Γεωπολιτικό σταυρόλεξο νότια της Κρήτης: Η στρατηγική Ελλάδας, Τουρκίας, Λιβύης για θαλάσσιες ζώνες

Η πρόσφατη ρηματική διακοίνωση της Λιβύης, η αντίδραση της Αθήνας η οποία ετοιμάζει επιστολή στον ΟΗΕ και το ταξίδι του Έλληνα υπουργού Εξωτερικών, Γιώργου Γεραπετρίτη, αναδεικνύουν εκ νέου το υπαρκτό ρήγμα στην ερμηνεία του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η αντιπαράθεση για την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών νότια της Κρήτης δεν αφορά μόνο γεωγραφικούς υπολογισμούς ή τεχνικά δεδομένα. Είναι η κορύφωση τριών στρατηγικών, καθεμιά εκ των οποίων βασίζεται σε διαφορετική θεώρηση του Διεθνούς Δικαίου, της γεωγραφίας και της έννοιας των κυριαρχικών δικαιωμάτων.

Η Ελλάδα προκρίνει τη μέθοδο της μέσης γραμμής, η Τουρκία επιδιώκει τη μονομερή επιβολή ηπειρωτικού μετώπου και η Λιβύη ακολουθεί υβριδική προσέγγιση με αναφορές σε γεωλογικά και πολιτικά επιχειρήματα.

Η ελληνική στρατηγική

Η ελληνική θέση ακολουθεί με συνέπεια, σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, τη μεθοδολογία της μέσης γραμμής, δηλαδή της ίσης απόστασης από τις γραμμές βάσης των εμπλεκόμενων κρατών. Κάθε νησί, είτε πρόκειται για την Κρήτη είτε για μικρότερα νησιωτικά συμπλέγματα, θεωρείται ότι διαθέτει πλήρη δικαιώματα σε υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ, σύμφωνα με τις διατάξεις της Σύμβασης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), στην οποία η Ελλάδα είναι πλήρες και ενεργό συμβαλλόμενο μέρος.

Η μέθοδος αυτή χρησιμοποιείται από διεθνή δικαιοδοτικά όργανα ως αφετηρία στις περισσότερες σύγχρονες αποφάσεις. Η Ελλάδα την επικαλείται ως μηχανισμό δικαιοσύνης και ασφάλειας δικαίου. Δεν περιλαμβάνει αναλογισμούς γεωπολιτικής ισχύος, ούτε τροποποιήσεις βάσει γεωμορφολογίας. Αυτό καθιστά τη θέση της νομικά στέρεη και ισχυρή αλλά διπλωματικά απαιτητική, καθώς προϋποθέτει την αποδοχή της πλήρους επήρειας των ελληνικών νησιών από όλα τα εμπλεκόμενα μέρη.

Η τουρκική στρατηγική

Η Τουρκία απορρίπτει το σύνολο της ελληνικής προσέγγισης, τόσο ως προς τη μεθοδολογία όσο και ως προς το θεσμικό πλαίσιο. Δεν είναι μέλος της UNCLOS και ερμηνεύει το εθιμικό δίκαιο της θάλασσας με βάση τη δική της στρατηγική θεώρηση. Ο πυρήνας της τουρκικής θέσης είναι ότι τα νησιά δεν δικαιούνται θαλάσσιες ζώνες πέραν των χωρικών τους υδάτων όταν παρεμβάλλονται απέναντι από μεγάλες ηπειρωτικές ακτές.

Η προσέγγιση της Τουρκίας θεμελιώνεται σε αυτό που αποκαλεί «δίκαιη αναλογία ακτογραμμών». Έτσι επιχειρεί να εξαλείψει τον ρόλο της Κρήτης και των Δωδεκανήσων από κάθε διαδικασία οριοθέτησης, επικαλούμενη την απόσταση, το μέγεθος και την «παραμόρφωση» του χώρου. Αυτή η στρατηγική εφαρμόστηκε στο Τουρκο-Λιβυκό Μνημόνιο του 2019, το οποίο σχεδιάστηκε να δημιουργήσει de facto θαλάσσια σύνορα, αγνοώντας πλήρως την ύπαρξη ελληνικών νησιών. Η τουρκική στάση δεν είναι μόνο αντίθετη στη νομολογία διεθνών δικαστηρίων αλλά έχει χαρακτηριστεί ως παράνομη και ανυπόστατη από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τρίτα κράτη.

Η λιβυκή στρατηγική

Η Λιβύη υιοθετεί μια μεθοδολογία ενδιάμεση ανάμεσα στις δύο παραπάνω. Επισήμως είναι συμβαλλόμενο μέρος της UNCLOS, αλλά ερμηνεύει με ευελιξία τις διατάξεις της. Στη διακοίνωση του Ιουνίου 2025 προς τον ΟΗΕ, η λιβυκή κυβέρνηση δεν απορρίπτει τη χρήση της μέσης γραμμής, όμως τονίζει ότι αυτή πρέπει να αναπροσαρμόζεται σε συνθήκες όπου η γεωμορφολογία δημιουργεί ανισορροπία.

Επιχειρηματολογεί ότι η Κρήτη αποτελεί εξογκωμένο νησιωτικό σχηματισμό με ασύμμετρη επήρεια και επικαλείται τη φυσική προέκταση της λιβυκής υφαλοκρηπίδας ως κριτήριο δικαιοσύνης. Το επιχείρημα της «natural prolongation» παραπέμπει ευθέως στην υπόθεση Λιβύης–Μάλτας του 1985 στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Παρότι το Δικαστήριο τότε περιόρισε τη βαρύτητα της φυσικής προέκτασης, η Λιβύη εξακολουθεί να χρησιμοποιεί το προηγούμενο αυτό ως βάση για διπλωματική διαπραγμάτευση.

Σε αντίθεση με την Τουρκία, η Λιβύη δεν απορρίπτει εντελώς την ύπαρξη ελληνικής επήρειας. Αμφισβητεί το εύρος της, χωρίς να αποκλείει τη δυνατότητα συμβιβασμού. Η πολιτική αυτή λειτουργεί περισσότερο ως εργαλείο διαπραγμάτευσης, παρά ως απόλυτη στρατηγική ανατροπής.

Διαβάστε επίσης