Χειμερινό Ηλιοστάσιο 2025: Πλησιάζει η μεγαλύτερη νύχτα του χρόνου

Το χειμερινό ηλιοστάσιο συμβαίνει κάθε χρόνο στο Βόρειο Ημισφαίριο της Γης στις 21 ή 22 Δεκεμβρίου, οπότε παρατηρείται η μικρότερη ημέρα του χρόνου και ορίζεται ως η επίσημη έναρξη του χειμώνα. Στο Νότιο Ημισφαίριο αντίστροφα παρατηρείται η μεγαλύτερη ημέρα του χρόνου και ορίζεται ως η επίσημη έναρξη του καλοκαιριού.

Η λέξη «ηλιοστάσιο» προέρχεται από τις λατινικές λέξεις «sol» που σημαίνει ήλιος και «stitium», που μπορεί να σημαίνει «παύση» ή «σταμάτημα». Το ηλιοστάσιο είναι το τέλος της ετήσιας πορείας του ήλιου ψηλότερα ή χαμηλότερα στον ουρανό. Το χειμερινό ηλιοστάσιο είναι η περίοδος κατά την οποία ο ήλιος διαγράφει το μικρότερο, χαμηλότερο τόξο του. Αμέσως μετά βέβαια, αρχίζει να ανεβαίνει ξανά και οι μέρες θα γίνονται λίγο μεγαλύτερες κάθε μέρα μέχρι το τέλος Ιουνίου.

Οι άνθρωποι έχουν σηματοδοτήσει τα ηλιοστάσια για αιώνες με εορτασμούς και μνημεία όπως το Στόουνχεντζ, το οποίο σχεδιάστηκε για να ευθυγραμμίζεται με τις τροχιές του ήλιου κατά τα ηλιοστάσια.

Τι είναι το ηλιοστάσιο;

Καθώς η Γη ταξιδεύει γύρω από τον ήλιο, το κάνει υπό γωνία, με αποτέλεσμα η θερμότητα και το φως του ήλιου να πέφτουν άνισα στο βόρειο και στο νότιο μισό του πλανήτη για το μεγαλύτερο μέρος του έτους. Τα ηλιοστάσια σηματοδοτούν τις ώρες κατά τις οποίες η κλίση της Γης προς ή μακριά από τον ήλιο βρίσκεται στο μέγιστο. Αυτό σημαίνει ότι τα ημισφαίρια λαμβάνουν πολύ διαφορετικές ποσότητες ηλιακού φωτός — και οι ημέρες και οι νύχτες είναι στο μέγιστο βαθμό άνισες.

Κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο του Βόρειου Ημισφαιρίου, το άνω μισό της Γης βρίσκεται στη μέγιστη κλίση του από τον ήλιο, με αποτέλεσμα τη μικρότερη ημέρα και τη μεγαλύτερη νύχτα του χρόνου. Το χειμερινό ηλιοστάσιο μπορεί να πέσει μεταξύ 20 και 23 Δεκεμβρίου, φέτος είναι την Κυριακή, 21 Δεκεμβρίου.

Το αντίθετο συμβαίνει σε ένα θερινό ηλιοστάσιο στο Βόρειο Ημισφαίριο: Το άνω μισό της Γης γέρνει προς τον ήλιο, δημιουργώντας τη μεγαλύτερη ημέρα και τη μικρότερη νύχτα του χρόνου. Αυτό το ηλιοστάσιο πέφτει μεταξύ 20 και 22 Ιουνίου.

Τι είναι η ισημερία;

Κατά τη διάρκεια της ισημερίας, ο άξονας της Γης και η τροχιά της ευθυγραμμίζονται έτσι ώστε και τα δύο ημισφαίρια να λαμβάνουν ίση ποσότητα ηλιακού φωτός. Αυτό συμβαίνει επειδή κατά την ισημερία, η μέρα και η νύχτα διαρκούν σχεδόν το ίδιο χρονικό διάστημα, αν και μπορεί να υπάρχει αναντιστοιχία μερικών επιπλέον λεπτών, ανάλογα με το πού βρίσκεται κανείς στον πλανήτη.

Η φθινοπωρινή ισημερία στο Βόρειο Ημισφαίριο μπορεί να συμβεί μεταξύ 21 και 24 Σεπτεμβρίου, ανάλογα με το έτος. Η εαρινή ισημερία μπορεί να συμβεί μεταξύ 19 και 21 Μαρτίου. Ενώ οι αστρονομικές εποχές εξαρτώνται από το πώς κινείται η Γη γύρω από τον ήλιο, οι μετεωρολογικές εποχές ορίζονται από τον καιρό.

Οι μετεωρολόγοι χωρίζουν το έτος σε τρίμηνες εποχές με βάση τους ετήσιους κύκλους θερμοκρασίας. Με βάση αυτό το ημερολόγιο, η άνοιξη ξεκινά την 1η Μαρτίου, το καλοκαίρι την 1η Ιουνίου, το φθινόπωρο την 1η Σεπτεμβρίου και ο χειμώνας την 1η Δεκεμβρίου.

Το ηλιοστάσιο στη λαογραφία

Ο Ήλιος λατρεύτηκε από τους αρχαίους σαν θεός και σχεδόν όλοι οι αρχαίοι λαοί καθιέρωσαν προς τιμή του διάφορες γιορτές, από τους Σκανδιναβούς και τους Ιρανούς έως τους Μάγια και τους Ίνκας. Σχεδόν παντού, οι μεγαλύτερες γιορτές γίνονταν κατά την εποχή του χειμερινού ηλιοστασίου που σηματοδοτούσε και την έναρξη του νέου έτους. Προϊστορικά μνημεία όπως το Στόουνχεντζ στη Βρετανία πιστεύεται ότι σχετίζονταν με την καταγραφή των κινήσεων του Ήλιου στον ουρανό.

Παλαιότερα στην Ελλάδα την ημέρα του χειμερινού ηλιοστασίου υπήρχε το έθιμο να τοποθετείται στο αναμμένο τζάκι ένα αρκετά μεγάλο ξύλο, που ονομαζόταν μαμμή ή μπάμπω. Στο έθιμο αυτό βρίσκονται οι ρίζες του εθίμου του Χριστόξυλου, το οποίο ακολουθούσε η χριστιανική παράδοση, τα παλαιότερα κυρίως χρόνια, στα χωριά. Σύμφωνα με την παράδοση, πρέπει σε κάθε σπίτι να καίει η φωτιά, όχι μόνο για να αποτρέπονται οι ανεπιθύμητοι καλικάντζαροι αλλά και για να ζεσταθεί ο μικρός Χριστός.

Οι αγγλοσαξωνικοί λαοί τιμούσαν τo χειμερινό ηλιοστάσιο με παγανιστικές ηλιολατρικές γιορτές, όπως το άναμμα φωτιάς (Yule Log), για να χαιρετίσουν την επάνοδο του ήλιου στο βόρειο ημισφαίριο. Στην Κίνα γιορτάζουν την μικρότερη μέρα του χρόνου με οικογενειακές συνάξεις και μνημόσυνα στους προγόνους. Στο Ιράν τέλος γιορτάζουν την μεγαλύτερη και πιο σκοτεινή νύχτα του χρόνου με οικογενειακές συνάξεις και συγκεντρώσεις σε φιλικά σπίτια, όπου κυριαρχεί το φαγητό, το ποτό και η απαγγελία ποίησης, σε ένα έθιμο με ζωροαστρική προέλευση.