Ρουά ματ;

Η πρόσφατη επίσκεψη του Βολοντίμιρ Ζελένσκι στις Ηνωμένες Πολιτείες έφερε στο φως το πώς έχει αλλάξει ριζικά το πλαίσιο γύρω από τον πόλεμο στην Ουκρανία και τις εγγυήσεις ασφαλείας. Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, με τον γνωστό του τρόπο –χιουμοριστικό, αλλά και απόλυτα ξεκάθαρο– έστειλε στον Ζελένσκι το μήνυμα πως η Ουκρανία είναι φανερά στριμωγμένη. Δεν ήταν η σκληρή φρασεολογία ενός αντιπάλου, αλλά η προειδοποίηση ενός ηγέτη που γνωρίζει να λέει την αλήθεια χωρίς περιτύλιγμα.

Την ίδια στιγμή, η Ευρώπη φάνηκε ξανά κατώτερη των περιστάσεων. Ο Εμανουέλ Μακρόν περιορίστηκε σε κινήσεις εντυπώσεων, ο Φρίντριχ Μερτς μιλούσε για εκεχειρία τη στιγμή που ο Αμερικανός πρόεδρος έχει δηλώσει κατ’ επανάληψη πως έχει τερματίσει πολέμους χωρίς να χρειαστεί κάτι τέτοιο. Η εικόνα μιας Ευρώπης αποπροσανατολισμένης, που ήρθε στην Ουάσινγκτον μόνο για να διαπιστώσει τα τετελεσμένα, είναι ενδεικτική της αδυναμίας της.

Ο Τραμπ ξεκαθάρισε τη θέση του: δεν δίνει τίποτα χωρίς αντάλλαγμα. «Δεν είμαστε Μπάιντεν, που έδινε–έδινε–έδινε. Εγώ θα δώσω μόνο αν κερδίσει κάτι ο αμερικανικός λαός», τόνισε χαρακτηριστικά. Και εδώ βρίσκεται η διαφορά: ο σημερινός πρόεδρος των ΗΠΑ δεν χαρίζει, δεν υποκύπτει, αλλά διαπραγματεύεται με όρους που υπηρετούν την πατρίδα του. Το προσωπικό του στοίχημα είναι το Νόμπελ Ειρήνης, το συλλογικό κέρδος είναι η οικονομική και γεωπολιτική ενίσχυση των Ηνωμένων Πολιτειών.

Οι εγγυήσεις ασφαλείας δεν θα πάρουν τη μορφή που πολλοί στην Ευρώπη ήλπιζαν. Δεν θα υπάρξουν «μπότες στο έδαφος», γιατί η Ρωσία δεν θα το επιτρέψει. Δεν θα υπάρξουν στρατιωτικές δυνάμεις του ΝΑΤΟ στην Ουκρανία. Αντιθέτως, η λύση θα αναζητηθεί είτε σε μονομερές σχήμα είτε μέσω ουδέτερης χώρας – και η Κίνα προβάλλει ως πιθανός εγγυητής. Ακόμη και οι αναφορές σε «μέσα αέρος» κρίνονται δύσκολες· εκείνο που φαίνεται ρεαλιστικό είναι μια συνδυασμένη στήριξη σε επίπεδο logistics και πληροφοριών.

Στο μεταξύ, η Ουάσινγκτον ήδη μετρά οικονομικά οφέλη: συμφωνίες ύψους 100 δισ. δολαρίων για οπλικά συστήματα έκλεισαν πρόσφατα, δημιουργώντας χιλιάδες θέσεις εργασίας και τροφοδοτώντας την αμερικανική αμυντική βιομηχανία. Όπως σωστά επισημάνθηκε: Ο Τραμπ σκέφτεται πρώτα το καλό των ΗΠΑ. Η Ευρώπη; Πληρώνει.

Ο Βλαντίμιρ Πούτιν, αν και δεν ήταν εκεί, ήταν παρών. Ο Τραμπ μίλησε μαζί του για 40 λεπτά και τόνισε δημοσίως ότι έχει πολύ καλές σχέσεις μαζί του. Αυτό δεν είναι λεπτομέρεια: είναι η απόδειξη ότι οι πραγματικές ισορροπίες διαμορφώνονται στην προσωπική επικοινωνία των ισχυρών. Το σενάριο προβλέπει πρώτα συνάντηση αντιπροσωπειών και μετά τριμερή κορυφής με Τραμπ–Ζελένσκι–Πούτιν.

Ενδιαφέρον είχε και η αμηχανία του ίδιου του Ζελένσκι, όταν σχολίασε έναν χάρτη που εμφάνιζε με ροζ τις πέντε περιφέρειες υπό ρωσικό έλεγχο. «Ωραίος χάρτης, θα τον πάρω μαζί μου», είπε αρχικά, για να το αναιρέσει στη συνέχεια. Επισήμως, λόγω Συντάγματος, δεν μπορεί να συζητήσει για εδάφη. Ανεπισήμως, όμως, η συζήτηση για εδαφικές διευθετήσεις έχει ήδη ξεκινήσει.

Εδώ βρίσκεται η ουσία: από εκεί που η Δύση μιλούσε για ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, τώρα το σενάριο αυτό έχει βγει εκτός. Από εκεί που το ζήτημα ήταν η «βοήθεια» στην Ουκρανία, τώρα αναζητούνται τρόποι να δίνονται όπλα με τρόπο που ενισχύει την αμερικανική οικονομία. Από εκεί που λεγόταν ότι «δεν συζητάμε για εδάφη», τώρα η συζήτηση αφορά την ανταλλαγή και τις διευθετήσεις εδαφών.

Ο Σεργκέι Λαβρόφ ξεκαθάρισε ότι η Ρωσία ήθελε απλώς να εγγυηθεί την ασφάλεια του ρωσικού πληθυσμού και όχι να προσαρτήσει νέα εδάφη. Παράλληλα, άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο διμερών ή τριμερών συναντήσεων. Και βέβαια, η Μόσχα έχει ήδη ενσωματώσει στο Σύνταγμά της τις πέντε περιφέρειες που ελέγχει – κάτι που, ανεξαρτήτως διεθνούς αναγνώρισης, αποτελεί de facto κατάκτηση.

Από πλευράς Λευκού Οίκου, η εκπρόσωπος Καρολάιν Λέβιτ επιβεβαίωσε την πρόθεση του Τραμπ να αποφύγει την αποστολή αμερικανικών στρατευμάτων, αφήνοντας ανοιχτό το ενδεχόμενο συντονισμού και στήριξης στους Ευρωπαίους συμμάχους. Επανέλαβε επίσης ότι ο Πούτιν έχει δεσμευθεί να συναντηθεί απευθείας με τον Ζελένσκι.

Ο ίδιος ο Τραμπ, με το γνώριμο ύφος του, είπε: «Θέλω να προσπαθήσω να πάω στον παράδεισο. Αν αυτός ο πόλεμος τελειώσει, θα είναι ένας από τους λόγους.» Μια φράση που δείχνει όχι μόνο τη διάθεσή του για ειρήνη, αλλά και τον προσωπικό του στόχο να αφήσει παρακαταθήκη στην Ιστορία.

Την ίδια ώρα, οι ευρωπαϊκές χώρες –Γαλλία, Γερμανία, Βρετανία– εξετάζουν το ενδεχόμενο να στείλουν δικές τους δυνάμεις, κάτι που φανερώνει την πίεση που δέχονται. Όμως η πραγματικότητα είναι πως η ισχυρή Ρωσία, με τον στρατό της και την υποστήριξη μεγάλου μέρους του πληθυσμού της Ουκρανίας που στρέφεται προς τη Μόσχα για ασφάλεια, έχει ήδη επιβάλει τους όρους της.

Συμπερασματικά, ο Ζελένσκι βγαίνει χαμένος, η Ευρώπη αμήχανη, και ο μεγάλος κερδισμένος είναι ο Βλαντίμιρ Πούτιν. Πάνω απ’ όλα, όμως, ηγέτης της στιγμής είναι ο Ντόναλντ Τραμπ: ο ειρηνοποιός που θα μπορούσε να οδηγήσει στο τέλος ενός αιματηρού πολέμου και να διεκδικήσει δικαίως το Νόμπελ Ειρήνης.