουλγάρων και Τούρκων κατά τον Μακεδονικό Αγώνα (1904-1908) και κάτω από τα υψώματα της Βέροιας μέχρι τον ποταμό Λουδία και τις εκβολές του Αλιάκμονα στον Θερμαϊκό Κόλπο, ενώ κάποιοι την επεκτείνουν ως τον ποταμό Αξιό. Η ονομασία Ρουμλούκι οφείλεται στους Οθωμανούς, οι οποίοι όταν έφτασαν στην περιοχή τον 14^ο-15^ο αιώνα, αναγνωρίζοντας την ελληνικότητα του πληθυσμού της, την ονόμασαν Rumlik-Ρουμλούκ ή Ουρουμλούκ. Η λέξη παράγεται από το Rum (Ρουμ), δηλαδή Ρωμιός, Έλληνας και τον επιθετικό προσδιορισμό ή κτητικό -lik (-λουκ) που σημαίνει ότι κατοικείται από Ρωμιούς, από Έλληνες. Το Ρουμλούκ, που εξελληνίστηκε και έγινε Ρουμλούκι, σημαίνει «Ελληνότοπος», «Τόπος των Ρωμιών».

Βασικό κέντρο του Ρουμλουκίου είναι η Αλεξάνδρεια Ημαθίας, γνωστότερη παλαιότερα με το όνομα Γιδάς. Στον χάρτη που βλέπετε, υπάρχουν τα κυριότερα χωριά του Ρουμλουκίου. Να σημειωθεί όμως ότι οι θέσεις των χωριών δεν ήταν πάντα σταθερές. Λόγω των πλημμυρών του Αλιάκμονα, πολλά χωριά εγκαταλείπονταν από τους κατοίκους τους, που δημιουργούσαν άλλα, σε νέες θέσεις.

Το Ρουμλούκι είναι γνωστό και ως Καμπανία. Σύμφωνα με τον κύριο Ιωάννη Μοσχόπουλο, στους Ρωμαίους ή στους Γαλάτες πρέπει να αποδώσουμε την χρήση του λατινικού όρου «Καμπάνια – Καμπανία» (=πεδιάδα) για προσδιορισμό της πεδιάδας του κάτω ρου του Αλιάκμονα. Από τις περιγραφές της Ιταλικής και Γαλλικής Καμπανίας προκύπτει η προφανής ομοιότητα των χαρακτηριστικών και της δικής μας πεδιάδας, οπότε όταν οι Ρωμαίοι ή οι Γαλάτες είδαν την πεδιάδα ανάμεσα στη Βέροια και στη Θεσσαλονίκη, την αποκάλεσαν με ευκολία «Καμπανία», όνομα που φέρει διαρκώς έκτοτε παράλληλα με άλλες ονομασίες της. Βέβαια δεν γνωρίζουμε, εάν ως «Καμπανία» οριοθετούσαν την ευρύτερη πεδιάδα της Κεντρικής Μακεδονίας, δηλαδή αυτή που περικλείεται από τα όρη Πιέρια, Βέρμιο, Πάικο, Χορτιάτη και από τον Θερμαϊκό κόλπο ή μόνο την πεδιάδα μεταξύ Βέροιας και Θεσσαλονίκης. Πάντως το βέβαιο είναι ότι η πεδιάδα αυτή της «μακεδονίδας γης», που αρχικά μοιράστηκε στους εταίρους συμπολεμιστές των Μακεδόνων βασιλέων, συνέχισε μέχρι το τέλος της ρωμαιοκρατίας να καλλιεργείται από στρατιώτες γεωργούς.

Η Αλεξάνδρεια Ημαθίας και το προνόμιο που παραχώρησε στις γυναίκες της ο Μέγας Αλέξανδρος

Η Αλεξάνδρεια, γνωστή και με το παλιό της όνομα Γιδάς (ή Γηδάς για κάποιους) είναι η τρίτη μεγαλύτερη πόλη σε πληθυσμό του νομού (περιφερειακής ενότητας) Ημαθίας μετά τη Βέροια, την πρωτεύουσά της και τη Νάουσα. Αποτελεί σήμερα έδρα ομώνυμου Δήμου και ο πληθυσμός της, κατά την απογραφή του 2021 ήταν 15.042 κάτοικοι. Η περιοχή απελευθερώθηκε από τον Ελληνικό Στρατό το 1912. Η πόλη, το 1918 αναφέρεται ως Γιδάς. Το όνομα αυτό οφείλεται είτε στις πολλές γίδες που υπήρχαν εκεί, είτε στην Βυζαντινή οικογένεια των Γίδων, είτε στην τουρκική λέξη gida= τροφή. Υπάρχει και μια άλλη άποψη, σύμφωνα με την οποία, η ορθή γραφή της λέξης είναι Γηδάς, προέρχεται από τα βυζαντινά χρόνια και σημαίνει «Γη οδός». Πάντως, το 1952, το Δημοτικό Συμβούλιο της πόλης ζήτησε τη μετονομασία της πόλης σε Αλεξάνδρεια. Το σκεπτικό του αιτήματος ήταν το εξής:

«Εν Γιδά τη 2αν του μηνός Απριλίου του έτους 1952, ημέραν της εβδομάδος Τετάρτη και ώραν 4 μ.μ. συνήλθε το Δημοτικό Συμβούλιο Γιδά εν τη συνήθη των συνεδριάσεων αιθούσης υπό την προεδρίαν του προέδρου αυτού κ. Ανδρέα Κυρόπουλου, παρόντων κατόπιν προσκλήσεως και των μελών κ.κ.

1. Κ. Μανωλόπουλου
2. Ν. Μηνόπουλου
3. Γ. Σωτηρόπουλου
4. Αν. Ράπτη
5. Κ. Γεωργόπουλου,

απόντων των κ.κ. Στ. Γιαννόπουλου, Θ Ντινόπουλου, Θ. Οικονομόπουλου και ευρέθεν νομίμω απαρτία προβαίνει εις την λήψην αποφάσεως επί του 1ου θέματος της ημερησίας διατάξεως ακούσα του κ. προέδρου εισηγηθέντος εις Συμβούλιον την μετονομασίαν της πόλεως Γιδά εις Αλεξάνδρεια και καλούσαντος ίνα τούτο αποφανθεί.

Το Δημοτικό Συμβούλιο
Λαβόν υπόψην

1. Ότι η πόλις του Γιδά, έδρα ομώνυμου Δήμου, τυγχάνει κέντρο εμπορικόν και συγκοινωνιακόν, επιπροσθέτως δε και μιας κατ’ εξοχήν γεωργικής περιφέρειας της χώρας, είναι η μητρόπολις του κάμπου που όστις ευρίσκεται μεταξύ Βέροιας, Κατερίνης και Γιαννιτσών υπό το όνομα περιφέρεια Ρουμλουκιού, έχουσα 40 – 45 χιλιάδας κατοίκους, της οποίας πρωτεύουσα τυγχάνει η πόλις του Γιδά.
2. Ότι η πόλις του Γιδά καθ’ η πολύ πλησίον της γενέτειρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, είναι η μόνη ήτις δέον νa φέρη το όνομα του μεγάλου αυτού τέκνου της Μακεδονίας, την ονομασία του οποίου ουδεμία πόλις ή χωρίον της Ελλάδος φέρη.
3. Ότι αι γυναίκαι της πόλεως Γιδά και περιφέρειάς της, μέχρι πρότινος ενεδύοντο την περικεφαλαίαν του Μεγάλου Αλεξάνδρου η δε ενδυμασία έχει την καταγωγήν της εκ των χρόνων του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
4. Ότι η νυν προέλευσιν της πόλεως ουδεμίας ιστορικήν προέλευσιν έχει παρά τας ιστορικάς αναζητήσεως προσθέτη δε τυγχάνη και κακόηχος. Ιδόν και το άρθρον 8 κώδικος της περί Δήμων και Κοινοτήτων Νομοθεσίας.

Αποφαίνεται ομοφώνως
Όπως η πόλις του Γιδά μετονομασθή εις ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΝ.
Του κ. Δημάρχου ανατίθεται η περαιτέρω ενέργεια των δεόντων.

ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟΝ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΝ

Πραγματικά, από το 1953 μέχρι σήμερα η πόλη ονομάζεται Αλεξάνδρεια.

«Κατσούλι»: η «περικεφαλαία» των γυναικών της Αλεξάνδρειας και η σχέση της με τον Μέγα Αλέξανδρο

Το καύχημα των γυναικών της Αλεξάνδρειας και των οικισμών της γύρω περιοχής είναι το «κατσούλι» όπως λέγεται, ένα είδος κεφαλόδεσμου που μοιάζει με περικεφαλαία και που, κατά την παράδοση, σχετίζεται με τον Μέγα Αλέξανδρο. Το κατσούλι φτιάχνεται από τρία μαντίλια και αναπαριστά αρχαία περικεφαλαία.

Οι γυναίκες της Αλεξάνδρειας περηφανεύονται ότι το «δικαίωμα» να φορούν το κατσούλι τους το έδωσε ο Μέγας Αλέξανδρος. Για το πώς έγινε αυτό υπάρχουν τρεις εκδοχές. Σύμφωνα με την πρώτη, όταν κάποια στιγμή ο Αλέξανδρος απουσίαζε από τη Μακεδονία σε μία εκστρατεία, εισέβαλαν στην περιοχή της σημερινής Αλεξάνδρειας επιδρομείς. Η ολιγάριθμη φρουρά οπισθοχώρησε. Τότε οι γυναίκες πήραν τα όπλα, πολέμησαν θαρραλέα και έδιωξαν τους εισβολείς. Όταν επέστρεψε ο Αλέξανδρος και πληροφορήθηκε το γεγονός διέταξε τους άνδρες να βγάλουν τις περικεφαλαίες τους και να τις δώσει στις γυναίκες, οι οποίες από τότε τις φορούν με περηφάνια.

Σύμφωνα με τη δεύτερη εκδοχή, κατά τη διάρκεια μιας μάχης που ήταν ιδιαίτερα σκληρή, μερικοί στρατιώτες δείλιασαν. Οι γυναίκες όμως όχι. Μερικές πήραν τα όπλα και άρχισαν να πολεμούν. Άλλες έφερναν τρόφιμα και νερό στους στρατιώτες και τους εμψύχωναν. Μετά το τέλος της μάχης, ο Μέγας Αλέξανδρος για να ντροπιάσει τους λιπόψυχους στρατιώτες τους έβγαλε τις περικεφαλαίες και τις έδωσε στις θαρραλέες γυναίκες.

Υπάρχει τέλος και μία τρίτη εκδοχή σύμφωνα με την οποία στη διάρκεια μιας μάχης έπεσε η περικεφαλαία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, την οποία πήρε και διέσωσε από τους εχθρούς, μια γυναίκα. Ο μεγάλος στρατηλάτης επέτρεψε τότε στις γυναίκες της περιοχής να φορούν την παραδοσιακή μεταλλική Μακεδονική περικεφαλαία.

Η σχέση του μεγάλου Μακεδόνα στρατηλάτη με την περιοχή θεωρείται δεδομένη, καθώς εκεί βρίσκεται και η Βεργίνα. Όπως είναι γνωστό, στη θέση της Βεργίνας βρίσκονταν στην αρχαιότητα οι Αιγαί (Αιγές), η πρωτεύουσα της αρχαίας Μακεδονίας.

Από τότε, το «κατσούλι» είναι αναπόσπαστο κομμάτι της γυναικείας φορεσιάς στο Ρουμλούκι. Ο συγκεκριμένος κεφαλόδεσμος έχει αρκετές παραλλαγές, ώστε να ξεχωρίζει κάθε χωριό που το φορά, αλλά και κάθε γυναίκα. Το σχήμα περικεφαλαίας στο «κατσούλι» έδινε μια μικρή ξύλινη κατασκευή γεμισμένη συνήθως με βαμβάκι. Ο τρόπος δεσίματος του ήταν μια περίπλοκη διαδικασία που αντιμετωπιζόταν ως ιεροτελεστία. Το «κατσούλι» αποτελείται από δύο λευκά μαντίλια, τον νταρμά και το τσεμπέρι και από ένα μαύρο, το μαφέσι. Τα κοσμήματα στο κεφάλι ήταν αρκετά, μεταξύ των οποίων, τα φλουριά, το ασημένιο γιορντάνι(γυναικείο κόσμημα για τον λαιμό ή το μέτωπο) και οι δαυλοί. Πέρα από το «κατσούλι» και η φορεσιά του Ρουμλουκιού ξεχωρίζει για τη λιτότητα και την αρχοντιά της από τις υπόλοιπες Ελληνικές ενδυμασίες.

Αλεξάνδρεια: η πρωτεύουσα του Ρουμλουκίου

Μεγαλύτερη πόλη στο Ρουμλούκι, επίσης γνωστό και ως Καμπανία και «πρωτεύουσα» της περιοχής είναι η Αλεξάνδρεια. Αρχαία μαρμάρινα αρχιτεκτονικά τμήματα έχουν βρεθεί στην περιοχή της Αλεξάνδρειας, όμως δεν έχουν γίνει εκεί συστηματικές αρχαιολογικές έρευνες. Ο Μέγας Αλέξανδρος είχε στρατοπεδεύσει εκεί πριν να ξεκινήσει τη μεγάλη του εκστρατεία για την Ασία. Οι πληροφορίες που έχουμε για την πόλη τους επόμενους αιώνες δεν είναι πολλές. Με το όνομα Γιδάς εμφανίζεται τον 18^ο αιώνα. Συγκεκριμένα γύρω στο 1724-1725. Στη θέση όπου βρίσκεται σήμερα η Αλεξάνδρεια αναφέρεται πριν την εποχή αυτή οικισμός με το όνομα Φούρκα. Την περιοχή επισκέφτηκε το 1775 ο Κοσμάς ο Αιτωλός.

Οι κάτοικοι του Ρουμλουκίου εξεγέρθηκαν το 1821. Επιφανέστερος αγωνιστής ήταν ο Ζήσης Γιδιώτης, ο οποίος μας είναι γνωστός από έγγραφο του 1826. Σημαντική ήταν η συμβολή των κατοίκων του Ρουμλουκίου και στον Μακεδονικό Αγώνα (1904-1908). Άλλωστε η περιοχή γειτνίαζε με την αποξηραμένη σήμερα λίμνη των Γιαννιτσών στην οποία διεξήχθησαν σκληρές μάχες. Τα άλλοτε παραλίμνια χωριά, Καμποχώρι, Νησί, Σχοινάς και Νεοχώρι είχαν πολύ σημαντική συμβολή στον Μακεδονικό Αγώνα. Μάλιστα, το Νησί κάηκε το 1906 από Βούλγαρους κομιτατζήδες. Σπουδαίοι Αλεξανδρινοί Μακεδονομάχοι ήταν οι οπλαρχηγοί Τζόλας Περήφανος, Θεοχάρης Κούγκας, Απόστολος Ματόπουλος και ο δάσκαλος Θωμάς Κουκουλούδης. Ο Γιδάς απελευθερώθηκε από Ελληνικό Στρατό, στις 18 Οκτωβρίου 1912 και ο σιδηροδρομικός σταθμός του χρησιμοποιήθηκε ως έδρα του Επιτελείου του Ελληνικού Στρατού για την κατάληψη των Γιαννιτσών και της Θεσσαλονίκης.

Μάλιστα, από τον τηλέγραφο αυτού του σιδηροδρομικού σταθμού, ενημερώθηκε η Αθήνα για την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης. Το 1920, ο Γιδάς είχε 844 κατοίκους (και 22 ο σιδηροδρομικός σταθμός του). Μετά την αποξήρανση της λίμνης των Γιαννιτσών, την κατασκευή εκτεταμένου αρδευτικού δικτύου και τη θέση του ως συγκοινωνιακός κόμβος ο Γιδάς που είναι χτισμένος σε υψόμετρο 10 μέτρων, άρχισε να αναπτύσσεται ραγδαία. Έτσι, ως Αλεξάνδρεια πλέον, το 1961 είχε 6.168 κατοίκους και το 1971, 8.119 για να ξεπεράσει το 2021 τους 15.000.

Τα πρόβατα της φυλής Ρουμλουκίου

Πολύς λόγος έγινε τελευταία για το αν υπάρχουν ή όχι πρόβατα, αυτόχθονα, της φυλής Ρουμλουκίου. Είναι σχεδόν βέβαιο, ότι όντως υπάρχει αυτή η φυλή και πήρε το όνομά της από το Ρουμλούκι. Η φυλή προέκυψε από τη διασταύρωση εγχώριων πεδινών προβάτων με κοπάδια Αλβανών νομάδων, κυρίως Γκέγκηδων, που κατέβαιναν για διαχείμαση στη Μακεδονία. Σταδιακά, τα πρόβατα αυτά εξαπλώθηκαν σε ολόκληρη τη Μακεδονία, μέχρι το Μοναστήρι, ακόμα και στην Αλβανία.

Σταδιακά, οι αλλαγές στην κτηνοτροφία και η απουσία οργανωμένων προγραμμάτων διατήρησης οδήγησαν σε ραγδαία μείωση του πληθυσμού των προβάτων της φυλής. Τη δεκαετία του 1990 η φυλή θεωρήθηκε επίσημα εξαφανισμένη. Όμως πριν λίγα χρόνια, ερευνητές του Κέντρου Ζωικών Γενετικών Πόρων Θεσσαλονίκης εντόπισαν το τελευταίο (;) μετακινούμενο κοπάδι της φυλής Ρουμλουκίου. Ήταν αυτό του Κ. Θεοφίλου, τα προβάτα του οποίου θανατώθηκαν λόγω ευλογιάς. Από αυτό το κοπάδι είχε ξεκινήσει μια προσπάθεια ανασύνταξης της φυλής στην Κρύα Βρύση Πέλλας, ενώ υπάρχουν αναφορές και για ανάλογη προσπάθεια στον χώρο των πρώην ΤΕΙ Φλώρινας. Ας ελπίσουμε ότι αυτές θα ευοδωθούν και ότι στη συνέχεια οι αρμόδιοι θα κάνουν αυτό που πρέπει για την αναγέννηση της φυλής…